حتی در زمانه کرونا با آن تاثیرشگرف در سبک زندگی که موجب خانه‌نشینی و افزایش اوقات فراغت اعضای خانواده‌ها شده و بر این اساس می‌بایست میزان مطالعه و الفت با کتاب در بین آحاد جامعه بویژه قشر دانش‌آموز و دانشجو بیشتر شود، همه چیز مثل گذشته است و بررسی‌ها حکایت از تداوم میزان نامطلوب مطالعه در جامعه دارد.
زندگی ماشینی بویژه دنیای مجازی همچنان همه چیز را زیر سلطه خود گرفته و با پدید آمدن بهانه انس بیشتر کودکان، نوجوانان و جوانان با آن پس از تعطیلی مدارس و دانشگاهها، فاصله قشر جوان با کتاب همچنان بیشتر و عمیق‌تر می‌شود.
کرونا در نگاهی ژرف بیشتر از اقتصاد، فرهنگ جامعه را مورد هجوم قرار داده و آسیب جدی به آن زده و در این میان شاید کتاب و کتابخوانی بیشترین آسیب را از شرایط جدید جامعه متحمل شده است، کتابخانه‌ها خالی از کتابخوان و کتابفروشی‌ها ورشکست شده‌اند و موبایل و فضای مجازی کتاب را از صحنه خالی کرده و بر همه چیز مسلط شده است.
دیگر کمتر کسی با کتاب مانوس است، انس با کتاب در خانواده‌ها رنگ باخته و بیشتر جوانان و نوجوانان با انواع بازی‌های رایانه‌ای و یا شبکه‌های اجتماعی مشغول و یا در واقع غرق در آن شده‌اند.
"اصلا حوصله کتاب خواندن ندارم، چند سالی بود که دیگر شور و شوق کتابخوانی در من کاهش یافته بود و امسال دیگر هیچ حوصله‌ای برای کتابخوانی ندارم، بیشتر اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق اینترنت بدست می‌آورم و کمتر احساس نیاز به کتاب دارم" : این را امیر حسین دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق می‌گوید.
وی می‌افزاید: با اینترنتی شدن دروس دانشگاهی نیز دیگر احساس نیازی به مطالعه کتاب نمی‌کنم، اغلب منابع درسی اینترنتی است و کمتر استادی دانشجویان را به منابع کاغذی حواله می‌دهد ، اگر هم اینچنین باشد با دانلود اینترنتی دیگر نیازی به خرید کتاب نیست.
صاحب یک کتابفروشی در اردبیل نیز می‌گوید: کتاب دیگر مثل گذشته در جامعه چندان خریداری ندارد، اگر هم خریداری است به دلیل حمایت‌های دولتی و بن‌هایی است که برخی از نهادهای فرهنگی رایگان و یا با تخفیف در اختیار افراد قرار می‌دهند.
به گفته وی، با توجه به تسهیل روند انتشار، تعداد عناوین کتب منتشره بویژه در شهرستان‌ها بیشتر شده اما در مقابل چندان بر تعداد کتابخوانها در استان اردبیل افزوده نشده است.
وضعیت استان اردبیل در حوزه تولید و عرضه کتاب مطلوب است ولی پایین بودن سرانه مطالعه مشکل اساسی در حوزه فرهنگ محسوب می‌شود و به گفته مسوولان فرهنگی یکی از مهمترین دلایل آن نیز مربوط به گسترش رسانه‌های مجازی، شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ها می‌باشد.
کارشناسان می گویند که امروزه فضای مجازی به رقیبی خطرناک برای کتاب و کتابخوانی تبدیل شده و در کنار این امر باید به دیگر مشکلات از جمله گرانی کتاب ، نبود فرهنگ مطالعه ، عدم توجه کافی ارگان‌های فرهنگی به موضوع کتاب، نبود صرفه اقتصادی ناشران و کتابفروشی‌ها نیز اشاره کرد که هر روز کتاب را به حاشیه می‌راند.
