پنج‌سالگی توافق پاریس؛ چرا سازمان‌ملل از وضعیت اضطراری سخن می‌گوید؟

به گزارش ایرنا، توافق آب و هوایی پاریس در حالی پنجمین سال خود را پشت سر گذاشت که به اذعان کارشناسان این توافق طی این مدت با تحولاتی از جمله خروج آمریکا از آن مواجه بوده و نتوانسته انتظاراتی را که از آن می رفت برآورده سازد. دلیل این مدعا هشدار جدی است که سازمان ملل در خصوص وخامت شرایط زیست محیطی جهان داده است.

«آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل پنج سال پس از توافق آب و هوایی ۱۹۶ کشور جهان در مورد آب و هوا، از همه آنها خواست تا وضعیت اضطراری اعلام کنند. وی در اجلاس آب و هوا که به شکل مجازی در نیویورک برگزار شد بر لزوم اجرای مفاد توافق شده در این پیمان تاکید کرد و گفت هدف نهایی این است که هیچ گاز گلخانه ای اضافی در جو منتشر نشود.

به گفته وی در توافقنامه پاریس کشورها قول داده بودند که افزایش دما را تا حد ممکن به ۱.۵ درجه محدود کنند. اما تعهدات مربوط به حفاظت از آب و هوا به اندازه کافی الزام آور نبوده و رعایت نشده است. اگر جامعه جهانی تغییر جهت ندهد ، در این قرن افزایش فاجعه بار دما بیش از ۳ درجه انتظار می رود.

گوترش با بیان اینکه ۳۸ کشور با اعلام وضعیت اضطراری این فوریت و خطر را درک کرده اند، از دیگر کشورها نیز خواست که به این روند بپیوندند. وی شرایط پس از همه گیری کرونا را فرصتی برای هدایت اقتصاد و جامعه به یک مسیر دانست و هشدار داد: اما این امر هنوز اتفاق نیفتاده است. هر چند در ظاهر کشورهای گروه ۲۰ (G20) متعهد شده اند که از نظر اقتصادی ۵۰ درصد بیشتر در مناطقی که با تولید و مصرف زغال سنگ ، نفت و گاز طبیعی ارتباط دارند هزینه کنند تا انرژی دوستدار آب و هوا تولید کنند اما دبیرکل سازمان ملل می گوید روند کنونی قابل قبول نیست.

در این نشست «شی جین پینگ» رئیس جمهوری چین اعلام کرد که کشورش تلاش بیشتری برای محافظت از آب و هوا خواهد کرد. چین تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۶۵ درصد نسبت به سال ۲۰۰۵ میزان انتشار دی اکسید کربن در هر واحد تولید ناخالص داخلی را کاهش می دهد. وی افزود که سهم انرژی های غیر فسیلی در کل مصرف انرژی چین باید به حدود ۲۵ درصد افزایش یابد. علاوه بر این استفاده از انرژی باد و خورشید بیشتر می شود. چین کشوری است که بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه ای در جهان را دارد.

«آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان گفت کشورش تقریباً ۵۰۰ میلیون یورو برای حمایت از کشورهای فقیرتر برای اجرای سیاست های دوستدار آب و هوا متعهد شده است. وی در پیام ویدیویی گفت: همه کشورها باید بتوانند سرمایه گذاری های لازم برای حفاظت از آب و هوا را تأمین کنند. «اورسولا فون در لاین» رئیس کمیسیون اروپا نیز از توافق اخیر ۲۷ کشور اتحادیه اروپا برای بالا بردن سطح حفاظت از آب و هوا ابراز خوشحالی کرد. به گفته وی این نشانه شروع برای حفاظت از آب و هوا در تجارت و در سطح جامعه است. پس از مذاکرات طاقت فرسا ، سران کشورهای اروپایی توافق کردند که میزان انتشار گازهای گلخانه ای خود را تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۱۹۹۰ تا ۵۵ درصد کاهش دهند.

