۲۰۲۰ و چالشی نوظهور برای سازمان جهانی بهداشت

به گزارش روز ]چهارشنبه ایرنا، از ۱۷ نوامبر ۲۰۱۹ (۲۶ آبان ۱۳۹۸) زمانی که مرد ۵۵ ساله «بیمار صفر» مبتلا به ویروس کرونا در شهر کوچک ووهان چین شناسایی شد تا امروز ۲۷ دسامبر ۲۰۲۰ (هفتم دی ماه ۹۹) که شمار جهانی مبتلایان این بیماری عجیب و دردسر ساز از ایستگاه ۸۰ میلیون نفر عبور کرده، بیش از یکسال می‌گذرد و سازمان جهانی بهداشت (WHO) به عنوان یکی از یکی از اولین نهادهای تخصصی وابسته به سازمان ملل متحد با نقش مرجعیت سازمان دهنده بهداشت جامعه جهانی، یکی از پرکارترین و البته دشوارترین سال‌های خود را گذراند. 

سازمان جهانی بهداشت و بیماری های واگیر

به طور کلی سازمان جهانی بهداشت دو سند مهم در رابطه با بیماریهای همه‌گیر دارد. اولی اساسنامه سازمان است که در سال ۱۹۴۶ تصویب و در سال ۱۹۴۸ لازم الاجرا گردید و دیگری مقررات بین‌المللی بهداشت (IHR) می‌باشد که در سال ۲۰۰۵ تصویب و از ۲۰۰۷ لازم الاجرا گردید. بر همین مبنا در راستای ارتقای سلامت و بهداشت عمومی در کشورها دو دسته تعهد برای دولت‌ها و سازمان جهانی بهداشت همچون اطلاع رسانی فوری دولت‌ها در صورت وقوع اپیدمی‌ها، لزوم همکاری دولت‌ها با سازمان در هنگام پاندمی و محدودیت در مرزهای کشوری و تردد مسافرین و بار در هنگام وقوع اپیدمی‌ها،  دریافت اطلاعات از دولت‌ها، اعم از مراجع رسمی و غیر رسمی و مقایسه اطلاعات و سپس انتشار آنها، ارائه توصیه نامه‌هایی در جهت کاهش سفر، صادرات و قرنطینه مناطق آلوده و همچنین حمایت از حقوق بشر در هنگام مدیریت بیماری‌ها در نظر گرفته شده است.

بر اساس اولین گزارش منتشر شده از سوی سازمان جهانی بهداشت در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۰، دفتر این نهاد در ۳۱ دسامبر ۲۰۱۹ از مواردی بیماری ناشناخته التهاب ریه در شهر ووهان چین از استان هوبی مطلع گردید. از ۳۱ دسامبر تا ۳ ژانویه ۲۰۲۰ بیش از ۴۴ مورد از این نوع بیماری ناشناخته از سوی مقامات چین به سازمان جهانی بهداشت گزارش شد. همچنین این سازمان در ۱۱ و ۱۲ ژانویه اطلاعات بیشتری از کمیسیون بهداشت ملی چین دریافت کرد که حکایت از این داشت که بیماری ناخوانده جدید به نوعی مرتبط با یک بازار غذای دریایی در ووهان چین بوده است. بر اساس اعلام وزارت بهداشت تایلند مبنی بر شناسایی نخستین مورد ابتلا به ویروس کرونا خارج از چین در تاریخ ۱۳ ژانویه، سازمان جهانی بهداشت در صفحه توییترش نوشت: طبق تحقیقات اولیه متخصصان چینی هنوز اطلاعات دقیقی از انتقال ویروس از انسان به انسان به دست نیامده است.

این اطلاعات با گزارش های دیگری تا تاریخ ۲۰ ژانویه با تایید ۲۸۲ مورد قطعی در کشورهای چین، تایلند، ژاپن و کره کامل‌تر گردید و تدروس آدهانوم مدیرکل سازمان جهانی بهداشت را بر آن داشت که کمیته وضعیت اضطراری را فرا خوانده تا در رابطه با اعلان وضعیت اضطراری عمومی، مدیر کل این سازمان را مشاوره و راهنمایی دهد.   