یک کارشناس امور فرهنگی می‌گوید: دلیل پایین آمدن سطح مطالعه در جامعه نبود فرهنگ‌سازی است، ارگان‌های فرهنگی و دانشگاهی ما در تولید و نهادینه کردن فرهنگ کتابخوانی موفق نبوده‌اند، دانشگاه‌های ما به جای کتاب، جزوه خوانی و مطالعات اینترنتی را ترویج کرده‌ا ند و صداو سیما و دیگر ارگان‌های فرهنگی نیز برنامه‌ای برای فرهنگ مطالعه ندارند.
مصطفی جمشیدی کارشناس امور اجتماعی درباره وضعیت مطالعه کتاب در جامعه به ایرنا گفت: با وجود آمارهای ضد و نقیض در مورد سرانه مطالعه در کشور، آنچه مورد توافق کارشناسان این حوزه قرار گرفته، این واقعیت تلخ است که سرانه مطالعه در کشور و استان‌اردبیل، نامطلوب و پایین است.
وی افزود: فرهنگ کتاب و کتابخوانی آنچنان که باید و شاید در جامعه ما جا نیفتاده و همین امر سبب بیگانگی اقشار مختلف مردم با کتاب است. کتاب جای چندانی در سبد خانوارهای ایرانی ندارد بسیاری از والدین به ندرت به سمت کتاب گرتایش دارند و طبیعی است که در این شرایط فرزندانشان و نسل آینده نیز الفت لازم را با کتاب نخواهند داشت.
جمشیدی بیان کرد: حمایت از ناشران و تسهیل دسترسی مخاطبان به آثار منتشره باید مورد توجه قرار گیرد؛ چرا که با توجه به افزایش سرسام‌آور قیمت کاغذ و هزینه چاپ، بسیاری از مخاطبان جدی کتاب و کتابخوانی در کشور در زمینه تهیه کتاب با مشکل مواجهند و باید در این زمینه ورود جدی داشت.
وی ادامه داد: مطالعه با دو هدف لذت بردن و کسب آگاهی انجام می‌شود. اما امروزه شاهدیم که در جامعه ما اراده‌ای برای خواندن کتاب وجود ندارد و مردم از خیر لذت کتابخوانی و افزودن بر معلوماتشان گذشته‌اند. حتی افراد تحصیل کرده بعد از فراغت از دانشگاه به ندرت مبادرت به خرید و خواندن کتاب می‌کنند.
جمشیدی گفت: اگر انسان اراده ای برای انجام یک عمل داشته باشد هر مانعی را از سر راه بر می‌دارد و بالعکس اگر میل و اراده‌ای برای انجام آن فعل نداشته باشد، در مواجهه با کوچکترین مانع هم پا پس می کشد. داستان کتاب در کشور ما همین است. قیمت بالای کتاب، ظهور اینترنت و گسترش شبکه‌های اجتماعی و موارد مشابه دیگر سرپوشی بر عدم تمایل ما به خواندن کتاب است.
وی افزود: شان و وجاهت آموختن و دانایی در جامعه ما تنزل یافته و شهروندان نیاز چندانی برای افزودن بر دانش و آگاهیشان احساس نمی‌کنند. تنزل سطح آگاهی شهروندان، توسعه جامعه را با مشکل مواجه می‌کند چون نیروی انسانی آگاه و با دانش سرمایه اصلی هر جامعه برای پیمودن مسیر توسعه است.
او بیان کرد: در حوزه فرهنگی سر در گم عمل می‌شود و برنامه مشخص، مدون و علمی وجود ندارد. در این شرایط نمی‌توان انتظار چندانی داشت و به آینده امیدوار بود. رویگردانی مردم از کتاب و کتابخوانی، در کنار مدرک‌گرایی، افت کیفی دانشگاهها، توسعه شگفت‌آور موسسات کنکور و اقتصاد وابسته به آن که کل نظام تعلیم و تربیت ما را تحت‌الشعاع قرار داده، می‌توان از مهمترین چالش‌های حوزه فرهنگ دانست که نیازمند توجه جدی و بازنگری اساسی در سیاست‌گذاری‌ها است.
