در وبینار اداره پژوهش و بررسی‌های خبری خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) که با حضور دکتر حسین وطن پور، رئیس دفتر توسعه فناوری سلامت وزارت بهداشت و دکتر کیهان آزادمنش، مدیر علمی شرکت دانش بنیان هوم ایمن زیست فناور و مدیر گروه ویروس شناسی انستیتو پاستور برگزار شد، دکتر وطن پور به تشریح ارتباط به موقع و دقیق وزارت بهداشت با موسسه جهانی کوواکس و ثبت درخواست خرید سه گونه مختلف واکسن پرداخت و گفت: تاثیر اقدامات محققین کشورمان را در رفتار شرکتهای خارجی به عینه می‌بینم و به محض اینکه پیشرفتی در پروژه‌های خود می‌کنیم، قیمت محصولات طرف خارجی پایین می‌آید.
دکتر آزادمنش هم در واکنش به اینکه چرا نام ایران در همکاری با شرکتهای واکسن‌ساز جهانی دیده نمی‌شود، توضیح داد که همکاری کشورهای همسایه با شرکتهای واکسن‌ساز، تنها برای کارآزمایی بالینی و توام با ریسک است و هیچکدام از آنها برای ساخت واکسن وارد همکاری نشده‌اند، در حالی که ما هم همکاران بین‌المللی در تولید داریم، اما مطرح نکردن آنها در ابتدا، برای ما استراتژیک بوده است.
بخش دوم و پایانی مباحث مطرح شده در این میزگرد مجازی به شرح ذیل است:
ارتباط به موقع و دقیق وزارت بهداشت با موسسه جهانی کوواکس
ایرنا: یکی از پرسش‌ها این است که چرا ما کارهای تحقیقاتی خود را با شرکتهای معتبر بین‌المللی پیش نبرده‌ایم؟ مثلاً برخی کشورهای منطقه با شرکتهای دارو ساز معتبر جهانی در قالب تفاهمنامه همکاری‌های مشترکی را آغاز کرده‌اند و احتمالاً دست کم این اطمینان را خواهند داشت که وقتی واکسن تولید شود، در صف اول استفاده باشند .آن طور که گفتید احتمالاً ما یک وقفه ۶ ماهه خواهیم داشت. شاید اگر ما در کنار کار محققان داخلی با شرکتهای بین المللی و خارجی همکاری می‌کردیم، می‌توانستیم آن وقفه را پوشش دهیم.
وطن پور: در رابطه با تامین واکسن، خوشبختانه اداره امور بین‌الملل وزارت بهداشت به موقع و دقیق ارتباط برقرار کرد. خیلی از شرکتهای مدعی موفقیت در تولید واکسن که هنوز محصول بیرون نداده‌اند، در قالب موسسه‌ای به نام کوواکس جمع شده و محصولات تولیدی و ظرفیت قابل تدارک خود را در این موسسه اعلام کرده‌اند. خیلی از کشورها هم نیاز خودشان را به این موسسه اعلام کرده‌اند. ما هم در کمیته واکسن موضوع را بررسی کردیم و گروه‌های پرخطر جامعه را انتخاب کردیم. خیلی با احتیاط عمل کردیم و واکسن خارجی را از این منظر که بتوانیم مقایسه‌ای با واکسنهای خودمان داشته باشیم، در نظر گرفتیم. به هرحال در آنجا نوبتمان را گرفته‌ایم و میزان نیازمان را اعلام کرده‌ایم. شرکتهایی که اعلام موفقیت نسبی کرده‌اند، از جمله همین شرکتهای فایزر و مدرنا ظرفیت‌های تولید آینده‌شان بعد از اخذ تمام مجوزها را به این موسسه اعلام کرده‌اند. کشورها هم طبعاً با توجه به ملاحظات آنها نظیر امکان پرداخت پول و جمعیت هدف، اقدام می‌کنند. کشورها ممکن است واکسن را در اختیار همه مردم بگذارند یا تنها به کادر درمان و افراد پرخطر بزنند و درباره این موارد باید تصمیم بگیرند. ما حداقلی را اعلام کرده‌ایم و نام جمهوری اسلامی ایران را در بین خریدکنندگان ثبت کرده‌ایم و بنا داریم از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم و تنها یک مدل واکسن نخریم، چون فرایندهای مختلفی برای تولید واکسن داریم.
