آیا ملخ‌ها به محیط‌زیست آسیب می‌زنند؟

حتما عبارت «مور و ملخ» را بارها و بارها شنیده اید، در ایران از گذشته برای اشاره به جمعیت فراوان به ویژه حمله دشمن از این عبارت استفاده می شده که نشان از جمعیت زیاد دارد که امروزه می توان از این عبارت برای حمله ملخ ها به مزارع و باغات کشور به ویژه در جنوب کشور استفاده کرد.

ملخ ها موجوداتی هستند که به طور عادی، بدون هیچ مزاحمتی در گوشه و کنار مزارع، باغات، دره ها و کوه ها زندگی می‌کند، اما سوال اینجاست که چرا گاهی شاهد هجوم میلیونی این حشرات به مزارع هستیم که خسارات زیادی را به محصولات کشاورزی وارد می کنند؟ و سوال دیگر این است که آیا به همان اندازه که برای مزارع خطرناکند برای محیط زیست و اکوسیستم های طبیعی هم خطرناک و مضر هستند؟

اگر بخواهیم به سابقه ملخ ها بر روی کره زمین نگاه می بینیم که قبل از دایناسورها وجود داشتند، فسیل های کشف شده نشان می دهد که قدمت این حشرات به ۳۰۰ میلیون سال قبل بر می گردد، ملخ ها از طریق تخم ریزی در فصل تابستان یا بهار گسترش می یابند و ملخ ماده در هر دوره صدها تخم را در یک غلاف در خاک جای می دهد، ملخ ماده در طول زندگی خود که ۳ تا ۵ ماه است، بین ۲ تا ۵ بار تخم ریزی می کند در نتیجه هر ملخ به صورت بالقوه قادر به تولید بیش از هزار حشره دیگر است، در واقع نوزادان پس از بیرون آمدن از تخم، بسیار پرخور و حریصند و آنچه را سر راه خود بیابند، می خورند.

زمانی که غذای مورد نیاز ملخ ها در منطقه ای که زندگی می کنند تمام می شود آنها برای به دست آوردن غذا مهاجرت می کنند که گاهی به صورت توده های بزرگ و سیاه در آسمان مشاهده می شوند و ناگهان با سرعت و سرو صدای زیادی که مانند صدای برگ های خشک است در باغات و مزارع فرود می آیند و هر چه سر راهشان باشد را می خورند و از بین می برند، قدرت تخریب این حشره آنقدر بالاست که در صورت عدم مقابله با آن به نابودی میلیون هکتار زمین کشاورزی و قحطی منجر می شود. بر اساس تحقیقات بین المللی ملخ صحرایی می تواند حداقل روی زندگی یک نهم جمعیت کره زمین اثر منفی بر جای بگذارد.

یکی از مصیبت بارترین حمله ملخ ها به سال ۱۹۵۴ و کشور کنیا بر می‌گردد، در این سال چند گروه ملخ این کشور را هدف قرار دادند که بزرگترین آنها با حضور بیش از ۱۰ میلیارد حشره، فضایی به مساحت ۲۰۰ کیلومتر مربع را پوشش داده بودند.

گفته می شود هر ۱۱۰۰ ملخ بزرگسال در روز غذای یک انسان را می خورند در نتیجه لشکر میلیونی آنها طی چند ماه می تواند خسارت زیادی را به کشور مورد هجوم، تحمیل کند.

در ایران در سال ۱۳۹۷ شاهد هجوم گسترده ای از هزاران هزار ملخ به مناطق جنوبی بودیم که بیش از  ۱۸ هزار هکتار از مزارع را تحت تاثیر قرار داده بودند، به گفته متخصصان امر این حمله با این حجم بزرگ بعد از حدود نیم قرن اتفاق افتاد، در واقع اسنادی وجود دارد که تخریب ۲۵۰ هزار هکتار از زمین های کشاورزی به علت هجوم ملخ ها را در سال ۱۳۴۰ نشان می دهد.

چندی پیش رئیس سازمان حفظ نباتات کشور اعلام کرد که باید آماده ورود دسته‌های ۱۰۰ میلیونی ملخ صحرایی از کویت و عربستان به ایران باشیم که به احتمال زیاد از اوایل بهمن ماه خواهد بود، بنابراین باغات شیراز و کرمان در خطرند که در صورت عدم مبارزه به موقع و مناسب انفجار جمعیتی ملخ صحرایی مهاجم در کشور اتفاق خواهد افتاد و استان‌های زیادی را درگیر می‌کند و تا باغات شهر شیراز پیش می‌رود و وارد باغات پسته و خرمای کرمان می‌شود.

کیخسرو چنگلوایی با اشاره به اینکه کانون اصلی این ملخ های صحرایی در شاخ آفریقا و شبه جزیره عربستان است گفت: این حشره همه چیزخوار بوده و به دلیل پروازی بودن مبارزه با آن سخت است.

به گفته وی ملخ های صحرایی می‌تواند روزانه ۴۵ میلیارد تومان فقط به گندم خسارت وارد کنند.