علت چیست و چه باید کرد؟
با اینکه از سالیان گذشته ناقوس خطر در حوزه کتاب و کتابخوانی به صدا درآمده و اغلب مسوولان نیز به این مهم معترف هستند، ولی تاکنون اقدام عملی و کافی در زمینه تغییر در وضعیت ایجاد شده و انس جامعه با کتاب نشده است.
کارشناسان و مسوولان فرهنگی در استان با اشاره به برخی دلایل تضعیف فرهنگ کتاب و کتابخوانی، مواردی را برای تغییر در فرهنگ حاکم بر جامعه و ترغیب تدریجی آحاد جامعه بسوی کتاب مورد اشاره قرار می‌دهند.
عبدالله بحرالعلومی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل با اشاره به کاهش سرانه مطالعه کتاب گفت: سرانه مطالعه کتاب تحت‌تاثیر شرایط کرونا و دیگر عوامل پایین است که با اجرای طرح پاییزه و پویش کتاب و دیگر برنامه‌ها و ایده‌ها می‌توان سرانه مطالعه کتاب را در استان افزایش داد.
وی فرهنگ‌سازی رسانه‌ها در ترویج کتابخوانی را مهم دانست و افزود :رسانه‌ها در شکل‌گیری افکار عمومی و سوگیری آنها به سمت مطالعه نقش مهمی دارند و می‌توانند در افزایش سرانه مطالعه مردم موثر واقع شوند.
او بیان کرد: در سال‌های اخیر در پی توسعه فضای مجازی میل به کتاب خواندن در مردم کمتر شده ولی می‌توان در کنار فضای مجازی جایگاه کتاب را حفظ و توسعه داد چرا که وجود فضای مجازی برای کتاب و دیگر رسانه‌ها نه تنها تهدید نیست بلکه فرصت خوبی برای استفاده بهینه از این فضا برای نشر و چاپ است.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل با بیان اینکه تیراژ کتاب‌ها در استان پایین است افزود: بهروز کردن کتابخانه‌ها و دسترسی مردم به کتاب‌های جدید منوط به حمایت از ناشر در چاپ کتاب با تیراژ بالاست.
وی گفت: برای کتاب‌های با تیراژ بالا باید یارانه اختصاص داده شود تا از این طریق ضمن حمایت از ناشر ،خرید کتاب به سبد خانواده‌ها هم اضافه شود.
آیت‌الله سیدحسن عاملی امام جمعه اردبیل هم در این باره گفت: سرانه مطالعه در استان اردبیل پایین است و باید در این باره دستگاه های مربوطه فرهنگ سازی کنند.
وی افزود:باید جوانان از طریق رسانه‌های جمعی ،آموزش و پرورش و دانشگاه ها به مطالعه کتاب ترغیب و تشویق شوند از طرفی هم دسترسی به کتاب هم برای کودکان ،نوجوانان و جوانان تسهیل شود.
عاملی با بیان اینکه نیاز است کتابخانه‌های سیار در مناطق مختلف استان راه‌اندازی شود افزود:با راه اندازی این کتابخانه‌ها اقشار مختلف مردم به سمت کتابخوانی جذب می شوند.
وی با اشاره به این که یکی از ضرورت‌های اساسی ترویج فرهنگ مطالعه در مراکز عمومی به ویژه مطب‌ها ،نانوایی‌ها و اتوبوس‌های عمومی است، بیان کرد: نباید در این زمینه برنامه‌ریزی خوبی انجام شود.
امام جمعه اردبیل گفت: متاسفانه شاهد تزیینات دکور و تشریفات در منازل هستیم در صورتی که به جای این موارد باید کتاب در منازل مورد استفاده قرار گیرد تا تاثیرات خوبی را هم به دنبال داشته باشد.
وی بیان کرد: آموزش و پرورش نقش اساسی در حوزه ترویج فرهنگ کتابخوانی و تعلیم و تربیت دارد که باید در این زمینه اقدامات قابل توجهی صورت بگیرد.