درخواست سه مدل مختلف واکسن را ثبت کرده‌ایم
در مجموع ما برای سه مدل مختلف واکسن درخواستمان را در آن موسسه ثبت کرده‌ایم و اگر این محصولات برسد، مقایسه خوبی هم بین محصول خارجی و داخلی خواهیم داشت. اگر خودمان به موقع به تولید نرسیم، می‌توانیم مطمئن باشیم بخش پرخطر جامعه ما نیز هم‌زمان با مردم دیگر نقاط دنیا این واکسن را بزنند.
آزادمنش: ما عضو کوواکس شده‌ایم. طبق برنامه‌ریزی منطقی و واقع بینانه WHO، واکسن برای ۲۰ درصد جمعیت پرخطر در نظر گرفته شده، نه برای کل جمعیت. همچنین چون تعداد کشورهای عضو کوواکس زیاد است، قدرت چانه زنی بالایی هم با فروشندگان دارد.
همکاری کشورهای همسایه با شرکتهای واکسن‌ساز، تنها برای کارآزمایی بالینی است
در مورد کشورهای همسایه که گفتید، هیچکدام از آنها برای ساخت واکسن وارد همکاری نشده‌اند، بلکه همکاریشان برای کارآزمایی بالینی است که اگر جواب بدهد، اجازه خرید انبوه‌تر را به آنها می‌دهند و این خالی از ریسک هم نیست. همان طور که گاهی مطرح می‌شود چرا داروهای تاییدنشده مصرف می‌شود؟ مثلاً امارات ریسک کرده که واکسن فاقد اپروال WHO را در کشورش بررسی می‌کند. برزیل و پاکستان هم همین کار را می‌کنند. ولی هیچیک از اینها برای ساخت نیست.
یک نکته دیگر هم هست. خود ما تنها یک ماه است که موضوع ساخت واکسنمان را مطرح کرده‌ایم، آن هم بعد از اینکه توانستیم بذرمان را بسازیم. ما هم همکاران بین‌المللی داریم، اما مطرح نکردن آنها در ابتدا، برای ما استراتژیک بوده است. چون اگر مطرح شود، به ما فشار می‌آید که این کار را انجام ندهیم. از این رو ما نیز همکاری با شرکتهای بین‌المللی داریم، اما متفاوت است و جنس نمایش کشورهای همسایه را ندارد.
ایرنا: مجموع تولید واکسن شرکتهای داخلی چه تیراژی دارد و ما آیا باید علاوه بر آن، پیگیر خرید واکسن از شرکتهای خارجی هم باشیم؟
آزادمنش: به کوواکس که اشاره شد و قاعدتاً ۲۰ درصد جمعیت را پوشش می‌دهد. ما در شرکت خودمان دو پلتفرم واکسن را کار می‌کنیم که هر دوی آنها پتانسیل تولید ۴۰ میلیون دوز در سال را دارند. چون پلتفرم ما مبتنی بر یک فناوری است که قبلاً در کشور بوده و تولید انبوه آن بسیار ساده است. من فکر می‌کنم پلتفرم واکسن غیرفعال شده هم ظرفیت تولید بالایی دارد و با این حساب ما کل کشور را می‌توانیم پوشش بدهیم، گرچه ممکن است زمان طولانی‌تری ببرد.
برای سلامت مردم، همه گزینه‌ها روی میز ماست
ایرنا: نظر شما درباره خرید واکسن از شرکتهای خارجی چیست؟
وطن پور: ما درباره واکسن هم در تدارک واردات هستیم و هم تولید داخل. ما به هر دلیلی در تولید واکسن داخلی دچار مشکل شویم، باید از قبل برای جامعه پرخطرمان فکر کنیم و برای واردات هم این پیش‌بینی را کرده‌ایم. از سوی دیگر با توجه به شرایط تحریم ممکن است امکان استفاده از واکسن خارجی هم نداشته باشیم. از این رو با توجه به شرایط خودمان باید همه گزینه‌ها را برای سلامت مردم روی میز داشته باشیم تا در موقعیت‌های مختلف از هر کدام که به نفع سلامت مردم است، استفاده کنیم.
از هرجا می‌توانیم واکسن ارزان‌تر و کافی بخریم، من هم توصیه می‌کنم بخریم
آزادمنش: من هم که دارم سعی می‌کنم واکسن بسازم، یک پزشکم و اگر ببینم از جای دیگری می‌توان واکسنی را زیر قیمت، به موقع و ارزان‌تر و بهتر و به میزان کافی می‌توانیم خریداری کنیم، من هم توصیه می‌کنم آن واکسن را بخریم و الزامی ندارم به اینکه واکسن ساخت داخل را استفاده کنیم. از هر راهی بتوانیم مشکل کشور را حل کنیم، باید انجام دهیم.
