نزدیکی عربستان به ترکیه و قطر؛ تاکتیک یا استراتژی

پیش درآمد ابراز تمایل سعودی ها برای حل اختلافات با قطر، تماس تلفنی ملک سلمان شاه سعودی با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه، ساعاتی قبل از برگزاری مجازی اجلاس سران گروه ۲۰ ( ۱ و ۲ آذر) در ریاض بود .

شاه سعودی در این تماس بر تمایل خود برای باز شدن کانال های مذاکره و تقویت روابط دو جانبه تاکید کرد.

این تماس در اوج حملات رسانه ای شرکت های عربستان علیه ترکیه و کالاهای ساخت این کشور بود که با هدایت مستقیم مقامات دولتی انجام می شد.

تحریم کالاهای ترکیه ای از سوی عربستان با دومین سالگرد ربودن و به قتل رساندن جمال خاشقچی روزنامه نگار مخالف بن سلمان در استانبول ترکیه همزمان شد.

هر چند مرور روزنامه های سعودی بعد از تماس تلفنی ملک سلمان با اردوغان نشان می دهد که این حملات تا حدودی فروکش کرده است با این وجود پیش بینی می شود تحریم کالاهای ساخت ترکیه از سوی عربستان تا حدود ۲۰ میلیارد دلار به این کشور صدمه وارد کند. این خسارت همزمان با  کاهش ارزش پول ملی ترکیه بر اثر تحریم های اروپا و فراگیری کرونا خبر بدی برای اقتصادی این کشور محسوب می شود.

اختلاف میان ترکیه و عربستان محدود به موضوع قطر نیست . دو کشور در مسائل مختلفی در مقابل یکدیگر قرار دارند از جمله اوضاع در لیبی ، سوریه ، عراق و تا حدودی ایران .

با این وجود دو کشور تصمیم گرفته اند که با بازخوانی روابط ، اساس آن را بر اساس منافع مشترک و کنارگذاشتن دشمنی های سابق تعریف کنند، چرا که به همان میزانی که کرونا بر اقتصاد ترکیه اثر گذاشته، اقتصاد عربستان را نیز همزمان با کاهش قیمت جهانی نفت ، هزینه های سرسام آور جنگ یمن و توقف درآمدهای حج، با بحران مواجه کرده است .

تحلیلگران غربی معتقدند که با نزدیکی ورود جو بایدن به کاخ سفید، عربستان تلاش می‌کند برخی پرونده‌های خارجی را حل کرده و گفتمان نرم تری در قبال دشمنانش از جمله ترکیه و قطر داشته باشد. به همین دلیل در اقدامی غیر منتظره با رئیس جمهوری ترکیه تماس تلفنی گرفته می شود و در ادامه هم از حل اختلاف با قطر سخن به میان می آید.

گزارش های متعدد از منابع امنیتی و سیاسی نشان می دهد که اجرایی شدن سیاست های جو بایدن، از جمله بازگشت او به برنامه اقدام جامع مشترک (برجام) سعودی ها را نگران کرده است .

عامل دیگری که به این نگرانی دامن زده است اعمال مجازات های احتمالی آمریکا علیه عربستان به دلیل عدم رعایت مسائل حقوق بشری و ادامه دادن جنگ یمن است .  ترامپ بارها طرح این مسائل از سوی کنگره را تعلیق کرد اما ریاض دریافته است که جو بایدن سیاست های ترامپ را دنبال نخواهد کرد لذا تصمیم گرفته است به ترکیه و قطر نزدیک شود.

عربستان همچنین نگران است  حضور جو بایدن در کاخ سفید موجب گشوده شدن پرونده های ضد حقوق بشری این کشور در داخل و خارج کشور شود لذا تلاش دارد تا به وضعیت خود در خصوص این پرونده ها که بزرگ ترین آن ماجرای ربودن و قتل فجیع جمال خاشقچی است سر و سامان دهد.

از سوی دیگر افزایش قدرت جمهوری اسلامی ایران به ویژه بعد از شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و قوت گرفتن بازگشت دولت آمریکا به برجام و حمایت اروپا از این روند در کنار قدرتمند تر شدن جبهه مقاومت به ویژه در یمن و لبنان، سعودی ها را بر آن داشته تا تنش‌ها با دولت‌های منطقه‌ای اثرگذار را کاهش داده و به دنبال ارتباط نزدیک با کشورهایی نظیر ترکیه باشند، که از قضا رابطه خوبی با ایران دارد.

به عبارت دیگر عربستان سعودی در حال حاضر به دنبال راه حل های موقت برای مقابله با دولت بایدن است . یکی از این راه حل ها به گمان سعودی ها  روابط نزدیک با ترکیه است . از نظر دولت عربستان نگاه بایدن به دو کشور منفی است و همین امر می تواند نقطه اشتراکی برای بهبود روابط میان آنکارا و ریاض باشد.

‌در واقع، عربستان و ترکیه به دنبال بهبود روابط تا حد ائتلاف استراتژیک نیستند، اما هر دو طرف تلاش می‌کنند تاثیرات مخرب سیاست‌های خود برای طرف مقابل را کاهش دهند و در جریان درگیری‌های موجود در منطقه و جهان، وارد محوری نشوند که در مقابل یکدیگر قرار گیرند.

از همین رو طرفین، بویژه سعودی ها، به این جمع بندی رسیده اند که برای رسیدن به این برنامه هدف گذاری شده، حل اختلافات میان ریاض با دوحه می تواند آغاز خوبی باشد.

حمیدرضا بانصیری