هم‌نشینی کم‌سابقه غول‌های گازی منظومه شمسی را از دست ندهید

گویا پایانی برای رویدادهای نجومی هفته پایانی آذر ۹۹ نمی توان متصور بود. به جز خورشید گرفتگی و بارش شهابی ۲۴ آذر که اولی در کشور دیده نمی شد، برای رصد بارش شهابی دوپیکری بهترین شرایط را امسال پیش رو داشتیم؛ همین طور برخی رویدادها مانند رویت هلال های صبحگاهی و شامگاهی از دیگر اتفاقات نجومی روزهای آخر پاییز است.

شاید همین رویدادهای آسمانی بتواند گاهی اوقات نگاه و توجه ما انسان ها را از زمین و اتفاقات خوب و بد آن دور کرده و با توجه به آسمان پرستاره بتوانیم آرامش و انرژی لازم را برای ادامه حیات دریافت کنیم.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران در همین راستا توصیه می کند از شبانگاه چهارشنبه ۲۶ آذر ماه جاری تا شامگاه ۵ دی ۹۹، نباید چشم از دو سیاره غول پیکر سامانه خورشیدی یعنی برجیس (مشتری) و سیاره حلقه بر گردن کیوان (زحل) برداشت؛ چرا که باید نزدیک و نزدیکتر شدن این دو سیاره به یکدیگر را طی این شب ها احساس کنید تا پدیده همنشینی بسیار نزدیک آنها در شامگاه اول دی ۹۹، برایتان از جذابیت بیشتری برخوردار باشد.

«مسعود عتیقی» می گوید: برخی رخدادهای نجومی خاص هستند و این موضوع می تواند به علت وجود فاصله زمانی زیاد بین تکرار یک رخداد باشد. مثلا فاصله گذرهای سیاره ناهید از مقابل خورشید زیاد است و حتی توسط افراد غیر آماتور نیز می تواند مورد توجه واقع  شود، اما نوع دیگری از رویدادهای نجومی مانند ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی که برای آماتورهای ستاره شناسی جذابیت دارد، حتی در صورت تکرار هر ساله، رصد آنها انجام می شود.

مقارنه بزرگ سیاره های مشتری و کیوان در روز اول دی ماه ۹۹ 

وی افزود: رویداد پیش روی نجومی ما یعنی هم نشینی مشتری و کیوان بسیار خاص است. هر ۲۰ سال و یا بطور دقیق تر هر ۱۹.۶ سال هم نشینی سیارات برجیس و کیوان رخ می دهد، اما در هم نشینی به شدت نزدیک برجیس و کیوان (مقارنه بزرگ) شرایط به گونه ای است که این اجرام با چشم غیرمسلح از یکدیگر قابل تفکیک نیستند؛ کمترین فاصله این دو جرم در ساعت ۱۶:۵۲ دقیقه عصر دوشنبه اول دی ماه ۹۹ خواهد بود. 

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: علاقمندان برای مشاهده این همنشینی بی سابقه در جنوب غرب آسمان در روز اول دی ماه با توجه به زمان غروب خورشید درساعت ۱۶:۵۵ دقیقه، حدود دو ساعت  فرصت خواهند داشت.

عتیقی خاطر نشان کرد: سیاره برجیس با قطر ۱۴۳ هزار کیلومتر هر ۱۱.۹ سال و سیاره کیوان هر ۲۹.۵ سال زمینی یک بار به دور خورشید می چرخند و شرایطی ایجاد می شود که هر ۲۰ سال یک بار این دو سیاره که در فضا چند صد میلیون کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند، از دید ناظر زمینی نزدیک به هم دیده شوند.

وی افزود: سیاره برجیس با ۷۹ قمر، بزرگترین قمر سامانه خورشیدی «گانیمد» را با قطر ۵ هزار و ۲۶۰ کیلومتر در اطراف خود دارد که از سیاره تیر (عطارد) نیز بزرگتر است و کوچکترین قمر منظومه خورشیدی «لدا» به قطر ۱۰ کیلومتر به دور این سیاره غول پیکر در حال چرخش است.