مشکل اصلی کجاست؟

در توافق نامه پاریس آمده است که گرم شدن کره زمین باید در زیر دو و ترجیحا ۱.۵ درجه متوقف شود. دمای کره زمین در حال حاضر حدود یک درجه نسبت به دوره پیش صنعتی افزایش یافته است. برای اولین بار ، همه کشورها در این توافق مشارکت کردند و دیگر آنگونه که در توافقات قبلی مانند قرارداد کیوتو اتفاق افتاد، فقط چند کشور صنعتی نبودند که چنین چیزی را متعهد می شدند. امضاکنندگان اعلام کردند که نمی خواهند در نیمه دوم قرن جاری بیش از آنچه اکوسیستم جذب می کند ، گازهای گلخانه ای تولید کنند.

همچنین کشورهای صنعتی به منظور امکان دادن به کشورهای فقیر برای حذف تدریجی زغال سنگ ، نفت و گاز و روی آوردن آنها به سیستم های انرژی جایگزین متعهد شدند با یک بسته مالی به کشورهای در حال توسعه و در حال ظهور کمک کنند و از سال ۲۰۲۰ برای این منظور سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار جمع آوری کنند. ایالات متحده آمریکا، چین و چندین اقتصاد بزرگ دیگر با این موضوع موافقت کردند. با این حال پس از روی کار آمدن ترامپ در آمریکا، این کشور نه تنها از انجام تعهدات خود طبق این توافقنامه خودداری کرد بلکه با خروج از آن، اعتبار این توافق جهانی را نیز زیر سوال برد.

در پنجمین سالگرد امضای این توافقنامه، کنفرانس آب و هوایی امسال سازمان ملل در حالی به دلیل همه گیری کرونا لغو شد که به اذعان مقامات هنوز کارهای زیادی در زمینه مبارزه با تغییرات اقلیمی باید انجام شود.

توافقنامه اقلیمی پاریس که در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۵ امضا شد، سند جایگزین پروتکل کیوتو است و به عنوان یک نقطه عطف مهم در مبارزه با گرم شدن کره زمین در نظر گرفته می شود. در کنفرانس آب و هوایی ۲۰۱۵ سازمان ملل متحد در فرانسه ۱۹۶ کشور به علاوه اتحادیه اروپا برای اولین بار توافق کردند که گرمایش کره زمین را در مقایسه با دوران پیش از صنعتی تا زیر دو درجه سانتیگراد و در صورت امکان به زیر ۱.۵ درجه محدود کنند. کارشناسان می گویند با مهار تغییرات آب و هوایی به زیر این سطح دما ، تأثیرات زیست محیطی مانند بلایای طبیعی ، خشکسالی و افزایش سطح آب دریاها باید به طور موثر محدود شود.

برخلاف پروتکل کیوتو ، توافق نامه پاریس پیش بینی کرده است که همه کشورها ، از جمله قدرت های در حال ظهور و در حال توسعه ، تعهدات داوطلبانه ملی را تنظیم کنند. این به اصطلاح کمک های ملی تعیین شده (NDCs) هر پنج سال یکبار بررسی می شود و با اقدامات سختگیرانه جدید پیگیری می شود. اما مشکل اینجاست که کشورهای متعهد طبق قوانین بین المللی موظف نیستند که واقعاً به این اهداف حفاظت از آب و هوا دست یابند ، اما حداقل باید در تلاش باشند تا از طریق قوانین مناسب به آنها نزدیک شوند.

چشم انداز دستیابی به اهداف توافقنامه پاریس

از اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی ، تقاضاها برای حفاظت از آب و هوای جهانی به طور فزاینده ای در تلاش های سیاست های زیست محیطی سازمان ملل متحد منعکس شده است. کنفرانس جهانی آب و هوا در ریودوژانیرو در سال ۱۹۹۲  که در آن جامعه بین المللی بر سر کنوانسیون چارچوب سازمان ملل در مورد تغییرات آب و هوا (UNFCCC) توافق کرد یک نقطه عطف مهم است. کشورها متعهد شدند که تأثیرات انسانی بر محیط زیست و پیامدهای آن از جمله گرمایش زمین و تأثیرات آب و هوایی را کاهش دهند. از آن زمان اهداف و اقداماتی که هنوز در کنوانسیون مشخص نشده اند، طی اجلاس های سالانه آب و هوایی که توسط طرف های متعاهد برگزار شده ، مورد مذاکره قرار گرفته است.