تاثیر اقدامات محققین کشور، در رفتار تجاری شرکتهای خارجی
وطن پور: من چون در حوزه فناوری کار می‌کنم، تاثیر اقدامات محققین کشورمان را در رفتار شرکتهای خارجی به عینه می‌بینم. به محض اینکه اعلام می‌کنیم پروژه‌ای را شروع کرده‌ایم، یا زمانی که شرکت داخلی مجوز سازمان غذا و دارو را می‌گیرد، قیمت محصولات طرف خارجی پایین می‌آید. از این رو اگر تلاشهای محققین ما به تامین صد درصدی نیاز داخلی نینجامد، قطعاً تاثیر لازم را در مذاکرات بازرگانی و گفتگوهای تجاری برای واردات خواهد داشت. اگر ما شرکتی بودیم که نه محقق و پلتفرم تولید داشتیم و نه در تولید واکسن کار کرده بودیم، طبعاً قیمت‌های گزاف‌تری به ما پیشنهاد می‌شد. الان یکی از شرکتها واکسن را ۱۵۰ دلار قیمت گذاری کرده و اگر ما بخواهیم چنین قیمت‌هایی را پرداخت کنیم، بودجه و منابع هنگفتی باید صرف کنیم و جایگاه کنونی خود را مدیون محققان عزیز کشور و شرکتهای دانش بنیان هستیم و با این جایگاه، حتی اگر بخشی از نیازمان را متکی به واردات باشیم، واکسن را گران نمی‌خریم.
ایرنا: توافقی که ما با کوواکس کردیم و تعهد آنها درخصوص تحویل واکسن چگونه است؟
وطن پور: آن میزان که من اطلاع دارم و در کمیته واکسن مطرح شده، امور بین الملل وزارت بهداشت به موسسه کوواکس اعلام نیاز کرده و بخشی از منابع مالی آن را هم تامین کرده و فعلاً یک رزرواسیون انجام شده است. ما طبعاً باید پیش پرداختی بکنیم تا خرید مقداری واکسن تثبیت شود. مطلع هستم که وزیر بهداشت پیگیر تامین بقیه منابع هم هستند. البته هنوز هیچ چیز قطعی نیست، اگر حادثه غیرمترقبه‌ای رخ دهد یا شرکتها موفق به گرفتن تاییدیه نشوند، یا اعلام شود که واکسن هم موثر نیست، باید راه دیگری را دنبال کرد.
بعید است با حربه تحریم مانع دستیابی ما به واکسن شوند
ایرنا: موضوع تحریم مشکلی در دستیابی ما به واکسن کوواکس ایجاد نمی‌کند؟
وطن پور: هنوز ما با واقعیت عینی موضوع مواجه نشده‌ایم و باید صبر کنیم تا واکسن‌ها عرضه شود. ما سفارش و پیش پرداخت را ارائه کرده و وظایف و تعهداتمان را انجام داده‌ایم. شعار آمریکایی‌ها هم این بوده که در واکسن و دارو مشکلی ایجاد نمی‌کنند. موضوع کرونا هم بین المللی است و چون این بیماری قابل انتقال است، به نظر می‌رسد آنها هم نمی‌خواهند بیماری در کشور ما بماند و بعید می‌دانم در این موضوع با حربه تحریم مانع دستیابی ما به واکسن شوند. هرچند امکان چالشهای احتمالی در نقل و انتقال پول، بانکها و موضوع FATF هست که همه باید برای حل آن همکاری کنیم.
تفاوت فناوری واکسن آنفلونزا و کرونا
ایرنا: در بحث تولید واکسن علاوه بر فناوری، امکانات تولید انبوه هم مهم است. شما تصور می‌کنید در این زمینه هم مشکلی برای تامین نیاز گسترده مردم کشورمان نداریم؟ منشا مشکلی که باعث عدم تولید واکسن آنفلونزا شد، عدم سرمایه‌گذاری کافی بود؟
آزادمنش: فناوری و سرمایه گذاری به هم مربوطند. تا جایی که اطلاع دارم، در تولید واکسن آنفلونزا، فناوری مورد استفاده مبتنی بر کشت در تخم مرغ (Specific Pathogen Free) SPF بود. فکر می‌کنم تولید این تخم مرغ در کشور بسیار محدود است و وارداتش هم خیلی مشکل بود. این موضوع در تولید واکسن آنفلونزا اخلال ایجاد کرد.