امام جمعه اردبیل ادامه داد: باید کتاب‌های مورد نیاز و آموزشی در مناطق محروم و روستایی در اختیار مردم قرار گیرد تا بتوانند از این کتاب استفاده لازم را ببرند.
محمد سیمزاری مدیرکل امور اجتماعی استانداری اردبیل هم در این باره گفت: عادت کتابخوانی را باید از سنین پایین به کودکان آموخت و آن ها را در این دوره از زندگی با کتاب مأنوس کرد.
وی افزود: در گذشته مادران و مادر بزرگان با قصه‌گویی و نقل داستان این وظیفه را به‌خوبی انجام می‌دادند. امروزه مادران و پدران وظیفه آشناکردن کودکان با کتاب و برانگیختن آن ها به خواندن کتاب را می‌توانند با کتابخوانی برای آن ها انجام دهند.
سیمزاری ادامه داد: گوش و چشم بچه‌ها باید از دوره طفولیت با کتاب انس بگیرد و کودکانی که پدران و مادرانشان عادت به کتابخوانی دارند و ساعاتی از شبانه‌روز را با خواندن کتاب در خانه می‌گذرانند، این عادت را از آن ها می‌آموزند و نگاه و احساسی خاص به کتاب پیدا می‌کنند.
وی گفت: کتاب و قصه انسان را وارد یک دنیای پررمز و راز می‌کند، گاه درهای رمز و راز را به روی انسان می‌گشاید و گاه بر این درگاه قفلی می‌زند تا انسان را به تفکر وادار کند، قصه زبان حال و درون انسان است که قابلیت ترجمه به زبان‌های دیگر را دارد، قصه با باورها، عقاید، آداب و رسوم درآمیخته و نقش ویژه‌ای در ایجاد تغییرات فرهنگی جوامع ایفا می‌کند.
زعفر احدزاده مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل هم از انتشار ۱۵ عنوان کتاب در حوزه کودک و نوجوانان این استان در یک سال گذشته خبر داد و گفت: این آثار توسط ۱۰ نفر از نویسندگان و نیز موسسه‌های حقوقی تالیف و منتشر شده است.
وی بیان کرد: ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی محوری‌ترین و مهمترین فعالیت کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان بوده و تعدادی از فعالیت عمومی و مهم کانون مرتبط با کتاب بوده و کتابخانه‌های کانون نیز تخصصی‌ترین، مجهزترین و کارآمدترین کتابخانه‌های مربوط به نسل کودک و نوجوان می‌باشد.
احد زاده گفت:تعداد فعالیت‌های کانون از ۴۴ فعالیت به ۶۲ فعالیت افزایش یافت که هشت فعالیت عمومی و مهم مربوط به کتاب است.
وی اضافه کرد: خواندن کتاب‌های مفید و سودمند، کودکان و نوجوانان را بیمه فرهنگی کرده و باعث افزایش خلاقیت و رشد هوشی شده کتاب آسیب‌ها و اثرات منفی فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی را ندارد و منجر به توسعه مهارت‌های روانشناختی می‌شود.
احدزاده، وظیفه رسانه‌ها، متولیان و خانواده‌ها را ترویج و تبیین فرهنگ کتابخوانی مهم دانست و گفت: باید تلاش‌ها صدچندان شود و کتاب در سبد خانواده‌ها ارزشی بیش از پیش داشته و اهمیت کارهای فرهنگی و نویسندگی بهبود یابد تا زبان کتاب که گفتمان صلح و دوستی است فزونی یابد.
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اردبیل ادامه داد: در کنار تمام علل و مشکلاتی که منجر به کاهش میزان نرخ مطالعه در جامعه شده شهروندان باید خودتحریمی در حوزه کتاب را از بین ببرند.
پروانه رضاقلیزاده مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان اردبیل هم گفت: توسعه برنامه‌های فرهنگی و تکمیل پروژه‌های عمرانی در اولویت برنامه‌های اداره کل کتابخانه‌های عمومی استان است، چرا که زیربنای توسعه فرهنگی در هر جامعه، کتاب و کتابخوانی است و کودکان و نوجوانان به‌عنوان مخاطبان اصلی کتابخانه‌های عمومی هستند.
