پژوهش‌های قرآنی را به گفتمان تبدیل کنیم

حجت الاسلام حسن اسلام پور کریمی با اشاره به آسیب هایی که در زمینه پژوهش های قرآنی وجود دارد، در گفت و گو با خبرنگار معارف ایرنا اظهار کرد: ما باید به صورت مساله محوری به سراغ قرآن برویم و دردهای جامعه و مسائل را اولویت بندی کنیم. ما باید نظام مسائل داشته باشیم و شیوه و روش شناسی مراجعات و تحقیقات قرآنی را باید به حد وفور به یک گفتمان تبدیل کنیم که چگونه می توان از قرآن کریم به عنوان یک داروخانه کاملی استفاده کرد که همه درمان های ما در آنجا هست و باید بتوانیم مسائل و چالش های خودمان را از قرآن استخراج کنیم.

وی از قرآن به عنوان معجزه جاوید الهی یاد کرد که فلسفه نزول آن اصلاح و تربیت انسان هاست و افزود: هر آنچه که به سعادت ما مربوط می شود در قرآن وجود دارد و این کتاب برای تمام لایه های زندگی انسان برنامه دارد و لذا باید به قرآن مراجعه کرد و در کنار آن از عترت که مفسران واقعی قرآن هستند، بهره مند شد.

اسلام پور با اشاره به پایین بودن آمار پژوهش های قرآنی نسبت به سایر پژوهش ها گفت: آمارها و عناوینی که در حوزه ها و دانشگاه ها در زمینه قرآن وجود دارد به اندازه ای پایین  است که حتی در رشته هایی که انتظار می رود در زمینه پژوهش های قرآنی کارهای خوب و مناسبی انجام دهند و موضوعات تحقیق و پایان نامه ها و تدریسشان در این زمینه ها باشد، کمبودهایی وجود دارد.

این مدرس حوزه افزود: قرآن به عنوان درمانی برای تمام دردهای بشر است که انسان باید به آن مراجعه کند و قرآن شاخص و میزانی است که در کنار عترت باید تفسیر شود و بتوانیم راه صحیح خود را پیدا کنیم به گونه ای که در تاریکی ها و آشفته بازارهای روزگار غرق نشویم و لازمه آن سیاستگزاری ها و برنامه ریزی ها در همه سطوح است به گونه ای که جایگاهی خاص برای پژوهش های قرآنی قائل شویم و بقیه پژوهش ها را در ذیل قرآن قرار دهیم.

محتوای علمی را با قرآن هماهنگ کنیم

وی اضافه کرد: امروزه می بینیم که جایگاه قرآن در پژوهش چه از نظر محتوایی و چه روش شناسی هنوز مشخص نیست. چون باید محتواهای علمی خود را با قرآن هماهنگ کنیم و در مباحث روش شناسی باید نوع جهان بینی، انسان شناسی و نوع دیدگاهی که انسان از کجا آمده و به کجا می رود و همچنین معرفت شناسی قرآن به درستی بهره برد.

این پژوهشگر قرآنی افزود: مثلا آن اصول و مبانی که در علوم انسانی و اسلامی کردن علوم استفاده می کنیم باید به صورت کاربردی باشد تا بتوانیم آن مبانی، اصول، اهداف و شیوه هایی را که در قرآن است در پژوهش و آموزش هایمان به کار بگیریم در حالی که اینگونه نیست و پژوهش های قرآنی از نظر محتوایی و از نظر روشی دچار مهجوریت شده است.  

پژوهشگران با قرآن انس داشته باشند

وی یکی از آسیب ها را نداشتن انس کافی و احاطه نسبی محققان به قرآن دانست و گفت: پژوهشگران قرآنی معمولا انس کافی با مباحث قرآنی ندارند و شاید علت آن عظمت قرآن و جایگاه رفیع آن باشد که با نوعی ترس همراه با احترام در انسان وجود دارد و محقق نمی تواند آخرین حرف را بزند و لذا مقداری با احتیاط مواجه می شود.

اسلام پور افزود: به نظر می رسد اگر محقق در پژوهش های قرآنی انس کافی با قرآن داشته باشد و در کنار روایات تفسیری، تاملات صحیح و مجاز قرآنی را داشته باشد، می تواند با یقین بیشتری مباحث قرآنی را مطرح و دیدگاه های قرآن را منتشر کند و بتواند به قرآن نسبت دهد.

وی افزود: برهمین اساس پژوهشگران قرآنی باید از نظر محتوایی و مشاهدات و روش مندی فعالیت های بیشتری داشته باشند تا به نتایج معتبر و یقینی برسند. مثلا وقتی در یک بحث چند آیه و چند ترجمه را ذکر می کنیم و به چند نکته از منابع مختلف استناد می جوییم، نمی توانیم بگوییم که نظر قرآن اینچنین است و نتوانسته ایم دیدگاه های قرآن را کشف و سازماندنی کنیم.

