ساز زندگی صیادان مهابادی کوک نیست

به گزارش ایرنا، شاید هم‌سن و سالان من هنوز به یاد دارند که در سال‌های گذشته در "تاریکه بازار" (قدیمی‌ترین بازار مهاباد) چندین مغازه فروش ماهی وجود داشت و هر گاه از این بازار گذر می‌کردیم صدای چند نفر فروشنده از دور به گوش می‌رسید که فریاد می‌زدند: "بفرمایید ماهی تازه صید شده سد مهاباد".

از آن سال‌ها تاکنون این صدا را به همراه طعم و بوی ماهی‌های مادرم که برای نهار درست می‌کرد هنوز به یاد دارم اما چند سالی است این مغازه‌ها تعطیل شده و در "تاریکه بازار" مهاباد و حتی در خانه بسیاری از مهابادی‌ها، خبری از ماهی تازه صید شده دریاچه سد نیست.

برای پیگیری این موضوع و چرا دیگر ماهی سد مهاباد در بازار این شهر توزیع نمی‌شود، از چند جا از جمله امور دام جهاد کشاورزی مهاباد پیگیر این مساله شدم اما این پیگیری‌ها راه به جایی نبرد و سرانجام توانستم شماره تماس مدیرعامل تعاونی صید و صیادی مهاباد را پیدا کنم.

برای مصاحبه با وی و بازدید از فعالیت اعضای تعاونی صید و صیادی مهاباد قرار شد همزمان با شروع صید ماهی در سد مهاباد به حاشیه این سد بروم.

سد مهاباد با حجم ۱۹۷ میلیون متر مکعب در ضلع‌غربی این شهر و قبل از پیروزی انقلاب اسلامی بر روی رودخانه مهاباد احداث شده و کمتر از یک کیلومتر با شهر فاصله دارد و دارای ۲ شاخه حمزه‌آباد و قاضی‌آباد است.

قسمتی از مسیر را با خودرو طی کردم و در مکانی که محل استقرار قایق‌های تعاونی صید و صیادی مهاباد است با "جواد شاشانی" مدیرعامل این تعاونی ملاقات کردم اما از شانس ما هوا بارانی بود و باد سردی که در این موقع از سال در این منطقه معمول است، می‌وزید.

 مدیرعامل تعاونی صید وصیادی مهاباد بسیار جوان‌تر از چیزی بود که احساس می‌کردم و حدود ۴۰ سال سن و مدرک تحصیلی مهندسی عمران داشت و به سبب امتیازی که از پدرش به وی رسیده بود به عضویت تعاونی درآمده بود و در آخرین انتخابات اعضای هیات مدیره وی را به عنوان مدیر عامل انتخاب کرده بودند.

مرد خوش طبع و لاغر اندامی بود، بخش زیادی از موهای بناگوشش سفید شده بود و از گفته‌هایش مشخص بود که تلخی و گرمی روزگار را چشیده و قبل از ورود به تعاونی صید و صیادی مهاباد، در شرکت حفاری گاز کار می‌کرد.

وی در حالی که با پوشیدن لباس مخصوص (بادگیر) صیادی بود و از اینکه لباس مناسب و اندازه‌ای برای من هم با خود نیاورده بود ابراز ناراحتی می‌کرد، اعضای تعاونی صید و صیادی مهاباد را این گونه تعریف کرد و گفت: تعاونی شماره ۳۷ صید و صیادی مهاباد در سال ۱۳۷۰ با مجوز شیلات آذربایجان‌غربی با هدف عملیات صیادی در دریاچه سد مهاباد و هماهنگی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی تاسیس و فعالیت خود را شروع کردند.

جواد شاشانی با اشاره به اینکه در این تعاونی ۴۱ نفر به طور مستقیم و ۲۰۰ نفر نیز به صورت غیرمستقیم اشتغال دارند اظهار داشت: اعضای این تعاونی با توجه به شرایط آب و هوایی در طول روز با استفاده از تور و چند قایق موتوری ماهی صید می‌کنند و این مجوز تا فروردین ماه تداوم دارد.

وی اضافه کرد: در دریاچه پشت سد مهاباد انواع ماهی‌های بومی و غیربومی شامل زردماهی، سفید رودخانه‌ای، کپور، آمور، سیم‌برگ، سوف و فیتوفاک صید می‌شود.