در فوریه ۲۰۲۰ وقتی فقط سه مورد فوت در اثر ابتلا به ویروس کرونا خارج از چین ثبت شده بود، گروهی از اعضای سازمان جهانی بهداشت با هدف بررسی منبع شیوع بیماری و مطالعه منشا حیوانی آن به پکن سفر کردند. به دنبال این سفر، کمیته بین‌المللی طبقه بندی ویروس‌ها (ICTV) در ۱۱ فوریه ۲۰۲۰، ویروس جدید را «کرونا ویروس- سندروم حاد تنفسی-۲» نامید و بر همین اساس سازمان جهانی بهداشت برای نخستین بار ویروس کرونای جدید شناسایی شده در چین را به طور رسمی «کووید-۱۹» نامگذاری کرد. تدروس آدهانوم با برگزاری نشستی در مقر این سازمان در ژنو اعلام کرد، در این نام‌گذاری Co مخفف  Corona،

VI مخفف Virus و D مخفف Disease به معنای بیماری است و این امتیاز را دارد که به مکانی خاص یا حیوانی خاص اشاره نمی کند.
۱۵ فوریه و در جریان کنفرانس امنیتی مونیخ که شاید بتوان گفت مهمترین لابی قدرتمند امنیتی در سطح جهانی است، دبیر کل سازمان جهانی بهداشت سه درخواست از کشورها را مطرح کرد؛ استفاده از فرصت‌ها برای تقویت آمادگی در برابر بیماری کووید_۱۹، اتخاذ رویکردهای متناسب در سطح دولت‌ها و هشدار از لزوم همبستگی و دوری از طرح اتهام کشورها علیه یکدیگر.

از نخستین اقدامات سازمان جهانی بهداشت در دوران همه‌گیری ویروس کرونا، اعلام وضعیت اضطراری بین‌المللی بود. با توجه به سرعت برق آسای ویروس در ورود به مرزهای کشورهای دیگر، در نهایت در ۳۰ ژانویه آدهانوم با دعوت از کمیته ای متشکل از ۱۶ کارشناس و بررسی وضعیت موجود، وضعیت اضطراری بهداشت عمومی را اعلان نمود تا جهان شاهد یک وضعیت اضطراری بهداشتی عمومی باشد. به گفته مدیر کل این نهاد بهداشتی این سخت ترین وضعیت اضطراری می‌باشد که سازمان با آن روبرو بوده است.

پیش از این سازمان جهانی بهداشت به دلیل شیوع آنفلوانزای خوکی در سال ۲۰۰۹، شیوع بیماری فلج اطفال در سال ۲۰۱۴، برای دومین بار در سال ۲۰۱۴ به دلیل شیوع ویروس اِبولا در آفریقا و شیوع ویروس زیکا در آمریکای جنوبی در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۹ زنگ وضعیت اضطراری را به صدا درآورد.

تدروس آدهانوم سرانجام چهارشنبه ۱۱ مارس (۲۱ اسفندماه ۹۸) در کنفرانسی خبری تاکید کرد که اگرچه واژه «همه‌گیر» (pandemic) به دلیل حساسیتی که دارد نباید بدون دقت مورد استفاده قرار گیرد اما ارزیابی‌های این سازمان ویروس کرونا را «همه‌گیر جهانی» شناسایی و اعلام می‌کند.

شیوع ویروس کرونا تا جایی ادامه یافت که مقر سازمان جهانی بهداشت در ژنو نیز به رغم اقدامات بهداشتی دقیق، فاصله‌گذاری و سایر اقدامات پیشگیرانه از همه‌گیری جهانی در امان نماند و به گزارش آسوشیتد پرس روز دوشنبه ۱۶ نوامبر (۲۶ آبان) از ابتلای دست کم ۶۵ مورد ابتلا به ویروس کرونا در بین کارکنان این سازمان خبر داد. رائول توماس، رئیس عملیات تجاری سازمان جهانی بهداشت گفت،  ابتدا ۴ نفر از کارکنان این بخش در داخل ساختمان مبتلا شده و سپس ویروس از طریق یکی دیگر از پرسنل همین بخش که با دیگران در تماس بوده به به افراد خارج از بخش تجاری منتقل شده است.  این اطلاعات زمانی منتشر شد که موارد ابتلا به کووید_۱۹ به ویژه در اروپا، در کشور سوئیس و در شهر میزبان سازمان جهانی بهداشت یعنی ژنو به نحو نگران‌کننده‌ای افزایش یافته بود.

ارائه توصیه‌های مختلف و انتشار آنها از وظایف مهم سازمان جهان بهداشت است که در دوران همه گیری کرونا از ژانویه ۲۰۲۰ تا به امروز به صورت منظم تدوین و منتشر گردیده است. این توصیه‌ها شامل فهرستی برای گروه‌های مختلف از جمله عموم مردم، کادر درمان، دستور العمل‌ها برای برگزاری گردهمایی‌ها و تجمعات بزرگ، نکات بهداشتی برای مسافران می‌شود. برگزاری کنفرانس‌های مطبوعاتی و پرسش و پاسخ با خبرنگاران نیز از دیگر اقداماتی است که سازمان جهانی بهداشت از زمان شروع همه گیری کرونا به طور منظم صورت داده است. این نشست‌ها معمولا به فاصله هر ۲ یا ۳ روز یکبار برگزار می‌گردد.

