توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران و اوراسیا؛ضرورت امروز

به گزارش ایرنا، جمهوری اسلامی ایران که در منطقه جغرافیایی ویژه ای قرار گرفته و به جهت همسایگی با کشورهای آسیای میانه توانایی همکاری با کشورهای منطقه را دارد، در سال ۱۳۹۵ پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان این کشور و کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا را مطرح کرد که به شدت از سوی اعضای آن مورد استقبال قرار گرفت. پس از آن طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آن‌ها، بالاخره این موافقتنامه در ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید.

اتحادیه اورآسیا چگونه شکل گرفت؟

این اتحادیه که درسال ۲۰۰۷ پایه های آن توسط روسیه، قزاقستان و بلاروس گذاشته شد، به منظور انتقال آزاد کالا میان کشورهای عضو و تسهیل تجارت با کشورهای ثالث بوجود آمد. درسال ۲۰۰۹ اتحادیه گمرکی میان کشورهای یادشده عملا ایجاد شد و درنتیجه این امر منطقه گمرکی واحدی بوجود آمد و کنترل های مرزی برچیده شد. درسال ۲۰۱۲ اتحادیه گمرکی به شکل فضای اقتصادی واحد( Single Economic Space) گسترش یافت و سه کشور توافق کردند موضوعات کلیدی سیاست‌گذاری اقتصاد کلان و مهاجرت نیروی کار را با یکدیگر هماهنگ کنند. معاهده اتحادیه اقتصادی اوراسیا در نهایت از آغاز سال ۲۰۱۵ اجرایی شد و در همان ماههای اولیه ارمنستان و قرقیزستان به آن پیوستند.

 هدف اصلی بنیانگذاران این پیمان مهم منطقه‌ای مقابله با دخالت‌های اقتصادی و سیاسی اتحادیه اروپا و کشورهای غربی در امور کشورهای آسیای مرکزی و سایر کشورهایی است که در آینده به این اتحادیه می‌پیوندند.

این اتحادیه بیش از ۲۰ میلیون کیلومتر مربع وسعت و ۱۸۳ میلیون نفر جمعیت دارد و حدود ۵ هزار میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی آن است. کشورهای متعددی از قاره‌های مختلف مذاکراتی را برای پیوستن به آن آغاز کرده‌اند یا انعقاد قرارداد تجارت آزاد با آن را دنبال می‌کنند که در میان آنها صربستان، ازبکستان، آلبانی، مقدونیه شمالی، هندوستان، ویتنام و برخی کشورهای آفریقایی و آمریکای لاتین دیده می‌شوند.

کارشناسان اقتصادی براین باورند که اگر جنگ تعرفه‌ای آمریکا با چین گسترش یابد و ایالات متحده بیش از پیش دستاوردهای سازمان تجارت جهانی (WTO) را پایمال کند، چین نیز به اتحادیه اقتصادی اوراسیا- که با اکثر اعضای آن پیوندهای نژادی، فرهنگی دیرینه دارد و عمدتا در مسیر جاده ابریشم قرار دارند- خواهد پیوست و این منطقه را به بزرگ‌ترین قطب اقتصادی دهه آینده تبدیل خواهد کرد.

از اهداف مهم اقتصادی این اتحادیه می توان به مواردی از جمله: مبادله آزادانه کالا و خدمات بین کشورهای عضو اتحادیه، آزادی نقل و انتقال سرمایه و نیروی کار در قلمروی اتحادیه، سهولت تجارت اعضا با یکدیگر، یکسان‌سازی مقررات و تشریفات گمرکی اعضا، تلاش به منظور تبدیل کردن اتحادیه به یک بازار مشترک اقتصادی و یکسان‌سازی تعرفه‌های گمرکی و حذف تدریجی آنها اشاره کرد.