وی گفت: در اواخر فروردین هر سال به دلیل شروع فصل تخم‌ریزی ماهی‌ها عملیات صیادی متوقف می‌شود و اعضای این تعاونی در فصولی‌ که صید ماهی صورت نمی‌گیرد، کار محافظت از دریاچه سد و مقابله با صیادان غیرمجاز را برعهده دارند.

در حالی که صبحت‌هایمان با "شاشانی" ادامه داشت قایق موتوری هم از راه رسید و با توجه به اینکه اعضای تعاونی در شاخه "قاضی‌آباد" سد مشغول صیادی بودند با استفاده از قایق باید به محل ماهی‌گیری اعضای تعاونی می‌رفتیم.

مدیرعامل تعاونی صید و صیادی مهاباد افزود: به دلیل رهاسازی نشدن بچه‌ماهی در داخل سد، میزان صید ماهی از سد مهاباد بسیار کاهش یافته و در طول سال به کمتر از ۵۰ تُن رسیده است در حالی که در سال‌های قبل ۲۵۰ تا ۳۰۰ تُن ماهی توسط اعضای تعاونی صید و صیادی مهاباد برداشت می‌شد.

"شاشانی" داخل قایق موتوری به صحبت‌هایش ادامه داد و گفت: از سال ۱۳۹۲ با توجه به اینکه آب سد مهاباد کاربرد شرب هم دارد رهاسازی بچه‌ماهی در آن صورت نمی‌گیرد و هر سال از میزان صید ماهی در این سد کاسته می‌شود.

وی اظهار داشت: در فصل کاری سال گذشته به دلیل شیوع ویروس کرونا، ۲ ماه زودتر عملیات صیادی در دریاچه سد مهاباد متوقف شد و اعضای این تعاونی تنها توانستند، حدود ۱۸ تُن ماهی صید کنند.

وزش باد که با بارش باران نیز همراه بود روی دریاچه سد شدت بیشتری داشت و برای اینکه دوربین عکاسیم از باران و افتادن در آب در امان بماند محکم آن را در زیر لباسم پنهان کردم و فقط چند لحظه برای گرفتن عکس آن را بیرون آوردم.

 اعضای تعاونی از صبح مشغول انداختن تور به داخل آب بودند و ما حدود ساعت ۱۲ ظهر که آنجا رسیدیم، صیادان در حال جمع‌آوری تور که به آن "لاکش" می‌گفتند، بودند.

تور ماهیگیری بزرگی را در آب انداخته بودند که تنها سر و انتهای آن بیرون از آب بود و با استفاده از چهار دستگاه که به آن "دیفتراگ" می‌گفتند مشغول کشیدن تور به حاشیه دریاچه سد بودند و چندین قطعه مرغ ماهی‌خوار نیز در آن نزدیگ در حال پرواز و ناخنک زدن به ماهی‌های داخل تور بودند.

وی گفت: بسیاری از اعضای تعاونی به صورت آزاد بیمه شدند و ماهانه حدود ۶ میلیون ریال را حق بیمه پرداخت می‌کنند، این وضعیت که هر سال از میزان صید کاسته می‌شود اعضای تعاونی را با مشکل مواجه کرده است.

وی به هزینه‌های شرکت اشاره کرد و افزود: شرکت پنج قایق‌ موتوری دارد که سوخت آنها بنزین است و از وقتی که بنزین گران شده چون کارت سوخت ندارند بر هزینه‌های شرکت افزوده شده است و هزینه تعمیر و نگهداری قایق‌ها و تورهای ماهگیری نیز برعهده اعضای تعاونی است.

وی اظهار داشت: شرکت در ۲ سال گذشته زیان‌ده بود و سال قبل ۶۰۰ میلیون ریال و سال قبل از آن نیز ۳۰۰ میلیون ریال زیادهی داشت و هر سال در حالی که درآمد کاهش پیدا می‌کند بر هزینه‌ها نیز افزوده می‌شود. 

در حالی که صیادان مشغول جمع‌کردن تور ماهی‌گیری بودند، به جمع آنان اضافه شدم و ضمن دیدن سختی کار درباره وضعیت صیادی پرسیدم.