روش های مختلفی برای مقابله با این حشرات وجود دارد که سم پاشی یکی از آنها است اما سوال اینجاست که آیا این روش تاثیر منفی بر روی دیگر زیستمندان آن منطقه ندارد؟ یا اینکه همانطور که دشمن محصولات کشاورزی است به محیط زیست هم آسیب وارد می کنند؟

محمد مدادی مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست روز جمعه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: مهاجرت ملخ ها شاید سابقه چند هزار ساله دارد و یک فرایند طبیعی در چرخه زندگی این حشرات است.

وی افزود: به دلیل شرایط آب و هوایی شمال آفریقا و عربستان که معمولا در این فصل از سال بارندگی در آن مناطق زیاد است و بعد از آن هم پوشش گیاهی علفی غنی رشد می کند و جمعیت بزرگ ملخ در آنجا تشکیل می شود چون غذای کافی در دسترس است اما به دلیل حاره ای و گرمسیری بودن منطقه، از حدود بهمن ماه اکوسیستم منطقه به سرعت خشک می شود و این ملخ ها برای به دست آوردن غذا مهاجرت می کنند که در این شرایط به سمت شمال و شمال شرق حرکت می کنند که وارد بخش هایی از ایران در استان های جنوبی نیز می شوند.

مدادی اظهار داشت: این روند به لحاظ اکوسیستمی و آب و هوایی یک فرایند طبیعی تلقی می شود اما اینکه اینها چرا وارد مزارع می شوند و اکوسیستم های طبیعی را رها می کنند هم می تواند دلایلی داشته باشد از جمله اینکه مناطق جنوبی کشور به لحاظ اکوسیستمی خیلی مناطق غنی نیست، آب و هوای خشکی دارد و شاید مراتع پر علف نداشته باشد از طرف دیگر هم اکوسیستم های طبیعی و زیستگاه ها به دلایل مختلف از جمله چرای بی رویه دام تخریب شدند بنابراین این جمعیت ملخ ها در اکوسیستم های طبیعی غذای مورد نیازشان را پیدا نمی کنند از طرفی هم دسترسی به مزارع آسان تر است از این رو به مناطق کشاورزی حمله می کنند.

وی ادامه داد: در حالت عادی ملخ ها را برای اکوسیستم های طبیعی خیلی خطر بالقوه ای نمی دانیم اما طبیعتا در مناطقی که کشاورزی انجام می شود خساراتی وارد می کنند البته طبق روال همه ساله به محض اینکه به کشور یمن می رسند فائو رصد می کند و هشدارهای لازم را می دهد و متعاقب آن در استان هایی که در معرض هجوم ملخ ها هستند مانند بوشهر، هرمزگان و تا حدودی کرمان ستادهای مدیریت بحران تشکل می شوند و دستگاه های اجرایی وارد عمل می شوند.

مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست در پاسخ به اینکه با این حساب ملخ ها برای محیط زیست ضرری چندانی ندارند، گفت: وقتی یک گونه مهاجم تلقی می شود می تواند پوشش گیاهی آن منطقه را تحت تاثیر قرار دهد اما چون این سال های سال اتفاق افتاده و به یک فرایند عادی تبدیل شده و با توجه به اینکه در مناطق جنوبی و مرکزی کشور هم خیلی پوشش گیاهی متراکمی وجود ندارد، از این رو ملخ ها هم مانند بقیه خطرات بالقوه ای که وجود دارد، دیده می شوند یعنی برای محیط زیست تهدیدی جدی به شمار نمی آیند.

مدادی درباره اینکه یکی از راه های مبارزه با ملخ ها سمپاشی است و این روش چه تاثیری در محیط زیست دارد، اظهار داشت: توصیه ما این است که روش های دیگر مبارزه مانند روش های بیولوژیک با حذف فیزیکی در اولویت قرار گیرند اما با این حال چون مسوولیت این کار با دستگاه های دیگر است و موضوع هم موضوع آسیب به محصولات کشاورزی است از این رو تصمیم گیری با آنهاست اما همواره توصیه محیط زیست این بوده که روش های کم ضررتر را ترجیح دهند.

 مدیر کل دفتر موزه ملی تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره اینکه چرا معمولا ملخ ها از نقاط جنوبی کشور فراتر نمی روند، گفت: چون ارتفاع پروازی ملخ ها بیشتر از هزار متر نیست از این رو از ارتفاعات بیشتر از هزار متر نمی توانند عبور کنند مگر اینکه در یک مدت زمان طولانی از لابلای دره ها مثلا به بخش هایی از اصفهان برسند که آنهم زمان می برد و جمعیت بسیار کمی از آنها موفق به انجام این کار می شوند.

وی با بیان اینکه تاکنون گزارشی مبنی بر خسارت بر منابع طبیعی از جانب ملخ ها در این چند سال نداشتیم، افزود: مسوول اصلی مبارزه با ملخ ها وزارت جهاد کشاورزی است اما در زمان برگزاری جلسات نماینده محیط زیست استان هم در حضور دارد و تا جایی که بتواند بر فرایند کار نظارت می کند اما مسوولیت اجرایی و مدیریت با وزارت جهاد کشاورزی است.