پرهیز از سیاسی کاری دولت‌ها و حفظ همبستگی
پرهیز از سیاسی کاری، رویکرد ملی گرایانه و انگ زدن کشورها به یکدیگر و در مقابل تمرکز بر مسئله کنترل و مهاری بیماری همه‌گیر، افزایش همبستگی از هشدارها و در عین حال توصیه‌های یکسال اخیر مقام‌های سازمان جهانی بهداشت بوده است. تدروس آدهانوم وقتی هنوز شش ماه از ظهور ویروس کرونا گذشته بود (تیر ماه) در پیامی نوشت: هیچ‌کدام از ما نمی‌توانست تصور کند چگونه دنیا و زندگی ما توسط این ویروس جدید به آشفتگی کشیده می شود. این همه‌گیری بهترین و بدترین جنبه‌های بشریت را به ارمغان آورده است. در سرتاسر جهان شاهد اعمال دلگرم کننده، انعطاف پذیری، ابتکار، همبستگی و مهربانی هستیم. همچنین نشانه‌هایی از انگ، اطلاعات نادرست و سیاسی شدن همه گیری مشاهده کرده ایم.  

مدیر کل سازمان جهانی بهداشت در بیان فعالیت‌های این نهاد در جهت همبستگی بیشتر کشورها گفت: کارآزمایی بالینی در سطح جهان را راه اندازی کردیم، تا سریعاً پاسخی پیدا کنیم که کدام داروها مؤثر هستند. خطوط ویژه پرواز را برای ارسال میلیون‌ها دستگاه تست و تجهیزات محافظت شخصی به بسیاری از کشورها ایجاد کردیم. همچنین سامانه ای جهت دریافت کمک های داوطلبانه جهت پاسخ به کووید_۱۹ و ارسال به کشورهای نیازمند ایجاد کردیم.

آدهانوم همچنین پیشتر گفت: سریعترین راه برای عبور از این وضع، اقدام جمعی بوده و با مدیریت قوی و راهبرد جامع و روشن می‌توان وضع را تغییر داد.

رویکرد سازمان به واکسن کووید_۱۹ و تاکید بر دسترسی عادلانه
همزمان با تلاش دانشمندان برای دستیابی به واکسن نهایی و مورد اطمینان کرونا و تکاپوی دولت‌ها برای امضای قراردادهای پیش خرید، تامین نیاز شهروندان و آغاز طرح های ملی واکسیناسیون، هشدارها و توصیه‌های سازمان جهانی بهداشت نیز ادامه دارد. تدروس آدهانوم روز دوشنبه ۲۴ آگوست (سوم شهریور) نسبت به شتاب کشورها در تامین واکسن کرونا صرفا برای شهروندان خود هشدار داد و گفت که ناسیونالیستی کردن واکسن صرفا کمکی به این ویروس خواهد بود. رئیس سازمان جهانی بهداشت همچنین خواستار دسترسی عادلانه کشورها به واکسن ویروس کرونا در جهان شد.

مایک رایان مدیر بخش اضطراری سازمان جهانی بهداشت نیز  اعلام کرد، ساخت و کاربرد واکسن ها به معنای پایان یافتن این بیماری نیست، زیرا امکان دسترسی همه افراد به آن تا اوایل سال آینده (بهمن و اسفند) وجود نخواهد داشت. واکسیناسیون ابراز بسیار نیرومندی به جعبه ابراز کنونی ما (برای رویارویی با این بیماری) خواهد افزود، اما نمی تواند به تنهایی کار را تمام کند.

تدروس آدهانوم نیز با هشدار علیه ذهنیت فزاینده به پایان رسیدن این همه‌گیری، در حالی که ادامه گسترش سریع این ویروس،  فشار بسیار زیادی بر بیمارستان‌ها و کارکنان بخش درمان و بهداشت وارد می‌کند، پیشرفت‌ها در زمینه تولید واکسن را نشانگر نوری در پایان تونل توصیف کرد.  