یکی از اعضای هیات مدیره تعاونی صیادان مهاباد گفت: مسوولان اگر اجازه نمی‌دهند بچه‌ماهی رهاسازی شود باید خسارت شرکت را بدهند.

رحیم درویشی که حدود ۲۰ سال سابقه فعالیت در تعاونی صید و صیادی مهاباد را دارد و در بین صیادان به "کاک رحیم" شهرت دارد افزود: اعضای تعاونی کار محافظت از سد را هم برعهده دارند و بارها لاشه حیوانات را از آب بیرون کشیده و در فصل ممنوعیت صید، با صیادان متخلف نیز مقابله می‌کند.

وی اضافه کرد: هر سال با خشک شدن رودخانه مهاباد تعداد زیادی از بچه‌ماهی‌ها در بالادست رودخانه مهاباد تلف می‌شوند که با تلاش اعضای تعاونی چند هزار قطعه به داخل آب سد انتقال پیدا می‌کنند.

در این شرایط سخت زندگی آیا مسوولان هم می‌توانند دست خالی و بدون تامین مخارج زندگی به خانه خود برگردند

وی گفت: بخاطر کمبود ماهی در داخل سد مهاباد برخی روزها اعضای تعاونی دست خالی به خانه برمی‌گردند و در این شرایط سخت زندگی آیا مسوولان هم می‌توانند دست خالی و بدون تامین مخارج زندگی به خانه خود برگردند.

این صیاد مهابادی افزود: در فصل زمستان صیادان با وجود سرمای شدید هوا و بارش برف از صبح زود در داخل آب هستند و بسیاری اوقات صید خوبی ندارند ولی کسی نیست که جوابگوی مشکلات آنها باشد.

وی اضافه کرد: اعضای این تعاونی از چند سال قبل برای این تعاونی هزینه‌های زیادی کردند تا شغلی داشته باشند که اگر این مبالغ را در جایی دیگر سرمایه‌گذاری می‌کردند اکنون نیازمند کمک و مساعدت مسوولان نبودند.

کاک رحیم به نمایندگی از تعاونی صیادان از مسوولان شهرستانی و استانی خواست بروکراسی اداری را حذف کنند و برای حل مشکل اعضای تعاونی صایدان مهاباد اقدامی اساسی انجام دهند تا این شرایط سخت صیادان تداوم نداشته باشد.

وی افزود: مسوولان یا اجازه رهاسازی بچه‌ماهی را که در سال‌های قبل داده بودند صادر کنند تا هم کیفیت آب بهتر شود و هم صیادان بتوانند معیشت خود را تامین کنند و یا اینکه با دادن خسارت یا مکان جدیدی برای پرورش ماهی زمینه اشتغال اعضای تعاونی را فراهم سازند.

سرانجام با تلاش مداوم صیادان که در ۲ سمت، تور را از آب بیرون می‌کشیدند، تور به حاشیه‌های ساحل دریاچه رسید و صیادان از ۲ سمت آن را جمع کردند و به ساحل آوردند. 

با قرار گرفتن تور حاوی ماهی ها در ساحل شور و حال جالبی در بین صیادان ایجاد شد و همگی مشغول انتقال ماهی‌ها به داخل قفس‌های مخصوص و جدا کردن ماهی‌ها از هم شدند.

این شور و اشتیاق صیادان وصف ناشدنی بود که بخشی از آن به دلیل صید خوب امروز و بخش دیگر هم به خاطر حضور من و عکاسی از صید آنها بود، چون قول داده بودم عکس‌ها را برایشان بفرستم.

پس از حدود نیم ساعتی کار صید تمام شد یک سبد مخصوص ماهی "سوف"، یک سبد ماهی "سیمبرگ" و یک سبد ماهی "کپور" و یک سبد ماهی‌های متفرقه بود که از گونه‌های مختلف بومی پر شد و صیادان ماهی‌های کوچکی را که در داخل تور گیر افتاده بودند نیز در داخل آب رهاسازی ‌کردند.

پس از پایان صید ماهی، در حالی که صیادان شادمان از صید امروز، قایق حامل صید را به بازارچه فروش آبزیان که در حاشیه سد بود بدرقه کردند برای جان گرفتن دوباره و رفع خستگی به طرف محل استراحت که یکی از صیادان مشغول درست کردن چای زغالی و گرم کردن نهار صیادان در آن هوای بارانی بود، ‌رفتند.

