آیین زیارت تادئوس، نواختن عود و جشن مهرگان در انتظار جهانی شدن

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، پانزدهمین اجلاس کمیته جهانی میراث ناملموس سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو - UNESCO) که به دلیل شیوع بیماری کرونا به صورت مجازی (آنلاین) برگزار می‌شود، کار خود را از روز دوشنبه ۲۴ آذر ۹۹ به میزبانی جامائیکا آغاز کرده و به مدت ۶ روز تا ۲۹ آذر ۹۹ (۱۴ تا ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰) هر روز به صورت آنلاین از ساعت ۴ تا ۷ بعد از ظهر  برگزار می‌شود.

 عصر چهارشنبه (۲۶ آذر ماه) پرونده هنر نگارگری (مینیاتور) با پیشنهاد ایران و کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان در کمیته جهانی مطرح شد و پس از بررسی با رای اکثریت آرا و بدون مخالفت در فهرست میراث ملموس بشری قرار گرفت و به عنوان پانزدهمین میراث ناملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد، اکنون سه پرونده مشترک دیگر در انتظار رای داوران کمیته جهانی است .

محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی روز پنجشنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به ثبت جهانی هنر نگارگری گفت: موفق شدیم پرونده هنر نگارگری را به صورت چندملیتی و مشترک با ترکیه، جمهوری آذربایجان و ازبکستان ثبت کنیم. تا پایان این دوره از اجلاس سه پرونده دیگر داریم که در روزهای باقیمانده بررسی و رای گیری می‌شود.

به ثبت جهانی زیارت تادئوس مقدس امیدواریم / رایزنی برای پرونده عود

طالبیان خاطرنشان کرد: پرونده آیین زیارت تادئوس مقدس که با کشور ارمنستان مشترک است به احتمال زیاد پذیرفته می شود زیرا کمیته ارزیابان آن را تایید کردند.

زیارت تادئوس مقدس آیینی مذهبی در قره کلیسا در آذربایجان غربی است که ارامنه هر ساله از جاهای مختلف جهان به این مکان تاریخی (قره کلیسا- کلیسای تادئوس) - که جزو میراث جهانی ثبت شده است- می آیند، و این آیین را برگزار می کنند.

معاون میراث فرهنگی کشور بیان کرد: البته دو پرونده دیگر مهارت ساختن و نواختن عود به صورت مشترک با کشور سوریه و جشن مهرگان به صورت مشترک با تاجیکستان هم قرار است در این دور از اجلاس بررسی شود که ریفر (refer) شده بود.

«منظور از ریفر کردن پرونده، ارجاع پرونده به اجلاس بعدی یونسکو برای ثبت جهانی است. این پرونده­‌ها به دلیل اینکه به‌شکل مشترک با کشورهای دیگر تنظیم شده، ظاهراً ابهام‌هایی برای کمیته ارزیابی جهانی بر روی نقاط مشترک برگزاری این عناصر فرهنگی در کشورهای تهیه‌کننده پرونده مطرح شده است، البته ایران به همراه سوریه و تاجیکستان به‌شکل مشترک دفاعیه‌های کارشناسی و فنی خود را ارائه کرده است.»

وی بیان کرد: به دلیل شیوع کرونا این دوره از اجلاس آنلاین برگزار می شود و تا حدودی دسترسی به نمایندگان کشورها برای رایزنی های کارشناسی و کمک به ثبت پرونده ها کاهش پیدا کرده است، اگر اجلاس حضوری بود کار کمی راحت تر میشد.  

طالبیان افزود: پرونده ثبت عود با سوریه اشکلات جزیی دارد و رفع ابهامات آن امکان پذیر است و البته به نظرات نهایی کارشناسی کمیته بستگی دارد، اما امیدواریم که این اشکالات رفع شود و هر دو پرونده هم در این دور از اجلاس ثبت شوند.

بدلیل محدودیت ثبت سالانه پرونده‌ها چند ملیتی تدوین می‌شود

معاون میراث فرهنگی کشور درباره علت ثبت پرونده‌ها به صورت مشترک و چند ملیتی، بیان کرد: با توجه به محدودیت­‌های سهمیه‌­ای یونسکو، این چهار پرونده به شکل مشترک با کشورهای همسایه تدوین شده است تا بتوان از ظرفیت سهمیه مشترک با دیگر کشورها برای ثبت جهانی میراث‌فرهنگی ناملموس کشور بهره­ گرفت.