در سال ۱۹۹۷ سومین کنفرانس آب و هوایی سازمان ملل در ژاپن پروتکل کیوتو را تصویب کرد که از سال ۲۰۰۵ لازم الاجرا شد. بر خلاف پروتکل کیوتو که منحصراً کشورهای صنعتی را ملزم به کاهش انتشار گازهای گلخانه ای می کند ، توافقنامه پاریس عملکرد تغییر یافته کشورهای در حال ظهور و در حال توسعه و سهم روزافزون آنها را در انتشار جهانی این گاز در نظر می گیرد.

هدف گذاری سازمان ملل به این شکل است که به ویژه کشورهای صنعتی باید هزینه های حفاظت از آب و هوا و اقدامات سازگاری را متحمل شوند. انتظار می رود که بین سالهای ۲۰۲۰ و ۲۰۲۵ بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار سالانه از منابع دولتی و خصوصی این کشور برای پروژه های حفاظت از آب و هوا در کشورهای در حال توسعه تأمین شود. پس از آن هدف جدید و بلند پروازانه تری برای به اصطلاح مالی آب و هوا تعیین خواهد شد.

توافق نامه پاریس از نوامبر ۲۰۱۶ به اجرا درآمد. تا کنون ۱۸۹ کشور از ۱۹۷ طرف متعاهد اکنون توافقنامه را تصویب کرده اند. با این حال ایالات متحده در ۴ نوامبر ۲۰۲۰ (۱۴ آبان) از آن خارج شد زیرا دونالد ترامپ ، رئیس جمهور فعلی ایالات متحده حاضر به تقبل هزینه های اقتصادی آن نبود. آمریکا با این کار دستیابی به اهداف تعیین شده از سوی سازمان ملل را با اختلال جدی مواجه کرده است.

در سال ۲۰۱۸ ، در بیست و چهارمین کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل (COP۲۴) در کاتوویتس لهستان ، یک سری قوانین مشترک برای اجرای اهداف پاریس توافق شد که از جمله تعیین استانداردهای الزام آور شفافیت و قوانین ، رویه ها و دستورالعمل های یکسان برای همه طرف های قرارداد بود. در سالهای اخیر ، محققان و فعالان محیط زیست انتقاد کرده اند که اگرچه پیشرفت مهمی در مذاکرات بین المللی آب و هوایی حاصل شده است ، اما این سرعت بسیار کند است و تعهدات داوطلبانه ملی در حال حاضر برای دستیابی به هدف ۲ درجه و یا کمتر از آن کافی نیست. مشکل دیگر این است که حداکثر مقادیر هدفمند برای انتشار گازهای گلخانه ای طبق قوانین بین المللی، برای کشورها تعهد آور است، اما عدم رعایت آنها هیچ منع و مجازاتی ندارد.

کارشناسان می گویند بررسی منظم و عمومی آنچه که یک کشور در هر مورد به دست آمده می تواند آن را لازم الاجرا کند و با این استدلال توافق نامه پاریس از یک پایه سیاسی قوی برخوردار است. اما این اقدامات باید با گشودن سیاست های همکاری بین دولتی و آب و هوایی برای مشارکت بازیگران غیر دولتی و فراملی تقویت شود.

در حالی که تا پایان سال ۲۰۱۶ ، ۱۶۳ کشور برنامه های خود را برای کاهش گازهای گلخانه ای و پیشبرد سیاست ملی آب و هوا ارائه داده بودند، در حال حاضر بسیاری از این کشورها از رسیدن به اهداف آب و هوایی که تا سال ۲۰۳۰ برای خود تعیین کرده اند فاصله دارند.

علاوه بر این ، توافق نامه پاریس پیش بینی می کند که کشورهای عضو هر ۵ سال یک بار اهداف جدیدی را تنظیم می کنند. همانطور که گزارش سال ۲۰۱۸ هیئت بین دولتی تغییر اقلیم (IPCC) نشان می دهد ، اهداف تعیین شده توسط کشورها، حتی اگر کاملاً برآورده شده باشند هنوز برای دستیابی به هدف ۱.۵ درجه کافی نیستند. طبق این گزارش، انتشار دی اکسید کربن باید تا سال ۲۰۳۰ در مقایسه با سال ۲۰۱۰ میلادی ۴۵ درصد کاهش یابد و در سال ۲۰۵۰ به صفر برسد.