البته کار صیادان هنوز تمام نشده بود آنان پس از نهار هم باید تور ماهیگیری را تمیز کرده و برای صید روز بعد آن را دوباره جمع می‌کردند.

پس از پایان صید، در حالی با صیادان خداحافظی می‌کردم به آنها قول دادم که پیگیر درخواست آنان شوم.

سد مهاباد تنها منبع تامین آب شرب این شهر است

برای پیگیری درخواست صیادان در مرحله نخست این موضوع را از معاون برنامه‌ریزی و توسعه فرمانداری مهاباد جویا شدم که وی نیز از سخت شدن شرایط کار برای اعضای تعاونی صید و صیادان مهاباد ابراز ناراحتی کرد و گفت: با توجه به اینکه سد مهاباد تنها منبع تامین کننده آب شرب این شهر است، با رهاسازی بچه‌ماهی در دریاچه سد مخالفت شد.

خشایار صنعتی افزود: دریاچه سد مهاباد محل ارتزاق اعضای تعاونی صید و صیادی است و با توجه به اینکه حدود ۲۹ سال از تشکیل این تعاونی می‌گذارد باید مساله اشتغال آنان نیز مورد توجه قرار گیرد و در صورت لزوم خسارتی به آنان پرداخت شود.

وی اضافه کرد: یکی از دلایل مخالفت با رهاسازی بچه ماهی و انجام عملیات صیادی در سد مهاباد در سال‌های قبل، پایین بودن کیفت آب شرب مهاباد بود که امر نیز بخشی به خاطر فرسوده و قدیمی بودن تصفیه‌خانه آب شرب این شهر بود که با راه‌اندازی تصفیه خانه جدید این مشکل برطرف شده است.

وی گفت: مجوز این تعاونی ۲۹ سال قبل توسط شرکت آب منطقه  به اعضای تعاونی داده شده و اکنون نهاد واگذار کننده باید در این خصوص جوابگو باشد.

"صنعتی" همچنین از عملکرد امور آب مهاباد در زمینه محافظت از دریاچه سد انتقاد کرد و اظهار داشت: این اداره باید کار محافظت از سد را به صورت جدی‌تری دنبال کند و از با فنس‌کشی حاشیه آن اجازه ورود اشخاص به منظور شنا و ورود دام را به حاشیه سد ندهد. 

وی در خصوص تصفیه‌خانه جدید مهاباد که سال گذشته به بهره‌برداری رسید افزود: این تصفیه‌خانه از نوع "داف" و جدیدترین فرآیند تصفیه آب در سطح کشور است که با ظرفیت برداشت ۷۵۰ لیتر آب در ثانیه قادر است تا افق سال ۱۴۱۸ برای بیش از ۲۴۶ هزار نفر جمعیت شهری مهاباد آب شرب سالم و بهداشتی تامین کند.

وی با بیان اینکه عملیات احداث این تصفیه‌خانه در قالب قرارداد ساخت، بهره‌برداری و انتقال (BOT) در سال ۱۳۹۳ آغاز شده است ادامه داد: تصفیه‌خانه مهاباد قادر است در شبانه‌روز بیش از ۶۴ هزار متر مکعب آب را تصفیه و وارد مدار مصرف کند.

هر چند از سخنان معاون برنامه‌ریزی و توسعه فرماندار مهاباد نتوانستم پاسخ قانع کننده‌ای در خصوص علت رهاسازی نکردن بچه‌ماهی در دریاچه سد مهاباد توسط شیلات آذربایجان‌غربی کسب کنم موضوع را از شیلات آذربایجان‌غربی پیگیری کردم در حالی که هر سال رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آبی استان توسط این اداره صورت می‌گیرد. 

۷ میلیون قطعه بچه‌ماهی در منابع آبی آذربایجان‌غربی

 مدیرکل شیلات و آبزیان آذربایجان‌غربی با اشاره به اینکه سالانه هفت میلیون بچه‌ماهی در سدهای استان رهاسازی می‌شود گفت: این تعداد بچه ماهی در ۱۰ سد آذربایجان‌غربی رهاسازی می‌شود اما با توجه به شرایط و مخالفت برخی دستگاه‌ها مبنی بر ممنوعیت رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آبی که مورد استفاده شرب دارد از سال ۱۳۹۲ رهاسازی بچه ماهی در سد مهاباد صورت نمی‌گیرد.

