طرح‌های تحقیقاتی آلودگی هوای اصفهان، علاج واقعی یا صوری

به گزارش ایرنا، آلودگی هوا یکی از چالش‌های اساسی کلانشهر اصفهان و شهرهای صنعتی اطراف آن است که کارشناسان تاکید دارند برای برون‌رفت از وضع موجود باید تدابیر اصولی اندیشید و برنامه‌های عملیاتی و راهکارهایی بر اساس تحقیقات علمی و دقیق در پیش گرفت.

بر اساس گزارش مرکز ملی تغییر هوا و اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، اصفهان در بین هشت کلانشهر ایران (شامل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، کرج، اهواز، شیراز و اراک) رتبه نخست آلودگی هوا را دارد.

این کلانشهر از ابتدای امسال تا پایان مهر چهار روز هوای پاک، ۱۷۲ روز سالم، ۳۸ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و یک روز ناسالم برای عموم داشت که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته تعداد روزهای هوای پاک از ۱۹ به چهار روز کاهش یافت و در مقایسه با سایر کلانشهرهای کشور، کمترین روزهای پاک را به خود دید.

از مقصران و عوامل متعددی در سال های گذشته برای منشا آلودگی هوای اصفهان نام برده شد از جمله صنایع بزرگ و کوچک آلاینده، کانون‌های گرد و غبار در مناطق کویری داخل و خارج استان، خشکی رودخانه زاینده رود و تالاب بین المللی گاوخونی، تردد خودروهای دودزا، تکثر خودروهای تک سرنشین، استفاده از سوخت مازوت و استفاده از وسایل گرمایشی گازسوز و درباره اینکه سهم و نقش هریک از آنها در آلودگی هوا چه میزان است همواره بین کارشناسان و مسوولان اختلاف نظر وجود داشته است.

با وجودی که در سال های گذشته برنامه های مختلفی برای مقابله با این پدیده از جمله طرح جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان اجرا شد اما به گفته کارشناسان، اجرا نشدن مصوبه ها و نبود مدیریت یکپارچه و تحقیقات علمی جامع و کامل برای حل آلودگی هوا باعث شد تا این کلانشهر هرچه بیشتر در سیاهه آلودگی هوا فرو رود و وضع آنقدر بغرنج شود که تعطیلات ناشی از همه گیری بیماری کووید ۱۹ در سال جاری نتوانست این غول سیاه را سر جای خود بنشاند و همچنان لایه ای از هوای ناسالم و آلوده بر فراز این شهر خودنمایی می کند.

با توجه به خسارت جبران ناپذیر جانی و مالی آلودگی هوا و پیچیده تر شدن این بحران، مسوولان و کارشناسان در صدد تعریف و اجرای ۲ طرح تحقیقاتی بزرگ و جامع برآمدند تا با یاری گرفتن از دانشگاه های بزرگ و برتر این استان به شناسایی دقیق و علمی منشا آلاینده های هوای اصفهان بپردازند و با بهره گیری از نتایج آن تدابیر ویژه ای برای فرهنگ‌سازی، برنامه‌ریزی، مدیریت و سیاستگذاری واحد اتخاذ شود.

بر اساس اسناد و اطلاعات موجود اجرای این ۲ طرح از سال ۹۶ آغاز شد و دانشگاه اصفهان مجری طرح  "تعیین سهم منابع  آلاینده در آلودگی گازی جو پایین و سیاهه آلاینده‌های گازی کلانشهر اصفهان" و دانشگاه صنعتی اصفهان مجری طرح " منشأیابی و سهم بندی ذرات معلق هوا و اولویت بندی کانون های مولد آن در کلانشهر اصفهان" شد که اداره کل حفاظت محیط زیست استان و معاونت های حمل و نقل و ترافیک، خدمات شهری و برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان ناظر بر این طرح‌های پژوهشی بودند.