۲۰۲۰ سال از دست رفته برای حفاظت از آب و هوا

قرار بود در پایان سال ۲۰۲۰ ، کشورها برای اولین بار اهداف جدید خود را برای دوره تا سال ۲۰۳۰ ارائه دهند، اما به دلیل همه گیری کرونا، بیست و ششمین کنفرانس آب و هوایی سازمان ملل در گلاسگو (COP ۲۶) ، که قرار بود برنامه های ملی آب و هوایی را مورد بحث قرار دهد، لغو شد. همچنین برنامه ریزی شده بود که در مورد ابزارهای مبتنی بر بازار برای حفاظت از آب و هوا و همچنین سازوکارهای جانشین بیشتر برای مکانیزم های کیوتو که در پایان سال ۲۰۲۰ منقضی می شود ، توافق شود. اما هیچیک از این اتفاقات به انجام نرسید تا جایی که از نگاه برخی کارشناسان سال ۲۰۲۰ سالی از دست رفته برای آب و هوا لقب گرفت.

در مقایسه با دوران قبل از صنعتی شدن، آب و هوا در حال حاضر ۱ درجه سانتیگراد گرم شده است. انتشار کربن جهانی در سالهای اخیر به طور مداوم افزایش یافته و در سال ۲۰۱۹ به رکورد جدیدی رسیده است. با این حال در آلمان و اتحادیه اروپا ، میزان انتشار گازهای گلخانه ای به ترتیب ۶.۳ و ۳.۷ درصد نسبت به سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است که بیشترین پیشرفت را آلمان در صنعت انرژی نشان می دهد.

یک نگاه دیگر این است که در سال ۲۰۲۰ ، انتشارات جهانی ممکن است به دلیل عواقب بیماری همه گیر کرونا کاهش یابد چرا که فعالیت های اقتصادی با انتشار زیاد مانند تولیدات صنعتی و همچنین حمل و نقل بار و مسافر به طور قابل توجهی در سراسر جهان کاهش یافته است.

برخی نیز به تعویق افتادن بیست و ششمین نشست آب و هوایی سازمان ملل (COP۲۶) را فرصتی برای حفاظت از آب و هوا می دانند. به عنوان مثال ، ایالات متحده آمریکا به عنوان دومین تولیدکننده بزرگ دی اکسید کربن، می تواند پس از تغییر دولت به رهبری «جو بایدن» در جدول مذاکرات قرار گیرد.

امیدواری به پیشرفت ها در آسیا و اروپا علی رغم همه گیری

اخیراً در سیاست های آب و هوایی آسیا پیشرفت هایی صورت گرفته است. به عنوان مثال چین ، بزرگترین تولیدکننده دی اکسید کربن در جهان اعلام کرد که تا سال ۲۰۶۰ از نظر آب و هوایی خنثی خواهد شد. ژاپن و کره جنوبی حتی می خواهند تا سال ۲۰۵۰ به این هدف برسند. علاوه بر این ، بسیاری از شرکت ها و شهرها در این منطقه متعهد به اهداف کاهش داوطلبانه هستند.

اتحادیه اروپا نیز دامنه هدف گذاری خود را افزایش داده و می خواهد تا سال ۲۰۳۰ گازهای گلخانه ای خود را در مقایسه با سال ۱۹۹۰ میلادی ۵۵ درصد کاهش دهد. اتحادیه اروپا نیز تا سال ۲۰۵۰ خنثی از نظر آلایندگی آب و هوایی خواهد بود. سنگ بنای اصلی این امر معامله سبز اروپا است که در پایان سال ۲۰۱۹ تصویب شد و مذاکرات در حال انجام در مورد قانون جدید آب و هوا در اروپا است. پارلمان اتحادیه اروپا اخیراً حتی خواستار افزایش اهداف کاهش به ۶۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ بوده است. در ابتدا ، اتحادیه اروپا فقط ۴۰ درصد را در مشارکت حفاظت از آب و هوا (NDC) تعیین شده در توافقنامه پاریس تعیین کرده بود.