علاوه بر توصیه‌های شفاهی، سازمان جهانی بهداشت در اقدامی عملی در قالب برنامه کواکس (COVAX) که برای دسترسی یکسان کشورهای جهان به واکسن‌های کرونا ایجاد شده است، قصد دارد دسترسی به دو میلیارد دوز واکسن کرونای بی‌خطر و اثربخش را تا پایان سال ۲۰۲۱ از طریق قراردادهای مستقیم با تولیدکنندگان واکسن فراهم کند. همچنین قرار است دست کم ۱.۳ میلیارد دوز از این دو میلیار دوز این واکسن‌ها به صورت اهدایی به ۹۲ کشور با درآمد پایین و متوسط به پایین اختصاص یابد. به علاوه، ۸۰ کشور با درآمد بالاتر که خودشان پول تهیه واکسن را می‌پردازد، در کواکس شرکت دارند.

کواکس همچنین قصد دارد از طریق موافقت‌نامه‌های همکاری در پژوهش و توسعه (R&D) برای کسب حق دسترسی اولیه بالقوه به بیش از یک میلیارد دوز از واکسن‌های بالقوه در سال ۲۰۲۱ را به دست آورد. گرچه کشورهایی که پول واکسن‌هایشان را خودشان می‌پردازند، می‌توانند تقاضای مقدار دوز کافی برای واکسینه کردن ۱۰ تا ۵۰ درصد جمعیتشان را بدهند، اما هیچ کشوری دوزهای لازم برای واکسیناسیون بیش از ۲۰ درصد جمعیتش را دریافت نخواهد کرد تا زمانی که برای همه کشورهایی کم‌درآمدتر که واکسن به آنها اهدا می‌شود، به همین میزان واکسن عرضه شود. کشورهایی که از ابتدا گزینه دریافت واکسن برای کمتر از ۲۰ درصد جمعیتشان را انتخاب کرده‌اند، از این شرط مستثنا هستند.
 

سازمان جهانی بهداشت قربانی اختلافات سیاسی

هر چند انتظار کنترل بی‌عیب و نقص و تمام و کمال این چنین بحران‌هایی از سوی سازمان‌هایی همچون سازمان جهانی بهداشت کمی سختگیرانه به نظر می‌رسد و کشورها باید تلاش نمایند تا با همکاری خود با این سازمان، اقدامات هماهنگ و موثری در سطح جهانی برای مهار این بیماری اتخاذ نمایند اما از آغاز شیوع بیماری انتقادهایی اعم از اینکه سازمان در حوزه قاعده گذاری و وضع قانون کمی منفعل و ضعیف عمل کرده است و به عبارتی از وظیفه استانداردسازی و انجام تحقیقات پیشرفته دور شده و انجام این وظیفه اصلی و مهم را به ارتباطات اجرایی با کشورها تقلیل داده، متوجه این نهاد بهداشتی بین المللی بوده است.

همچنین انتقادات از سازمان جهانی بهداشت در طول همه‌گیری کووید-۱۹  دقیقاً در سخنان مقامات برخی دولت‌ها به ویژه آمریکا ظهور کرده است. مقامات امریکایی ادعا می کنند سازمان جهانی بهداشت از واکنش به عدم اطلاع به موقع چین نسبت به شیوع این بیماری چشم پوشی کرده و این امر نشان می دهد که سازمان جهانی بهداشت نتوانسته است به اطلاعات خود از منابع دیگر توجهی نشان دهد. دونالد ترامپ ابتدا سهم ۱۸ درصدی بودجه خود به سازمان جهانی بهداشت را کاهش داد در حالیکه این سازمان در بحبوحه همه‌گیری کرونا به شدت برای اقدامات خود در شناسایی، مبارزه و صدور دستورالعمل‌های مراقبتی مبتنی بر تحقیقات، به این بودجه نیاز داشت. سرانجام ۲۹ می (نهم خرداد ماه) خروج کشورش از این سازمان بین‌المللی به اتهام عدم استقلال عمل در برابر چین را اعلام کرد.  این تصمیم همچنین در شرایطی اتخاذ شد که فضای بی اعتمادی عمیقی میان واشنگتن و پکن حاکم بود.

سال دشوار، متفاوت و آکنده از بیم و امید ۲۰۲۰ در حالی به ساعات پایانی خود نزدیک می‌شود که به رغم تعطیلی و توقف بسیاری از فعالیت‌ها و کسب و کارها ناشی از شیوع برق آسای ویروس کرونا، پرکارترین و البته خطیرترین سال کاری سازمان جهانی بهداشت را در تاریخ این نهاد بین المللی ثبت کرد. بر اساس آخرین آمارهای تارنمای وُردو میترز تا کنون بیش از ۸۱ میلیون و ۱۴۵ هزار نفر در سراسر جهان به ویروس کرونا مبتلا شده و افزون بر یک میلیون و ۷۷۱ هزار نفر جان خود را از دست داده اند.