همکاری های ایران با اتحادیه اوراسیا

ایران که طی سال‌های اخیر با شدیدترین تحریم‌های اقتصادی و بازرگانی ایالات متحده و متحدان آن مواجه شده است، از همان آغاز تشکیل اتحادیه اوراسیا به اهمیت آن برای گسترش صادرات، تامین کالاهای اساسی، توسعه صنعت گردشگری و افزایش درآمدهای حاصل از حمل و نقل بین المللی پی برد و با انعقاد موافقت نامه تجارت آزاد با کشورهای عضو این اتحادیه، گام‌های مقدماتی را برای پیوستن به آن برداشت.

براساس موافقت نامه موقت تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا که از پنجم آبان ماه ۱۳۹۸ به مرحله اجرا درآمد، کشورهای عضو این اتحادیه برای ۵۰۲ قلم کالای صادراتی ایران تعرفه ترجیحی برقرار کرده‌اند و ایران نیز متقابلا برای ۳۶۰ قلم کالای صادراتی اعضای اتحادیه تعرفه ترجیحی در نظر گرفته است.

این در حالی است که حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری کشورمان که الحاق به اوراسیا را سبب هموار کردن مسیر اقتصاد جهانی و با اهمیت بالایی می داند، هفته گذشته در یکصد و نودمین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت، پس از گزارش وزیر صنعت، معدن و تجارت در زمینه موافقت نامه های تجارت آزاد با اتحادیه اوراسیا گفت: عملکرد صادرات و واردات کشور با این اتحادیه در طول سال گذشته نشان داده که با این توافق بازار جدیدی برای صادرات محصولات تولیدی ایران گشوده شده است.

رییس جمهوری استفاده از ظرفیت‌های مختلف تجاری و اقتصادی منطقة اوراسیا را یکی از مهمترین فرصت‌های پیش روی کشورمان دانست و گفت: حضور ایران در اتحادیه اوراسیا در شرایط کنونی جنگ اقتصادی و تبعات ناشی از کرونا، بیش از گذشته اهمیت یافته است.

بر اساس جدیدترین گزارش سازمان توسعه تجارت ایران در مورد تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، حجم واردات و صادرات در بازه زمانی پنجم آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ نسبت به مدت مشابه (پنجم آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸) رشد ۲۱ درصدی داشته است.

همچنین حجم تجارت خارجی کشورمان با مجموع پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا در پنج ماه نخست امسال ۲ میلیارد و ۷۹۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل (۲ میلیارد و ۶۳۵ میلیون و ۱۵۰ هزار دلار) رشد ۶ درصدی داشته است.

همچنین میزان کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا از پنجم آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد امسال، ۸۲۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل (۶۷۹ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار) رشد ۲۱ درصدی نشان می‌دهد.

گزارش ها نشان می دهد بر اساس موافقتنامه تجارت آزاد با اوراسیا در حوزه صادرات و واردات برای کالاهای کشاورزی که ظرفیت صادراتی و در حوزه واردات برای کالاهایی که نیاز به واردات آنها از جمله ذرت و جو  وجود دارد، امتیاز تعرفه ترجیحی دریافت شده است.

«مهدی کاظم نژاد» قائم مقام معاونت توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی در آبان ۱۳۹۸ با بیان اینکه بین ۴۰ تا ۴۵ کالای کشاورزی براساس موافقت نامه با کشورهای اوراسیا تعرفه ترجیحی دریافت کرده اند، افزود: این تعرفه برای میوه، سبزی و صیفی، ماهی قزل آلا، میگو، خشکبار، پسته و کشمش و در صنایع غذایی آب سیب و آب مرکبات تعرفه ترجیحی گرفتند.

وی افزود: اکنون تعرفه در حوزه سبزیجات و میگو ۱۰۰ درصد تخفیف تعرفه ای دریافت کرده یعنی چنانچه دارای تعرفه ۵ درصد بودند، اکنون به صفر رسیده بود.

طبق موافقت مبادلات تجاری کشورهای اوراسیا با ایران تعهدات حوزه اوراسیا در برخی محصولات منتخب کشاورزی برای ایران در زمینه نرخ های تعرفه به طور عمده کاهشی بوده و در محصولات پسته، خرما، مرکبات، کشمش، برخی سبزی و صیفی درصد کاهش تعرفه ۱۰۰ درصد است.