در حال حاضر بیش از ۱۱۰ کشور از جمله انتشار دهنده های بزرگ کربن مانند اتحادیه اروپا ، ژاپن ، کره جنوبی و انگلیس متعهد شده اند که تا اواسط قرن خنثی از کربن باشند. در حالی که ایالات متحده تحت دولت آینده جو بایدن قصد دارد دوباره به توافق نامه پاریس بپیوندد و به هدف انتشار کربن صفر تا سال ۲۰۵۰ دست یابد.

کارشناسان معتقدند این تلاش ها در صورتی می تواند موفقیت آمیز باشد که همه تولیدکنندگان بزرگ گازهای گلخانه ای از جمله آمریکا برای تشکیل ائتلافی جهانی با یکدیگر متحد شوند. آنها باید تعهدات بسیار بلند پروازانه کاهش انتشار را روی میز گذاشته و تا زمان باقی است، اقدامات ضروری را به سرعت به اجرا در آورند.

از هدف گذاری تا عمل

پنج سال پیش در پاریس کشورها توافق کردند که گرم شدن کره زمین باید در مقایسه با سطح ۱۹۹۰ به ۱.۵ درجه محدود شود. اما اگر همه چیز طبق برنامه ادامه پیدا کند ، این هدف محقق نخواهد شد. زمین در حال حاضر به طور متوسط ​​۱.۲ درجه گرمتر از سال ۱۹۹۰ است. توافق نامه آب و هوایی پاریس پیش بینی می کند که درجه حرارت نباید از حداکثر دو درجه و در صورت امکان از ۱.۵ درجه بالاتر نباشد. اما برنامه محیط زیست سازمان ملل پیش بینی کرده تا پایان قرن، زمین سه درجه گرم‌تر می شود. «اتمار ادنهوفر» مدیر موسسه تحقیقات تأثیرات اقلیمی پوتسدام می گوید که نتایج تلخ است و هنوز شاهد اوج انتشار گازهای گلخانه ای هستیم. در نتیجه در مجموع کشورها از اهداف توافق آب و هوای پاریس در حال دور شدن هستند.

این کارشناس می گوید همه گیری کرونا تنها یک کاهش موقت در انتشار گازهای گلخانه ای ایجاد کرده و مدتی پس از کنترل این بحران، انتشارات جهانی گازهای گلخانه ای به همان سرعت قبل افزایش می یابد.

در مورد برخی کشورها مانند آلمان که از پیشرفت خود در این زمینه سخن می گویند نیز چشم انداز امیدوارکننده ای وجود ندارد. هر چند از نظر شاخص حفاظت از آب و هوا ، آلمان اندکی بهبود یافته است ، اما در مقایسه با کشورهایی که بیشترین میزان انتشار را دارند این کشور هنوز در میانه فهرست و کمی جلوتر از اوکراین و یک پله پس از کرواسی قرار دارد. «کریستوف بالز» مدیر سیاسی سازمان محیط زیست «جرمن واچ» توضیح می دهد که این واقعیت که آلمان در میانه جدول است، عمدتا به این دلیل است که انتشار در مناطق مختلف به سختی کاهش یافته یا اصلاً کاهش پیدا نکرده است.

«سونیا شولتزه» وزیر محیط زیست آلمان نیز اقدام در زمینه حمل و نقل و ساختمان ها را ضروری می داند. به گفته وی انتقال انرژی بدان معنی است که باید از زغال سنگ و سوخت های فسیلی در منطقه گرما دور شد. این واقعیت که کشورهایی مانند آلمان باید در زمینه حفاظت از آب و هوا بیشتر کار کنند، بدان معنی است که اهداف ملی آب و هوایی نیز باید افزایش یابد. به عبارت دیگر صرفه جویی بیشتر در گازهای گلخانه ای از آنچه قبلاً برنامه ریزی شده بود، باید در دستور کار دولت ها قرار گیرد.