کرونا بیش از آنکه تصور کنیم زندگی و مواجهه هرروزه با آن را با دشواری همراه ساخته است؛ علاوه بر بیماری و شیوع و خطرات این ویروس مرگبار نوعی از ترس بر جامعه جهانی حاکم شده است که موجب شده تا آدم‌ها دیگر به سیاق سابق رفتار نکنند؛ شکل مراودات، شکل روابط اجتماعی و فاصله‌گذاری‌هایی که در این یک سال گذشته صورت گرفته نقش بسزایی در این موارد داشته است.
این روزها برنامه‌سازان تلویزیونی و تولیدکنندگان محتواهای فرهنگی هم با انواع مباحث مرتبط با رعایت پروتکل‌های بهداشتی و الزامات پیشگیری از شیوع کرونا درگیر هستند.
یعنی از سویی می‌باید برای مردمی که دائماً تشویق به ماندن در خانه می‌شوند برنامه تولید شده و آنان ترغیب به گذراندن بخشی از ساعات خود از طریق تماشای تلویزیون شوند و از سوی دیگر خود برنامه‌سازان و تولیدکنندگان محصولات فرهنگی در این دوران تحت فشار رعایت موارد بهداشتی و حفظ سلامت عواملشان هستند.
موضوعی که در کاهش نفرات حاضر در ساخت یک برنامه، ضدعفونی‌کردن دائمی استودیوها و محل فیلمبرداری، ترس مهمان‌ها و انصراف آنها از حضور در برنامه به دلیل ابتلاء به کرونا و … خود را نشان می‌دهد.
آنچه در ادامه می‌آید گفت وگوی خبرنگار فرهنگی ایرنا با اصغر احمدپور تهیه کننده برنامه نردبان است که تجربه برنامه سازی در دوران کرونا را دارد و در این ایام هر هفته برنامه خود را روی آنتن می‌برد.
تلاش کرده‌ایم تا آموزش ما غیرمستقیم باشد
احمدپور در ابتدا و در توضیح ماهیت برنامۀ نردبان بیان کرد: برنامه نردبان حدود ۹ سال است که روی آنتن می‌رود؛ اما در یک فرآیند ۲ساله شبکه تصمیم گرفت که فضا را تخصصی‌تر و به‌مراتب حرفه‌ای‌تر سازد و گفتمانی پیرامون فیلم مستند شکل دهد و این وظیفه برعهده ما افتاد.
تیم ما حدود هفت ماه است که این برنامه را می‌سازد؛ در دوره جدید برعکس دوره قبل نگاه ما تخصصی است؛ چنانچه اگر قبلاً مخاطبان آماتور مستند مدنظر بودند، امروز بیشتر نگاه تخصصی داریم. به همین دلیل به سراغ فیلم‌سازان برجسته رفتیم و بحث‌های آموزشی متفاوتی را طراحی کردیم.
وی ادامه داد: بخش بین‌الملل در نردبان تا امروز وجود نداشت یعنی ما با مستندسازان برجسته جهانی تعامل برقرار کرده‌ایم و با آنها گفتگوی تخصصی می‌گیریم؛ همچنین با نظریه‌پردازان تخصصی سینمای مستند گفتگوی تخصصی انجام می دهیم که تاکنون چند مورد آن را پخش کرده‌ایم مثلاً با پترا کاستا نامزد اسکار پارسال گفتگو گرفتیم که پخش شد و این گفت وگو با چهره‌های صاحب نام ادامه دارد.
بخش دیگر کار ما این است که تلاش می‌کنیم که مستندهای روز جهان یا مستندهای خاص جهان را بررسی کنیم، این‌ها مواردی است که در دوره‌های قبلی این برنامه وجود نداشته‌است.
این تهیه کننده ادامه داد: تلاش کرده‌ایم تا آموزش ما غیرمستقیم باشد یعنی تا جایی که امکان داشته از آموزش مستقیم دوری گزیده‌ایم؛ این بدان معناست که ما در خلال گفتگوها آموزش را مطرح می‌سازیم.
ضمن‌که تلاش کرده‌ایم تا طراحی‌های متفاوتی را صورت دهیم؛ بر این اساس حتی در مورد مسائل بنیادین فیلم مستند، بسته‌هایی به اسم «گفت و جو» را طراحی کرده‌ایم که ۲ نفر روبه‌روی هم می‌نشینند و به سوالات متداولی در سینمای مستند پاسخ می‌دهند. چنانچه در فصل جدید نردبان روبرت صفاریان و پیروز کلانتری روبروی هم می‌نشینند.
در انتخاب فیلم‌های خارجی نقاط ضعف داخلی را مدنظر داریم
احمدپور در پاسخ به این پرسش که مبنای انتخاب فیلم‌های مستندی که در این برنامه پخش می‌شود چه چیزی است، گفت: به شخصه سال‌ها مخاطب فیلم مستند بوده‌ام و این حوزه از علاقه‌مندی‌هایم بوده‌است که نسبت به آن مشتاق و کنجکاو بودم بر این اساس ذهنیت و اطلاعاتی در این حوزه داریم (هم من و هم تهیه کننده دیگر فاطمه بوربور)؛ ضمن این‌که اتاق فکری در این برنامه داریم متشکل از بزرگان و جوانان سینمای مستند است.
وی افزود: پیش از این‌که برنامه روی آنتن بیاید ما شروع به صحبت با این دوستان کردیم، اطلاعات ایشان را جویا شدیم و به یک جمع‌بندی رسیدیم و نگاهی کلی شکل گرفت؛ در راستای این نگاه کلی تلاش می‌کنیم تا فیلم‌ها را انتخاب و فضایی مناسب را طراحی کنیم.