به گفته عتیقی، میانگین فاصله برجیس از زمین ۶۲۸ میلیون کیلومتر است و چهار قمر «آیو»، «اروپا»، «گانیمد» و «کالیستو» و  از درون تلسکوپ به راحتی دیده می شوند؛ این قمرها برای اولین بار توسط « گالیلئو گالیله» کشف شدند.

وی افزود: سیاره کیوان با قطر ۱۲۰ هزار کیلومتر، ۱۰ برابر زمین قطر داشته و بطور میانگین در فاصله یک میلیارد و ۲۷۵ میلیون کیلومتری زمین قرار دارد. چگالی آن به قدری کم است که اگر بطور مثال اقیانوس فرضی در این سیاره وجود داشت که کیوان بر روی آن قرار می گرفت، این سیاره به صورت شناور باقی می ماند!

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران خاطر نشان کرد: کیوان ۸۲ قمر دارد و بزرگترین قمر آن «تایتان» با قطر ۵ هزار و ۱۲۰ کیلومتر دومین قمر منظومه شمسی است. این قمر پس از سیاره سرخ بهرام و قمر «اروپا» در اطراف برجیس؛ کاندایدای ادامه حیات بشری در میلیون ها سال آینده خواهد بود. 

هم نشینی یلدایی مشتری و کیوان 

عتیقی در مورد هم نشینی یلدای سیاره های مشتری و کیوان، گفت: نکته قابل توجه این است که این اجرام در شامگاه دوشنبه اول دی ماه و پس از غروب خورشید در شرایط به مراتب بهتر در جنوب غرب آسمان به صورت «یک جرم» دیده می شوند.

وی پیشاپیش با تبریک سال نو میلادی به هموطنان مسیحی و مسیحیان سراسر جهان گفت: با توجه به اینکه این پدیده جذاب و نادر نجومی در آستانه سال نو میلادی روی می دهد، برخی از آن به عنوان ستاره کریسمس یاد کرده اند.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران متذکر شد: لازم به توضیح است که شامگاه پنجشنبه ۲۷ آذر ماه جاری هلال زیبای ماه آدرس خوبی برای یافتن این دو سیاره است و این اجرام تا ساعتی پس از غروب خورشید با یکدیگر و هلال زیبای ماه همنشین خواهند بود.

عتیقی در مورد قِران معروف ماه و مشتری که این بار با حضور سیاره کیوان صورت می گیرد، گفت: جدایی سیاره های برجیس و کیوان در شامگاه دوشنبه اول دی ماه، ۶ دقیقه کمان که برابر  یک پنجم قطر ماه کامل (نیم درجه و یا ۳۰ دقیقه کمان) خواهد بود. این در حالی است که میانگین فاصله این دو سیاره در فضا از یکدیگر حدود ۶۴۶ میلیون کیلومتر است.

وی خاطر نشان کرد: ۱۱ خرداد ۱۳۷۹ هم نشینی این دو غول سامانه خورشیدی در برج فلکی بره (حمل) در آسمان صبحگاهی و با فاصله کمی از طلوع خورشید رخ داد، اما به اندازه امسال به هم نزدیک نبودند و جدایی آنها یک درجه و ۱۱ دقیقه کمان بود. آخرین باری که نزدیکی سیاره برجیس و کیوان را ساکنان زمین تقریبا با شرایط امسال شاهد کردند در عصر گالیله منجم ایتالیایی یعنی ۳۹۷ سال پیش و در سال ۱۶۲۳ میلادی بوده است.

