تمهیدات قانونی برای جلوگیری از حیوان آزاری چیست؟

خبر دستگیری متهم به حیوان آزاری در ارومیه که اقدام به بریدن گوش‌های یک قلاده سگ کرده بود، فردی در کاشان که با بستن یک قلاده سگ به قسمت عقب خودرو و حرکت با سرعت زیاد مرتکب حیوان‌آزاری شده بود یا فرد دیگری در ایلام که با بریدن گوش‌های یک توله سگ افکار عمومی را جریحه دار کرده بود یا فرد متخلفی در بوشهر که یک سگ ماده را تا گردن زیر خاک دفن کرده و مکررا با موتور از روی سر حیوان نگون‌بخت که از خاک بیرون مانده رد می‌شد و کشف حیوانات تاکسیدرمی شده در دزفول تنها بخشی از اخباری است که اخیرا منتشر شده است.

تماشای صحنه های حیوان آزاری ناراحت کننده است و اذیت حیوانات یکی از انواع بداخلاقی های اجتماعی، بزه کاری یا اختلال روانی به شمار می آید. حیات، حقی خدادادی است که همه موجودات زنده براساس نظام حکیمانه آفرینش، به یک میزان از آن برخوردار هستند. احترام به اصل حیات، غایتی فلسفی و اخلاقی برای همه جانداران است و تجاوزهای انسان‌ها به حریم حیات سایر جانداران، ناشی از نگاه انسان‌محورانه و گونه‌پرستانه‌ای است که همواره به دنبال سلطه حداکثری بر طبیعت است، سلطه‌ای که فرجامی جز تخریب طبیعت و ویرانی زیست محیطی به همراه ندارد.

ضرورت حمایت اخلاقی و حقوقی از حیات، سلامت و امنیت حیوانات، زمانی قابل فهم می‌شود که انسان به حیوانات، نه به مثابه منابعی برای تأمین خوراک و پوشاک و رفاه و ابزارهایی برای سرگرمی، آزمایش و پیشرفت‌های پزشکی، علمی و نظامی، بلکه به عنوان موجوداتی ارزشمند و صاحب حق و صاحب درد بنگرد.

حیوان گرچه قدرت تکلم ندارد ولی بی تردید همپای انسان، دارای حساسیت یا توانایی درد و تجربه لذت است. در واقع مساله این نیست که آنها می‌توانند استدلال یا صحبت کنند بلکه مساله این است که هر حیوانی با سیستم عصبی می‌تواند، رنج بکشد.

از منظر اخلاقی، گونه انسان از آن حیث که صرفا انسان است، حق ندارد رنج گونه‌های دیگر جانداران را نادیده گرفته و خود را مجاز به تحمیل درد و رنج بر آنها ببیند.

در سال های اخیر برای حمایت از حیات حیوانات اقدامات نیکوکارانه ای انجام می شود که انعکاس آنها در رسانه ها امیدبخش است به عنوان نمونه ساماندهی پناهگاه ها برای حیوانات مختلف و نگهداری از آنها توسط افراد و سازمان های مردم نهاد حمایتگر حقوق حیوانات وجود دارد و افکار عمومی هم نسبت به موارد حیوان‌آزاری، واکنش‌های جدی و گسترده نشان می‌دهد.

برخی دادگاه‌ها نیز به رغم خلاءهای قانونی، از حداقل ظرفیت‌های موجود در قوانین، حداکثر بهره را برده و در موارد متعددی به مقابله با حیوان آزاران پرداخته‌اند، هرچند ضمانت‌های اجراهای قانونی موجود، پیشگیرانه و بازدارنده نیست.

خلاء قواعد حقوقی حمایت از حیوانات
اما واقعیت این است که آنطور که معاونت حقوقی ریاست جمهوری می گوید، به طور کلی در قوانین ایران، رویکرد مبتنی بر حمایت غایی از حیوانات مفقود است و نظام حقوقی کشور از خلاء قواعد حقوقی در این زمینه رنج می‌برد و در پیشگیری از حیوان‌آزاری به نحو متناسب و مؤثر، ناتوان است.