مهم‌ترین مؤلفه ما برای انتخاب این فیلم‌ها خلأ‌هایی است که در فیلم‌های مستند ما وجود دارد؛ مثلاً یکی از مواردی که می‌توان به آن اشاره کرد این است که در تولید مستندهای سیاسی داخلی هرگز مؤلفه‌های خلاقیت حضور نداشته‌اند.
این تهیه کننده یادآور شد: به نوعی شکل‌های مختلف مستندسازی را به‌درستی تجربه نکرده‌ایم و این موضوعی است که در حوزه‌های مختلف مستندسازی (نه صرف مستند سیاسی) از محیط‌زیست گرفته تا سایر موضوعات وجود دارد؛ بنابراین ما تلاش کرده‌ایم تا به سراغ مستندسازانی خارجی که کار سیاسی تولید کرده‌اند و در کارشان تنوع شکلی و فرمی وجود دارد، برویم.
رویکرد آموزشی در «نردبان» برجسته است
احمدپور در پاسخ به این پرسش که آیا این برنامه با برنامه دیگر شبکه مستند (به اضافه مستند) که آن برنامه هم ماهیتی شبیه به این برنامه دارد موازی‌کاری و مسیری یکسان دارند، تاکید کرد: اصالت برنامه به اضافه مستند نقد و گفتگو و نمایش فیلم است، ما الزاماً در این برنامه به نقد نمی‌پردازیم و تلاش می‌کنیم تا حد ممکن از نقد فاصله بگیریم؛ در حقیقت تلاش می‌کنیم اگر نقد فیلمی هم داریم رویکرد آموزشی داشته باشیم. یعنی این‌که چرا یک فیلم چیزی را دارد و فیلم دیگری چیزی را ندارد و در این راستا پیشنهادهایی را مطرح کنیم.
دو سلیقه متفاوت در ساخت این دو برنامه وجود دارد؛ ضمن این‌که شبکه، دو رویکرد متفاوت را به این مساله داشته است؛ تا جایی‌که من در جریان هستم شبکه برای برنامه به اضافه مستند مسئله محور تر است و برای ما به نوعی شکل محورتر و تخصص محوری مستند مهم‌تر است.
وی افزود: اگرچه به اضافه مستند هم در فصل جدید به سراغ مستندهای خارجی رفته است اما نگاه ما با نگاه این برنامه متفاوت است. آنها به سراغ مستندهای روز جهان می روند ولی ما مستندهای روز جهان را تنها در شکل معرفی می‌آوریم.
ما رسالت اصلی برنامه خودمان را این‌گونه تعریف کرده‌ایم که فیلم مستند را به مخاطب معرفی کنیم تا مخاطب بیشتر به فیلم مستند توجه کرده و آن را تماشا کند.
چالش‌های برنامه‌سازی در ایام کرونا
تهیه کننده برنامه نردبان در انتها و در پاسخ به این که چالش‌های برنامه‌سازی در شرایط حاضر را عمدتا در چه می‌بیند، گفت: برنامه‌سازی در این دوران بسیار سخت شده است؛ مثلاً زمانی که می‌خواهیم مهمانی را به برنامه دعوت کنیم تا جایی‌که ممکن است به سراغ افراد مسن نمی‌رویم و اگر اینکار را بکنیم بسیار موارد بهداشتی را رعایت می‌کنیم؛ البته وقتی جوان‌ها هم می آیند باز مواردی جدی وجود دارد که باید رعایت شود؛ در این مفهوم بزرگترین چالش برنامه‌سازی ما در زمان کرونا دعوت از میهمان‌ها است.
این موضوع به شدت بر بازدهی برنامه اثر گذاشته است؛ یعنی اگر قبلاً می توانستیم تنوع و تعدد آیتم و قسمت‌های متنوعی را داشته باشیم امروز رسماً این امکان از ما گرفته شده است.
وی افزود: روال برنامه‌سازی ما به شکل قبل است یعنی این‌گونه نبوده که برنامه متوقف یا کنسل شود و تا زمانی که اتفاقی در شبکه نیفتد ما برنامه‌هایمان را تولید و پخش می‌کنیم.
موارد ابتلا داشته‌ایم ولی ترجیح می‌دهم دراین‌باره صحبت نکنم چراکه دلیل ابتلای آنها دقیقاً مشخص نیست؛ همکاران ما هم‌زمان روی پروژه های متعددی کار می‌کنند، و زمانی که این اتفاق افتاده است و حدود ۷ یا ۸ نفر از عوامل پروژه‌های دیگری بودند که مبتلا شدند اما خوشبختانه تاکنون در نردبان کسی را نداشتیم که مبتلای قطعی باشد، البته اگر کسی مشکوک باشد سعی می‌کنیم کسی را جایگزین او کنیم تا حالش بهبود یابد.
در این مدت تنها یک نفر مشکوک بود که از او درخواست کردیم تا بهبودی وضعیت مشکوک سر ضبط نیایند.
نگاهی به نردبان
نردبان مجموعه برنامه تلویزیونی شبکه مستند است که تلاش می‌کند فیلم و عکاسی مستند را در دو بخش آماتور و تخصصی به علاقه‌مندان آموزش دهد.
نقد و بررسی آثار مستند سینمای ایران، ترجمه و دوبله مستر کلاس‌های آموزش مستند، دعوت از فیلم‌سازان باسابقه و راه‌اندازی جشنواره فیلم‌سازی نردبان از فعالیت‌های متنوع این برنامه در فصل جدید آن است. این برنامه با اجرای محمد شکیبانیا، کارگردانی اصغر احمدپور و تهیه‌کنندگی اصغر احمدپور و فاطمه بور بور با آیتم‌هایی مختلف جمعه‌ها ساعت ۱۸ روی آنتن شبکه مستند می‌رود.
نظر شما