اتمام طرح های دانشگاهی پس از سه سال

اخبار منتشر شده در روزهای اخیر حاکی است که این ۲ طرح دانشگاهی پس از سه سال به اتمام رسیده اما برخی مسوولان و کارشناسان تاکید دارند که ضرورت داشت با توجه به وخامت وضعیت آلودگی اصفهان این تحقیقات زودتر انجام می شد و در هر صورت لازم است نتایج این پژوهش ها هرچه سریعتر ارزیابی و مورد تحلیل قرار گیرد تا بتوان از آنها برای رفع آلودگی هوای اصفهان استفاده کرد.

منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در مهر سال جاری اعلام کرد که نتایج تحقیقات دانشگاه‌های اصفهان درباره آلودگی هوا جهت کاهش این معضل در نیمه دوم سال جاری به دستگاه‌های اجرایی استان ابلاغ و بکار گرفته خواهد شد اما علیرضا نصر اصفهانی رییس شورای اسلامی شهر اصفهان اوائل آذر امسال در جلسه های شورای شهر تاکید کرد که لازم است دانشگاه‌های اصفهان و صنعتی اصفهان هرچه زودتر نتیجه مطالعات خود را ارائه کنند تا در فصل زمستان بتوان از نتایج آن استفاده کرد.

رییس شورای اسلامی شهر اصفهان، پدیده وارونگی دمای اصفهان (اینورژن) در فصل سرد سال را یکی از چالش‌های پیش رو دانست و تاکید کرد که اگر نتایج مربوط به تحقیقات منشایابی آلودگی‌های زیست محیطی اصفهان در اختیار قرار گیرد، می‌توانیم از آن برای کاهش آلودگی‌ها استفاده کنیم.

نصر اصفهانی از تأخیر در ارائه این تحقیقات گلایه کرد و گفت که قرار بود با توجه به ضرورت این مطالعات، نتایج آن پس از ۱۵ ماه ارائه شود اما حداقل با یک سال تأخیر انجام شده است.

رییس شورای اسلامی اصفهان به موانعی که بر سر راه انجام این تحقیقات وجود دارد اشاره و تاکید کرد: لازم است زمانی که قراردادهای مشابه توسط شهرداری منعقد می‌شود، موانع موجود در آن در نظر گرفته شود تا مطالعات در زمان مقرر به پایان برسد و چنانچه شهرداری برای پرداخت به موقع در این زمینه تعهداتی داشته است باید این موارد بررسی و در اسرع وقت پرداخت‌ها انجام شود.

نصر اصفهانی از معاونت برنامه‌ریزی شهرداری اصفهان خواست تا با پیگیری انجام اینگونه مطالعات در موعد مقرر، نتایج مطالعات مذکور را در جهت تامین منافع مردم در اختیار قرار دهد تا اقدامات برای کاهش منابع آلاینده هوای اصفهان هرچه زودتر انجام شود و بیش از این سلامت مردم به خطر نیفتد.

تحقیق های دانشگاه شامل داده های اولیه است

درحالیکه بسیاری از کارشناسان و مسوولان امیدوارند که با استفاده از نتایج حاصل از تحقیقات دانشگاهی در آینده نزدیک بتوان مشکل آلودگی هوای اصفهان را حل کرد اما به گفته محمدرضا طلایی مجری طرح " تعیین سهم منابع  آلاینده در آلودگی گازی جو پایین و سیاهه آلاینده‌های گازی کلانشهر اصفهان " این طرح در زمان حاضر فقط شامل داده های اولیه درباره منبع آلاینده های هوای اصفهان است و هیچ مشکلی را حل نمی کند بلکه نیاز است تا با تجزیه و تحلیل به برنامه های عملیاتی تبدیل و اجرا شود.

طلایی با بیان اینکه این طرح به سفارش شهرداری اصفهان و از سال ۹۶ آغاز شد، افزود: در همان ابتدا به ما اعلام شد که در این تحقیق داده های اولیه مد نظر است و هدف از اجرای آن تعیین مقدار تولید و سهم هریک از آلاینده ها در سطح کلانشهر اصفهان می باشد که این امر به تحلیل وضعیت موجود کمک می کند اما راهکار ارایه نمی دهد.

این عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه پس از انتشار سیاهه آلاینده های هوا در این طرح باید به سراغ مدل سازی چگونگی پخش آنها در سطح شهر رفت، ادامه داد:  پس از آن باید به سراغ راهکارها و روش های حل معضل رفت تا میزان آلاینده ها کاهش یابد که این کار به بودجه کلان و در نظر گرفتن اثرهای اقتصادی و موانع موجود نیاز دارد هرچند ما هنوز در پله نخست ایستاده ایم.

وی با بیان اینکه اجرای این طرح با مشکلاتی مانند به موقع پرداخت نشدن اعتبار مالی همراه بود، خاطرنشان کرد که قرار بود این طرح در ۲ سال اجرا شود اما اجرای آن سه سال طول کشید بطوریکه حتی پیش پرداختی برای آن صورت نگرفت و خود دانشگاه اصفهان پولی را برای آغاز آن پرداخت کرد.

طلایی با یادآوری اینکه نتایج این طرح سال گذشته در یکی از جلسه های شورای شهر اصفهان ارایه شد، خاطرنشان کرد: در آن جلسه به ما گفتند که چرا راهکار ارایه نکردید درحالیکه در این طرح قرار بود فقط داده های اولیه تحویل سفارش دهنده شود و از طرفی با محدودیت بودجه مواجه بودیم.

نقش پر رنگ صنایع در آلاینده های هوای اصفهان

این استاد دانشگاه به خلاصه نتایج طرح تحقیقاتی آلاینده های هوای اصفهان اشاره کرد و گفت که در این طرح پنج آلاینده ذرات معلق (PM) ، مونواکسید کربن، ترکیبات آلی فرار، اکسید نیتروژن (ناکس) و دی اکسید گوگرد مورد بررسی قرار گرفتند که نقش صنایع در تولید و انتشار ذرات معلق نسبت به سایر بخش ها، پر رنگ تر بود.

طلایی با بیان اینکه بر اساس نتایج این تحقیق، نقش خودروها در انتشار گاز مونواکسیدکربن، صنایع، خودروها و صنوف در انتشار اکسید نیتروژن، صنوف در انتشار ترکیبات آلی فرار و صنایع در انتشار دی اکسید گوگرد نسبت به سایر بخش ها پر رنگ تر بود، اضافه کرد: برای استفاده بهینه از این داده ها باید یک برنامه عملیاتی ارایه شود، دستگاه های اجرایی و نهادهای درگیر برای اجرای آن همکاری داشته باشند، متولی مشخصی برای پایش و نظارت آن انتخاب شود و بودجه مناسبی نیز اختصاص یابد.

وی با تاکید بر اینکه اکنون زمان نبش قبر کردن برای چگونگی اجرای طرح های تحقیقاتی آلودگی هوای اصفهان نیست، اعتقاد داشت که باید هرچه زودتر با استفاده از داده های موجود به تدوین و تعریف برنامه پرداخت و نباید در این کار عقب افتاد.

ضرورت آگاهی مردم از نتایج تحقیقات آلودگی هوا

مجری پروژه " منشأیابی و سهم بندی ذرات معلق هوا و اولویت بندی کانون های مولد آن در کلانشهر اصفهان " که توسط دانشگاه صنعتی اصفهان اجرا شد نیز تاکید دارد که آگاهی مردم از نتایج مطالعات و پژوهش های صورت گرفته در این طرح به عنوان یکی از طرح های مهم و منحصر به فرد آلودگی هوا در استان و کشور ضروری بوده و لازم است مسئولان و مدیران شهری اصفهان با بهره گیری از نتایج این طرح برای کنترل وکاهش آلودگی هوای کلان شهر اصفهان برنامه ریزی کنند.