براساس این موافقت نامه تعهدات ایران در برخی محصولات منتخب کشاورزی برای حوزه اوراسیا در زمینه نرخ های تعرفه کاهشی بوده و در محصول روغن خام سویا و آفتابگردان و کلزا شامل کاهش تعرفه  ۵۰ درصدی، در حبوبات درصد کاهش تعرفه صفر و به صورت ثابت است.

اهمیت حضور ایران در این منطقه استراتژیک

بدون شک ایران به سبب برخورداری از ویژگی‌های استراتژیک خود در کانون منطقه‌ای واقع شده است که در تولید و انتقال نفت و گاز در جهان نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند.

با نگاهی به وضعیت ژئوپلتیک ایران می‌توان دریافت این کشور در کانون ذخایر انرژی هیدروکربنی و فسیلی جهان قرار گرفته که از دیدگاه ژئوانرژی، بهترین منطقه در جهان است.

آمارها نشان می‌دهد دست‌کم ۶۷ درصد ذخایر نفتی و ۶۰ درصد ذخایر گازی جهان در منطقه‌ای موسوم به بیضی انرژی هیدروکربنی قرار دارد که از قضا ایران کانون آن به شمار می‌آید.

از دیگر سو، فروپاشی شوروی سبب بازشدن مسیرهای مواصلاتی جدید از ناحیه مرزهای شمالی ایران به اروپا و خاور دور شد و زمینه را برای توسعه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فرهنگی با کشورهای تازه استقلال یافته شمالی را فراهم آورد.

همچنین یکی از ویژگی های ممتاز استراتژیک ایران، دریای خزر است که بزرگ‌ترین دریاچه جهان در مرز بین آسیا و اروپا در محل تلاقی آسیای مرکزی و قفقاز به شمار می‌آید و عمق زیاد دریای خزر در سواحل ایران سبب شده است قابلیت کشتیرانی در این دریا افزایش یابد.

از سوی دیگر ایران به سبب قرارگیری در جنوب غربی آسیا، از یک جایگاه ممتاز ژئواستراتژیک برای تأمین انرژی دیگر کشورها به شمار می‌آید. ایران به سبب بهره مندی از پتانسیل‌هایی مانند جایگاه ژئوپلیتیک، منابع فراوان گاز و نزدیکی جغرافیایی به دریاهای آزاد و تنگه استراتژیک هرمز، از موقعیتی عالی در تأمین نفت و گاز کشورهای آسیایی در مقایسه با دیگر کشورهای رقیب یعنی ترکمنستان، قطر و روسیه برخوردار است.

چنانچه ایران بتواند از تمام متغیرهای فوق به نحو شایسته استفاده کند، می‌تواند نقش مهمی در این اتحادیه داشته باشد. ایران به سبب جایگاه ترانزیتی خود در چهارراه بین المللی که آسیا را به آفریقا و آسیا را به اروپا وصل می کند، از اهمیت فراوانی برخوردار است.

همچنین ایران به سبب وصل بودن به آب‌های آزاد، دارای موقعیتی است که دسترسی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز را به آب‌های آزاد امکان پذیر می سازد و می تواند در زمینه سوآپ با انتقال نفت و گاز، سوخت تولیدکنندگان آسیای مرکزی برای کشورهایی چون افغانستان و پاکستان نقشی بی‌بدیل ایفا کند.

بدون شک نیازسنجی بازار تقاضای کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، تدوین نقشه راه، استفاده از پتانسیلهای موجود، تغییر نگاه و رویکرد جدید به تجارت و داشتن دانش روز از جمله اولویتهای تجارت خارجی در شرایط  فعلی جهان به شمار می‌آید.

بنابراین با هدف استفاده بهینه از معافیت‌های ایجاد شده برای صادرات و واردات کالاهای مورد نیاز بازار اوراسیا باید با نگاه ویژه به این شرایط بنگریم و  اگر نتوانیم از این موقعیت به نحو احسنت استفاده کنیم، بدون شک تبعات آن برای اقتصاد ملی چالش برانگیز خواهد بود.