ایرنا: پس مشکل ما در فناوری بود، نه تجهیزات تولید؟
آزادمنش: من خودم فقط یک بار این پروژه را نظارت کردم و در تولید آن نقش نداشتم. اما فکر می‌کنم این طور بود و تجهیزات خوبی داشتیم. اما درباره واکسن کرونا آن مشکل را نداریم.
گروه ما می‌تواند سالانه ۴۰ میلیون دوز واکسن کرونا تولید کند
پلتفرم واکسنهای مختلف با هم فرق دارد. دو شرکت ایرانی مطابق با همان فناوری که مدرنا و فایزر واکسن ساخته‌اند کار می‌کنند. من دو چالشی که برای این پلتفرم می‌بینم، یکی سر قیمت خواهد بود و دیگری درباره تولید انبوه. درباره پلتفرم واکسن غیرفعال شده، ۳ یا ۴ شرکت الان در ایران فعالند. در تاسیسات کشت ویروس یک مقدار مساله هست که البته تازه ساخته شده و احتمالاً مشکلی نخواهند داشت. ولی اینکه در نهایت چقدر بتوانند تولید کنند، مساله است و میزان تاثیر واکسن هم مساله دیگر است. اما واکسنی که ما در حال تولید آن هستیم، مبتنی بر روش واکسن سرخک و مشابه آن است و سالانه می‌توانیم ۴۰ میلیون دوز تولید کنیم.
ایرنا: تنها شرکت شما ۴۰ میلیون تولید می‌کند؟
آزادمنش: البته ما یک شرکت دانش بنیان کوچک هستیم و تولید را ما به تنهایی انجام نمی‌دهیم و با همکاری یک شرکت داروسازی تولید می‌کنیم. این فناوری‌های مختلف چالشهای متفاوتی دارند و هر کدام از ما که نتوانیم تولید کنیم، به یک علت یکسان نخواهد بود.
نظام توزیع واکسن ما مشکلی ندارد
ایرنا: گفته شده واکسن‌ها باید در دمای ۷۰ درجه زیر صفر نگهداری شود. درباره توزیع واکسن هم تدبیری اندیشیده شده است؟ به هرحال مردم مشکلات اقتصادی دارند و قیمت واکسن برایشان مهم است و نکته دیگر توزیع عادلانه واکسن در بین مردم، از جمله اقشار ضعیف است. درباره این موارد هم تدابیری اندیشیده شده است؟
وطن پور: ما در کمیته واکسن یکی از دغدغه‌هایمان همین است. دبیرکمیته دکتر گویا هستند که سالها تجربه توزیع واکسن دارند و تجهیزات و سازوکارها را در اختیار دارند. یکی از بحثهای ما با کوواکس هم این بود که بخش عمده واکسن ما را از مواردی تامین کند که نیاز به دمای منهای ۷۰ ندارد و این تدبیر هم اندیشیده شده است. به مردم هم این اطمینان را می‌دهم که نظام توزیع واکسن ما یک نظام نهادینه و عادلانه است و معاونت بهداشتی مراکز مجهزی دارد که واکسنهای زیادی را از طریق آنها توزیع کرده و مشکلی وجود ندارد.
البته یخچال‌های منهای ۸۰ درجه در داخل کشور هم تولید می‌شود و تا جایی که من اطلاع دارم، ساختار توزیع واکسن را داریم.
آزادمنش: ما درمورد فلج اطفال کمپین‌های متعدد داشتیم که خانه به خانه بچه‌ها را واکسینه کردند. در بعضی کشورها هزینه توزیع واکسن به اندازه خود واکسن است. اما برای ما خیلی کمتر از این خواهدبود و از پس آن برمی‌آییم.
ایرنا: سخن پایانی ؟
وطن پور: باید به مردم این اطمینان را بدهم که در طول ۱۰ سال گذشته، زیرساخت‌های خوبی برای تبدیل دانش به ثروت و تولید و حل مشکلات مردم آماده کرده‌ایم و در بیماری کرونا محققان ما با استفاده از اندوخته‌های خود توانستند اقلام مورد نیاز مردم را تامین کنند و امیدوارم در کنترل این بیماری سربلند باشیم.
آزادمنش: من بیشترین نقطه قوتمان را در نیروی انسانی متعهد کشور می‌بینم، یعنی کسانی که هم علم کافی دارند و هم پای کارند. ممکن است ما از خودمان و برخی دیگر ناراضی باشیم. اما بخشی از افراد هستند که خیلی پای کارند و اینها مایه امید ما هستند تا در کارمان موفق شویم.
نظر شما