محمدباقر قریشی‌ نجف‌آباد اظهار داشت: در این رهاسازی چهار گونه‌ گرمابی شامل کپور، آمور، فیتوفاک و بیگ‌هد که به صورت مصنوعی و نیمه مصنوعی در "مرکز بازسازی و ذخایر ژنتیکی شهید کاظمی پلدشت" پرورش یافته بود، رهاسازی شد.

وی با اشاره به اینکه رهاسازی بچه‌ماهی هر سال در منابع آبی از ۱۵ مهر شروع و تا ۲۰ آبان ادامه دارد، اضافه کرد: رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آبی آذربایجان‌غربی هر سال به منظور حفظ اشتغال اعضای تعاونی‌های صید و صیادی استان و حفظ ذخایر آبزیان در منابع آبی صورت می‌گیرد.

 مدیر شیلات و آبزیان آذربایجان‌غربی گفت: هم‌اکنون ۱۱ تعاونی صید و صیادی در استان فعال است که اعضای این تعاونی‌ها بیش از هزار خانوار است و معیشت آنان از طریق عملیات صیادی در منابع آبی تامین می‌شود.

وی با اشاره به انجام عملیات صیادی در ۱۰ منبع نیمه‌طبیعی شامل دریاچه پشت سدهای آذربایجان‌غربی نیز اضافه کرد: این منابع شامل سدهای نوروزلوی میاندوآب، شهیدکاظمی و خراسانه بوکان، بارون ماکو، قیقاچ پلدشت، ارس، ارس۲، سنجاق مهاباد، احمدآباد تکاب و حسنلو نقده است.

ممنوعیت رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آب شرب 

یکی از نکات مبهم این بحث، قانونی بودن یا ممنوعیت رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آب شرب بود موضوعی که ناچار شدم این بحث را در شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی دنبال کنم زیرا طبق ماده ۱۹ قانون آبزیان کشور رهاسازی بچه‌ماهی در منابع آب شرب خلاف قانون است.

رییس بازرسی شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌غربی گفت: در اجرای ماده ۱۹ قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی جمهوری اسلامی ایران، هرگونه آبزی دار کردن مخازن شرب صرفا با کسب مجوز از وزارت نیرو میسر است و با استناد به بخشنامه های ابلاغی وزارت نیرو آبزی پروری در مخازن آب شرب ممنوع است.

منیره خوش‌نوا آذر افزود: تمامی ارگان‌های متولی امر از جمله اداره کل حفاظت محیط زیست، شرکت آب و فاضلاب و دانشگاه علوم پزشکی آذربایجان‌غربی طی جلسات متعدد برگزار شده شامل جلسات شورای حفاظت شهرستان، کارگروه جامع کیفیت استان مخالفت صریح خود با هرگونه آبزی پروری و فعالیت صید و صیادی در مخزن سد مهاباد را اعلام و شرکت آب منطقه ای در راستای اجرای قوانین و مصوبات مربوطه از صدور هرگونه مجوز صید و صیادی منع شده است.

به گزارش ایرنا هرچند تصمیم‌گیری در خصوص رهاسازی بچه‌ماهی در دریاچه سد مهاباد مربوط به مسوولان فراشهرستانی است اما مخالفت مسوولان وقت (شهرستانی و استانی) با رهاسازی بچه‌ماهی در سد مهاباد، باعث شده که هم کیفیت آب به دلیل رشد جلبک‌ها پایین بیاید و هم از طرفی دیگر اعضای شرکت تعاونی کسب و کار خود را از دست دهند.

در کنار سایر مشکلات زیست محیطی، روزهای بحرانی پایین آمدن کیفت آب دریاچه سد مهاباد به عنوان تنها منبع تامین کننده آب شرب شهر ۱۸۵ هزار نفری مهاباد نزدیک است و مسوولان باید از هم‌اکنون در فکر راهکاری برای حل این مشکل باشند.