محسن سلیمانی با انتقاد از اظهارات رییس شورای اسلامی اصفهان تاکید کرد که نتایج نهایی این طرح به شهرداری اصفهان در اسفند ۱۳۹۸ تحویل داده شد و اتمام آن در پانزدهم مرداد امسال به تایید رسیده است.

این عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان خاطرنشان کرد که معاونت برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان به عنوان کارفرمای این طرح در تاریخ یکم آبان سال جاری، با ارسال نامه ای اتمام قرارداد را به دانشگاه صنعتی اصفهان اعلام کرد.

به گفته سلیمانی، اداره کل حفاظت محیط زیست استان و معاونت های حمل و نقل و ترافیک، خدمات شهری و برنامه ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان ناظر بر طرح بودند و گزارش نهایی این طرح پژوهشی ۶۰۰ صفحه ای، به تأیید ناظران علمی طرح و امضای مسوولان این نهادها رسیده است.

محیط زیست موظف به ابلاغ نتایج تحقیقات است

در حالی که مجریان ۲ طرح تحقیقاتی دانشگاهی آلودگی هوای اصفهان از اتمام این طرح ها و تحویل نتایج آن به کارفرما یعنی شهرداری اصفهان خبر دادند به گفته مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان، اداره کل حفاظت محیط زیست موظف به ابلاغ نتایج این تحقیقات به دستگاه‌های اجرایی مرتبط برای استفاده از آن جهت کاهش آلودگی هواست.

 منصور شیشه فروش در گفت و گو با ایرنا با بیان اینکه نتیجه این تحقیقات از اهمیت بسیاری برخوردارست، تاکید کرد که اداره کل حفاظت محیط زیست استان با توجه به نتایج این تحقیقات و همچنین شرایطی که برای آلودگی هوا در نیمه دوم سال جاری پیش بینی شده است باید برنامه عملیاتی هر دستگاه اجرایی را مشخص و به آنها ابلاغ کند و بر چگونگی اجرای آنها در هر هفته نظارت داشته باشد.

وی با اشاره به اینکه مقرر شده است اداره کل حفاظت محیط زیست اصفهان با همکاری دانشگاه ها این تحقیقات را به برنامه کاربری تبدیل کند و نقش و وظایف هر دستگاه اجرایی و بخش با توجه به نقش صنایع، خودروها، نیروگاه ها، کارگاه ها و مصارف گاز خانگی مشخص شود، گفت: اداره حفاظت محیط زیست دبیرخانه اجرای قانون هوای پاک است و مسوولیت ابلاغ این برنامه ها بعهده آن است.

طرح های دانشگاه اصفهان همراه با پژوهش‌های ملی استفاده می شود

مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان در پاسخ به پرسش خبرنگار ایرنا درباره طرح های تحقیقاتی دانشگاه های اصفهان و چگونگی استفاده از آنها پاسخ داد:  از ۲ طرح مذکور، طرح " سهم بندی و منشا ذرات معلق اصفهان " که توسط دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد به تازگی به اتمام رسید و گزارش نهایی آن دریافت شد.

ایرج حشمتی افزود: اما طرح دوم یعنی " تهیه سیاهه انتشار آلاینده های هوای شهر اصفهان " که توسط دانشگاه اصفهان در حال انجام بود، هنوز گزارش نهایی آن برای تایید ناظر تحویل  نشده است.

وی با یادآوری اینکه کارفرمای هر ۲ طرح تحقیقاتی، شهرداری اصفهان و ناظر آن محیط زیست استان است، تصریح کرد که  به موازی طرح های مذکور، ۲ طرح  که با موضوع های فوق وجه مشترک دارد در سطح ملی توسط سازمان حفاظت محیط زیست کشور انجام شده است .