طالبیان با اشاره به موفقیت در ثبت جهانی نگارگری، ابراز امیدواری کرد که با رایزنی هایی که در حال انجام است، سه پرونده دیگر ایران هم ثبت جهانی شود، البته تصمیم نهایی در خصوص این پرونده ها، به نظر و رای نهایی کمیته میراث‌ جهانی ناملموس در این اجلاس بستگی دارد.

جشن مهرگان و نواختن عود

مهرگان یا جشن مهر یکی از آیین های ایران باستان است که هر ساله در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شود و پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان باستان بوده‌ است. فلسفه جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت‌هایی که به انسان ارزانی داشته و  استوار کردن دوستی‌ها و مهرورزی میان انسان هاست.

قدمت جشن مهرگان به هزاره دوم پیش از میلاد برمی‌گردد و این مراسم بیش از چهار هزار سال قدمت دارد و فردوسی در شاهنامه به این جشن پرداخته‌ است. پیش از هخامنشیان، جشن مهرگان «بغ یادی – بگ یادی» (bāgayādi) نام داشت که به معنای «یاد خدا – سپاسگزاری از خدا» بود.

ساز عود (رود) یا بربت (بربط)، سازی متعلق به ایران است که در تقسیم بندی سازها، در رده سازهای زهی قرار می‌گیرد. این ساز که زهی زخمه‌ای است در خاورمیانه و کشورهای عربی یکی از محبوب‌ترین سازها به شمار می‌رود. بربط یا عود ایرانی نقش پررنگی در موسیقی ایرانی دارد.

محمد رفیع اشعری یکی از متبحرترین سازندگان عود در ایران است که نقش زیادی در رواج این سازه و صادرات آن به کشورهای دیگر دارد. همچنین ابراهیم قنبری مهر با خلاقیت‌هایی در شکل و شمایل عود عربی مانند کوچک‌تر نمودن کاسه و بلندتر نمودن دسته، نسخه‌های جدیدی از عود را تولید و به جهان عرضه کرده است.

آثار ناملموس ایران که جهانی شده اند

آیین باستانی و کهن نوروز و ردیف‌های موسیقی سنتی ایران در سال ۲۰۰۹-۱۳۸۸، آئین پهلوانی و زورخانه‌ای، هنر نمایشی آئینی تعزیه، مهارت فرش‌بافی کاشان، مهارت فرش‌بافی فارس و موسیقی بخشی‌های خراسان شمالی در سال ۲۰۱۰- ۱۳۸۹، دانش سنتی لنج‌سازی و دریانوردی در خلیج فارس و نقالی، قصه‌گویی اجرایی ایرانی در سال ۲۰۱۱- ۱۳۹۰، آئین قالی‌شویان مشهد اردهال در سال ۲۰۱۲- ۱۳۹۱ تا پیش از آغاز دولت تدبیر و امید در یونسکو به ثبت رسید.

فرهنگ پخت نان لواش و آیین نوروز (با تکمیل پرونده) برای دومین بار در سال ۲۰۱۶- ۱۳۹۵، هنر ساختن و نواختن کمانچه، چوگان، بازی سوار بر اسب همراه با روایت‌گری و موسیقی در سال ۲۰۱۷-۱۳۹۶ و ساختن و نواختن دو تار ایرانی در سال ۲۰۱۹- ۱۳۹۸ پنچ اثر معنوی ایرانیان است که از آغاز فعالیت دولت تدبیر و امید تاکنون در فهرست میراث ناملموس یونسکو به ثبت رسیده‌اند.

۱۸۰ کشور عضو کنوانسیون ۲۰۰۳ پاسداری از میراث فرهنگی

میراث فرهنگی ناملموس، توسط یونسکو به عنوان همتای آثار جهانی ملموس ترویج می‌شود و تمرکز عمده آن بر جنبه‌های ناملموس معنوی فرهنگ جوامع است؛ یونسکو در سال ۲۰۰۱ با انجام تحقیقی در میان کشورها و سازمان‌های مردم‌نهاد تلاش کرد تا توافق آنان برای ارائه تعریفی از میراث ناملموس و بستن پیمان‌نامه‌ای در این زمینه را به دست آورد که نتیجه آن کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس بود که در سال ۲۰۰۳ به تصویب رسید و اکنون  ۱۸۰ کشور ، عضو کنوانسیون ۲۰۰۳ پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس هستند.

میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند. بخشی از دارایی‌های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان‌ها یا کارهای هنری هستند. با این حال بخش‌های زیادی از فرهنگ به‌شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی، رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره‌های گوناگون. اینها شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند ولی از طریق ابزارها و وسایلی که در آن‌ها به‌کار رفته‌اند قابل تجربه‌کردن هستند. این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه‌های بشری نامیده شده‌است.