این استاد حوزه اضافه کرد: بنابر این علاوه بر انس با قرآن و احاطه نسبی به کلام الهی باید روش های صحیح پژوهشی را در خصوص قرآن اجرا کرد و همه جای قرآن را باید با هم دید چون قرآن، خودش را تفسیر می کند در حالی که این احاطه در پژوهش ها کم است و لذا باید آیات قرآن را تحلیل کرد. یعنی باید کل و جزء آیات یا مجمل و مبین یا مطلق و مقید معلوم و با هم دیده شود تا بتوان به یک جمع بندی نهایی رسید.

ضرورت توجه به جامعیت قرآن در پژوهش ها

وی یکی دیگر از آسیب های پژوهش های قرآنی را توجه به جامعیت قرآن دانست و گفت: در مباحث و لایه های مختلف زندگی به قرآن مراجعه نمی شود و احساس می شود که قرآن جامعیت ندارد و مربوط به عصر امروز نیست در حالی که بسیاری از مسائل اجتماعی را باید از نگاه قرآن با یک نگاه تمدن سازی سازماندهی و اجرایی کرد.

اسلام پور ادامه داد: مباحث بسیاری در زمینه های علوم جدید در قرآن وجود دارد که می توان به محیط زیست یا رفتار انسان ها با یکدیگر یا رفتار انسان با دیگر موجودات و بسیاری از مباحثی اشاره کرد که در زندگی یک انسان وجود دارد. قرآن در زمینه همه مسائل یک اصول کلی دارد که  گاهی در جزییات نیز به آن ورود می کند.

وی افزود: بر همین اساس با توجه به این که آسیب ها و معضلات مختلفی در جامعه وجود دارد ولی  با این تفکر که مگر قرآن در این زمینه ها هم بحث کرده است، از نسخه های شفابخش قرآن به درستی استفاده نمی کنیم.

پژوهش های قرآن را کاربردی کنیم

این محقق حوزه و دانشگاه افزود: بسیاری از پژوهش های قرآنی به صورت کاربردی نیست و مراحل بیان نمی شود و پژوهش ها نیز عملیاتی نمی شود. در واقع گام هایی را که خدا برای خوب شدن حال ما بیان کرده، کشف نمی کنیم و به صورت قابل اجرا نمی توانیم در مردم و حکومت تبیین کنیم.

وی اضافه کرد: به عنوان نمونه قرآن می گوید صبور یا عفیف باشید. وقتی تحقیق می کنیم باید برای رسیدن به موفقیت در صبر یا عفت چه گام هایی را برداریم و از چه الگوهایی استفاده کنیم. به همین دلیل باید تحقیقات را اجرایی و عملیاتی کرد. مثلا بگوییم اگر این فرایندها را طی کنید یک انسان صبور می شوید.

اسلام پور افزود: امکان ندارد برا ی تربیت و رسیدن انسان به کمال این همه تاکید کند اما گام های مشخص و قابل اجرا برای رسیدن به این کمال ها را به دیگران واگذار کند  در حالی که کتابی که می خواهد دست بشر را بگیرد و آلودگی های روح و جسم او را تطهیر کند و به کمال برساند حتما فرایند دارد و پژوهشگران باید به سراغ این مسائل بروند و آنها را به صورت فرایندی تبیین کنند ئ باید بتوانند از نسخه شفابخش قرآن راه های بهتر شدن را کشف کنند.

روز پژوهش

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به منظور گسترش فرهنگ پژوهش در جامعه، روز ۲۵ ‪  آذر از سوی «شورای فرهنگ عمومی کشور» به نام روز پژوهش نام‌گذاری شد. وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذر را به نام هفته پژوهش نام‌گذاری کرد

ارج نهادن به مقام شامخ پژوهشگران و تجلیل از پژوهشگران برتر، شناسایی و طرح مشکلات و چالش‌های پیش روی و ارتقاء سطح پژوهش و فناوری در کشور از جمله اهداف این اقدام بود. در این راستا هر سال مراسم هفتة پژوهش با مشارکت بیشتر دستگاه‌های اجرایی کشور برگزار می‌شود. تقدیر از مقالات برتر، تقدیر از پژوهشگران‌ نمونه، تقدیر از مدیر تحقیق نمونه، تقدیر از پروژه‌های برتر و انتشار کارنامه پژوهشی در هر سال از مهم‌ترین برنامه‌های هفته پژوهش است.

سال ۱۳۹۹ نیز ۲۲ تات ۲۸ آذرماه به عنوان هفته پژوهش تعیین و برای این ایام روزهای مختلفی با عناوین خاص نامگذاری شد.