وی ادامه داد: روز دوشنبه ۲۲ تیر ۱۰۰۲ شمسی (۱۶۲۳ میلادی)، فاصله برجیس و کیوان از خورشید حدود ۱۳ درجه بود و این دو جرم حدود ۴۶ دقیقه در آسمان قابل مشاهده بودند، اما با وجود اینکه این پدیده در عصر اختراع و ابداع تلسکوپ در زمان گالیله رخ داد، ولی شرایطی خوبی برای مشاهده نداشت.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران افزود: این اتفاق هشت قرن قبل، یعنی ۷۹۴ سال پیش با شرایط نزدیک به شرایط امسال رخ داد و روز پنجشنبه ۱۴ اسفند ۶۰۴ شمسی ( ۱۲۲۶ میلادی )، سیاره های برجیس و کیوان که مانند امسال در برج بزماهی ( جَدی ) اما در افق صبحگاهی قرار داشتند، در ساعت ۴:۱۵ بامداد طلوع کردند. البته در آن زمان تلسکوپ برای رصد و امکان تفکیک این دو جرم وجود نداشت.

در نجوم قدیم به همنشینی اجرام آسمانی که کمتر از یک درجه با یکدیگر جدایی داشتند قِران می گفتند که به معنی نزدیکی است و غربی ها برای بیان این واقعه از واژه «مقارنه» و زمانی که این دو جرم بسیار به هم نزدیک باشند، از واژه «مقارنه بزرگ» استفاده می کنند.

عتیقی افزود: در حقیقت مقارنه بزرگی پیش روی ماست که از درون تلسکوپ و دوربین های دوچشمی و حتی لنزهای تله قدرتمند عکاسی، این سیارات به تفکیک به همراه حلقه های کیوان و اقمار گالیله ای برجیس دیده می شوند. توجه داشته باشیم که مقارنه بعدی این دو سیاره، ۲۰ سال آینده در روز دوشنبه ۱۵ آبان ۱۴۱۹ شمسی با جدایی نسبتا زیاد یک درجه و ۱۴ دقیقه در صورت فلکی خوشه (سنبله) صورت می گیرد.

وی ادامه داد: البته برای مشاهده یک هم نشینی جذاب دیگر از دو سیاره برجیس و کیوان باید تا بامداد جمعه ۲۵ اسفند ۱۴۵۸ خورشیدی (۶۰ سال دیگر) منتظر ماند تا این اجرام در صورت فلکی بزماهی با جدایی شش درجه کمان مانند امسال با یکدیگر ملاقات کنند.

 عمر محدود بشری شاید فرصت مجددی برای مشاهده این پدیده جذاب و نادر نجومی تا ۶۰ سال دیگر را برای همگان فراهم نکند؛ پس فرصت طلایی عمر را برای مشاهده این پدیده که به راحتی با چشم و امکانات رصدی قرن ۲۱ قابل مشاهده است، از دست ندهید.

مدیر انجمن نجوم آماتوری ایران با اشاره به شرایط اجتماعی ناشی از پاندمی کووید-۱۹ گفت: اگر شیوع کرونا عاملی برای ایجاد برخی محدودیت ها شده است، اما فرصت مطالعه این نوشتار را در این همه گیری دارید و می توانید ضمن رعایت دستورالعمل ها و از این طریق ضمن کم کردن فشار کاری پرستاران عزیز و کادر درمانی کشورمان، این پدیده زیبا را به همراه خانواده زیر سقف هتل چند هزار ستاره آسمان حتی در پشت بام منزل و در کنار برجیس و کیوان جشن بگیرید.

عتیقی گفت: همچنین عکاسی چه به صورت آفوکال حتی با دوربین های تلفن همراه از پشت چشمی تلسکوپ و یا دیگر ابزارهای رصدی که آموزش هایی را در وبگاه، کانال تلگرام و اینستاگرام انجمن نجوم آماتوری ایران برای شما قرار داده یا به شکل اتصال بدنه دوربین های DSLR به تلسکوپ این رخداد جالب و استثنایی را برای همیشه در ذهن، عکاس ها و فیلم های خود ماندگار کنید و زمستان امسال را به امید دنیایی عاری از بیماری و جنگ آغاز کنید.