حشمتی این طرح ها را " تهیه سیاهه انتشار آلاینده های هوا در کلانشهرهای کشور و ارائه سناریوهای کاهش آلودگی " و " منشایابی و سهم بندی کانون های گرد و غبار کشور " اعلام و اضافه کرد که طرح " تهیه سیاهه انتشار آلاینده های هوا در کلانشهرها " مدتی قبل به اتمام رسید و خلاصه گزارش آن توسط مشاور در حضور دستگاه‌های اجرایی استان اصفهان ارائه و نسخه ای از آن به دستگاه های اجرایی استان ارسال شد که منتظر نظرها، پیشنهادها و برنامه های آنها برای جمع بندی و ارسال به سازمان مرکزی و استانداری اصفهان هستیم.

وی با بیان اینکه طرح " منشایابی و سهم‌بندی کانون های گرد و غبار کشور " با نظارت ستاد ملی مقابله با گرد و غبار و توسط سازمان زمین شناسی کشور انجام و گزارش مربوط به استان اصفهان اخیر دریافت شد، تصریح کرد: بدیهی است در کارگروه استانی مقابله با پدیده گرد و غبار از اطلاعات هر ۲ مطالعه شامل طرح دانشگاه صنعتی اصفهان و طرح ملی سازمان زمین شناسی استفاده خواهد شد.

به گفته مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان،از آنجایی که روش مورد استفاده در ۲ مطالعه متفاوت است در کنار هم اطلاعات مفیدی از آنها قابل بهره برداری و استفاده خواهد بود.

تحقیقات دانشگاهی پشتوانه علمی تصمیم گیری هاست

مدیر پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین شهرداری اصفهان نیز با تاکید بر اینکه شهرداری بهره بردار اصلی طرح های تحقیقاتی دانشگاه های اصفهان نیست به خبرنگار ایرنا گفت که گزارش های مربوط به این طرح ها از طرف شهرداری به اداره کل حفاظت محیط زیست ارسال می شد تا تایید شود و کمیته هایی در این زمینه فعال شده تا با استفاده از نتایج تحقیقات، سیاست های خاصی را برای کاهش آلودگی هوای اصفهان تعریف کنند.

مرتضی نصوحی اعتقاد داشت که این تحقیقات ۲ کارکرد اصلی دارد که شامل کمک به مدیران برای تصمیم گیری و سیاست گذاری و برداشت دقیق از وضعیت موجود آلاینده های هوا است تا جلوی برخی اظهارنظرهای غیر کارشناسی گرفته شود.

وی با تاکید بر اینکه استفاده کاربردی از این تحقیق ها نیاز به عزم همگانی، اطلاع رسانی رسانه ها و حساس سازی مردم بمنظور بهره گرفتن از مشارکت عمومی دارد، تصریح کرد که این تحقیقات نتیجه کار گروهی بوده و پشتوانه علمی و پژوهشی برای مدیران جهت تصمیم گیری درست و تبدیل داده ها به سیاست اجرایی ایجاد کرده است.

نصوحی با اشاره به اینک به محض دریافت گزارش نهایی این تحقیقات، نتایج آنها برای تدوین اقدامات اجرایی به بخش های مختلف شهرداری اصفهان ابلاغ می شود، خاطرنشان کرد که شعار اصفهان ۱۴۰۰ شامل " شهری زیست پذیر و رقابت پذیر " بوده و امید است با بهره گیری از نتایج این پژوهش ها هرچه زودتر شاهد برطرف شدن معضل آلودگی هوا در این خطه باشیم.

جمعی از کارشناسان و استادان دانشگاه نیز تاکید دارند که حل معضل آلودگی هوای اصفهان نیاز به آمار دقیق و تحقیقات دانشگاهی دارد و حال که داده هایی آماری از این طریق بدست آمده است باید این نتایج در زمان مناسب، هرچه سریعتر، بدون درنظر گرفتن ملاحظات و بر اساس واقعیت برای برنامه ریزی بهتر ارائه شود.

امید این که این طرح های تحقیقاتی به نتیجه برسد و هرچه زودتر به مساله بغرنج آلودگی هوای اصفهان پایان دهد.

کلانشهر اصفهان افزون بر ۲ میلیون نفر جمعیت دارد.