به گفته وی در بحث ترویج و توسعه کتابخوانی خانواده‌ها نقش بسزایی دارند، هر اندازه خانواده‌های کتابخوان داشته باشیم، فرزندان کتابخوان بیشتری به جامعه تحویل خواهیم داد.
وی ادامه داد: برای رسیدن به توسعه فرهنگی و نهایتا توسعه ملی باید دانایی را رواج دهیم چرا که با افزایش دانایی توانایی هم بالا خواهد رفت.
رضاقلیزاده از فعالیت ۷۹ باب کتابخانه عمومی و مشارکتی در سطح استان خبر داد و گفت: در راستای ترویج و توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی، خدمات کتابخانه‌ای و نشست‌های مختلف فرهنگی اجرا می‌شود.
رضاقلیزاده به برگزاری بیش از۲ هزار برنامه فرهنگی در طول یکسال گذشته در کتابخانه‌های عمومی استان اشاره کرد و گفت: به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی عضویت رایگان در سطح استان انجام می‌شود، البته در ۱۹ منطقه محروم استان عضویت در کتابخانه‌های عمومی در طول سال رایگان است تا مردم به سمت کتابخوانی ترغیب شوند.
یاسر محمدپور معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل هم با بیان اینکه سرانه مطالعه کتاب در کشور روزانه حدود ۷۹ دقیقه و این میزان در استان اردبیل تنها ۱۰ دقیقه و حتی کمتر از این زمان است، افزود: در این زمینه برگزاری برنامه‌های فرهنگی با محوریت کتاب و کتابخوانی اولویت اساسی است و باید بر این اساس سرمایه‌گذاری کلانی صورت گیرد.
وی افزود:در کل آمار دقیقی از سرانه مطالعه کتاب وجود ندارد چرا که بسیاری از کاربران کتاب مورد نیاز خود را از اینترنت دریافت کرده و استفاده می کنند ولی اگر مطالعه کتاب با نسخه کاغذی را حساب کنبم باید اذعان کرد که میزان مطالعه کتاب در سال‌های اخیر پایین آمده است.
محمدپور با اشاره به برنامه های اداره فرهنگ و ارشاد برای افزایش سرانه مطالعه کتاب از برگزاری طرح پاییزه کتاب همزمان با هفته کتاب و کتابخوانی در اردبیل خبر داد و گفت: این طرح با هدف جذب، تشویق و ترغیب مردم به سمت کتابخوانی و افزایش سرانه مطالعه کتاب برگزار می شود.
محمد پور با بیان اینکه در طرح پاییزه ۱۳ کتابفروشی از سراسر استان حضور دارند، افزود: این کتابفروشی‌ها الدورادو، اورنگ، بهروز، پرواز، حکیم، خیام، دانشجو، دنیز، دکتر بوک، مالک پور، ولایت، دکتر شریعتی و مولانا هستند.
محمدپور با بیان اینکه در این طرح هر فرد می‌تواند با ارائه کد ملی با خرید کتاب حداکثر به ارزش ۲۰۰ هزار تومان از ۲۰ درصد تخفیف معادل ۴۰ هزار تومان بهره‌مند شود، ادامه داد: این طرح جزو طرح‌های حمایتی وزارت ارشاد از ناشران، نویسندگان، کتابفروشان و به ویژه علاقمند به کتاب و کتابخوانی است.
امروز کتاب فریاد یاری خود را بلند کرده و همگان وظیفه دارند برای داشتن نسلی سالم در آینده، در زمینه بسط و نشر فرهنگ کتابخوانی به وظیفه حساس و سنگین خود عمل کنند. فرهنگ مطالعه باید در جامعه نهادینه شده و کتاب همچنان بعنوان یک ضرورت اساسی زندگی معرفی و مطرح شود.
گزارش:یعقوب شاددل
نظر شما