سال گذشته طرحی با عنوان ممنوعیت حیوان آزاری در ۱۱ شهریور ماه در مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شد و به امضای ۱۰۰ نفر از نمایندگان مردم رسید همچنین ۲۱ بهمن سال گذشته لعیا جنیدی معاون حقوقی رییس جمهوری از تقدیم لایحه قانونی حمایت از حیوانات به کمیسیون لوایح هیات دولت خبر داد.

این لایحه قانونی مشتمل بر ۲۳ ماده و ۱۵ تبصره، تدوین و برای سیر مراحل قانونی به هیات دولت ارائه شده است.

قوانین موجود ناظر بر حفظ حقوق حیوانات نیست
سید مهدی حجتی حقوقدان و وکیل دادگستری درباره حمایت از حقوق حیوانات در قوانین و مقررات موجود گفت: تاکنون تعریفی از حقوق حیوانات در قوانین و مقررات موضوعه ایران به عمل نیامده و قوانین موجود ناظر بر حفظ حقوق حیوانات نیست بلکه مربوط به حفظ گونه‌های جانوری در معرض انقراض و حفظ، حمایت و تکثیر حیوانات وحشی است.

وی افزاود: همچنین قوانین مربوط به حوزه صید و تجارت حیوانات وحشی از بازدارندگی لازم برخوردار نیستند و گرچه قانونگذار در سال ۱۳۷۵ با بازنگری در قانون شکار و صید که در سال۱۳۴۶ به تصویب رسیده؛ در زمینه صید، خرید، فروش و تجارت حیوانات وحشی دست به جرم انگاری های جدیدی زد اما در عمل، این مقررات نتوانست به مانع مؤثری بر سر راه سودگردان حیوانات وحشی که سود سرشاری از خرید و فروش و تجارت این موجودات کسب می کنند، تبدیل شود.

این حقوقدان تصریح کرد: در مجموع، قوانین و مقررات موجود در حوزه حمایت از حقوق حیوانات و نقض موردی یا سازمان یافته قوانین مربوط به این حوزه از صلابت و اقتدار لازم برای تأمین و تضمین حفظ حیات وحش در کشور و جلوگیری از حیوان آزاری برخوردار نیست و در مواردی نیز با خلاء های قانونی مواجه هستیم و لایحه حمایت از حیوانات نیز سال هاست که در انتظار تصویب در مجلس شورای اسلامی است.

وی اظهار داشت: ایران در سال ۱۳۵۳ به کنوانسیون تجارت بین المللی گونه های حیوانات و گیاهان وحشی که در معرض نابودی قرار دارند، پیوسته و تکلیف دارد که تجارت یا تملک گونه‌های وحشی حیوانات را جرم انگاری کند که البته به این تکلیف نیز عمل شده ولی نمی‌توان قوانین موجود در این زمینه را موفق و کارآمد ارزیابی کرد.

حجتی گفت: در اصلاح قانون شکار و صید، خرید و فروش و صدور حیوانات وحشی با اخذ مجوز از سازمان محیط زیست مجاز شناخته شده و در غیر این صورت برای آن مجازات حبس یا جریمه نقدی تعیین شده که میزان کیفرهای معین شده، بازدارنده نیست.

به نظر می رسد فرایند قانونگذاری در حال پیگیری است اما با توجه به فراوانی حیوان آزاری هایی که توسط برخی انجام می شود و وجدان جمعی را متاثر می کند، همگان باید به عنوان یک وظیفه اخلاق عمومی از تکرار و ترویج این اقدامات ناپسند جلوگیری کنند تا سهمی در حفظ حیات حیوانات داشته باشند.

سامانه ارتباط مردمی ۱۵۴۰ سازمان حفاظت محیط زیست آماده دریافت شکایات و گزارش‌های زیست محیطی و حیوان آزاری مردم از طریق تلفن ثابت و همراه به‌صورت شبانه روزی و بدون نیاز حضور در ادارات حفاظت محیط زیست در سراسر کشور است.

از: حنانه شفیعی