به گزارش روز پنجشنبه گروه فرهنگی ایرنا یکی از اهداف فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی است؛ طرحی که در گروه فرهنگ‌نویسی فرهنگستان و به سرپرستی دکتر علی‌اشرف صادقی، مدیر این گروه دنبال می‌شود و در پی تدوین فرهنگی جامع با شیوه‌ای خاص در زبان فارسی است. برای تدوین این فرهنگ، فرهنگستان پیکره‌ای رایانه‌ای با قابلیت جست‌وجو از متون زبان فارسی فراهم آورده که شامل بیش از ۱۵۰۰ متن ادبی کهن و معاصر، متن روزنامه‌ها و حتی وبگاه‌های اینترنتی است.
این پیکره وسیع‌تر از سایت‌های موجود برای دسترسی به متون کلاسیک ادبیات فارسی؛ مانند سایت گنجور و نرم‌افزارهایی از قبیل دُرج است و ناگفته پیداست کار بسیاری پژوهشگران زبان و ادب فارسی را به دلیل قابلیت‌هایی مانند جست‌وجوی کلمات در این متون بسیار ساده می‌کند. جمعی از دانشجویان و پژوهشگران فعال زبان و ادبیات فارسی اخیرا درخواست دسترسی عمومی به پیکره‌های متنی فرهنگستان را به صورت جمعی طرح کردند که در میان آنها اسامی چون ژاله آموزگار، مصطفی جیحونی، محمدجعفر یاحقی، حسین معصومی همدانی، محمود بی‌جن‌خان، رسول جعفریان نیز به چشم می‌خورد.
این پویش که از مرداد ۹۹ آغاز شد، ۱۸ آذر گذشته نامهای رسمی به دبیرخانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای امکان دسترسی عمومی این پیکره ارائه داد. در پی این امر غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی طی نامهای خطاب به علی‌اشرف صادقی امکان دسترسی عمومی به این پیکره را از وی جویا شد.
پاسخ دکتر علی‌اشرف صادقی به نامه رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی و اظهارنظر فرهنگستان را که به صورت اختصاصی در اختیار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) قرار گرفته است، می‌خوانید: با توجه به مشکلات و اشکالاتی که در نامۀ دکتر صادقی بدان‌ها اشاره شده است، فرهنگستان در نظر دارد برای رفع آنها برنامه‌ریزی و اقدام کند و امید می‌رود تا چند ماه آینده، با تنظیم آئین‌نامۀ لازم و تأمین زیرساخت‌های فنی، امکان بهره‌مندی پژوهشگران از پیکرۀ فرهنگ‌نویسی فراهم شود.
گروه فرهنگ‌نویسی مخالفتی با استفاده از پیکره رایانه‌ای ندارد
نامۀ دکتر علی‌اشرف صادقی در پاسخ به نامۀ رئیس فرهنگستان، مبنی بر بررسی دسترسی عمومی به پیکرۀ زبانی فرهنگستان و نحوۀ استفادۀ پژوهشگران از این پیکره: در پاسخ به نامۀ مورَّخ ۱۳۹۹/۹/۲۲ جناب‌عالی، به آگاهی می‌رساند موضوع استفادۀ عمومی از پیکرۀ فرهنگ‌نویسی فرهنگستان در گروه فرهنگ‌نویسی بررسی شد. گروه فرهنگ‌نویسی اساساً مخالفتی با این امر ندارد، ولی ذکر نکاتی دربارۀ این پیکره ضروری است.
این پیکره صرفاً برای کار فرهنگ‌نویسی در فرهنگستان تهیه شده است و شاید چندان قابل استفاده برای پژوهش‌های ادبی و زبانی نباشد. مواردی که لازم است به آنها توجه شود عبارت‌اند از: مسائل حقوقی انتشار بخش‌هایی از کتاب‌ها که در پیکره آمده لازم است رفع شود. همان‌طور که می‌دانید برای تهیۀ این پیکره حدود ۱۴۰۰ کتاب از قرن سوم تا کنون خوانده شده و باتوجه به کلمات و عباراتی که به عنوان مدخل در فرهنگ جامع زبان فارسی درج خواهد شد شاهدهایی انتخاب شده که با ذکر مشخصات و شمارۀ صفحۀ کتاب در پیکره آمده است. همچنین، تمام مدخل‌های فرهنگ‌های لغت، از جمله فرهنگ سخن و لغت‌نامۀ دهخدا، در این پیکره درج شده است و انتشار آنها بدون اجازۀ ناشر یا مؤلف یا مترجم امکان‌پذیر نیست.
دکتر صادقی افزوده است: بدیهی است در هنگام حروف‌نگاری شاهدها اشتباهاتی رخ داده است که در حال حاضر، حین ویراستاری، رفع می‌شود. درعین‌حال، ازآنجا که شاهدها حتی‌الامکان کوتاه شده است، در مواردی حد شاهدها رعایت نشده و جملات نامفهوم است و عملاً، در بسیاری موارد، بدون مراجعه به کتاب، فهم مطلب امکان ندارد. ازاین رو، عموم نیز بدون در اختیار داشتن کتاب‌ها نمی‌توانند بهرۀ چندانی از شاهدها ببرند.
برای رفع این مشکل در چند سال اخیر حدود ۳۰۰ کتاب پویش (اسکن) شده که در هنگام استفاده از شاهد با کلیک روی شمارۀ صفحه می‌توان به صفحۀ مشخص در کتاب مورد نظر نیز دست یافت، اما تعداد کتاب‌ها بسیار بیش از این است و فعلاً این کار پایان نیافته است. چنانچه قرار باشد پیکره‌ای مناسب برای عموم پژوهشگران تهیه شود، لازم است صفحات کتاب‌ها پویش (اسکن) شود؛ به نحوی که همۀ کلمات در آنها قابل جستجو باشد، که در این صورت مسئلۀ حقوقی آن بسیار پیچیده‌تر خواهد شد.
نرم‌افزار فعلی به برنامۀ فرهنگ‌نویسی متصل است و امکان استفادۀ هم‌زمان در گروه فرهنگ‌نویسی و تحت وب و برای عموم را ندارد. در حال حاضر نیز چنانچه تعدادی از همکاران هم‌زمان وارد آن شوند بسیار کند می‌شود. درعین‌حال، به نحوی طراحی نشده است که بتواند تحت وب قرار بگیرد. ازاین‌رو، لازم است برای آن نرم‌افزار جداگانه‌ای تهیه شود و محتوای پیکره در آن قرار گیرد و به عموم عرضه شود.
مدیر گروه فرهنگ‌نویسی این چنین نامه خود را پایان داده است: چنانچه فرهنگستان اصرار داشته باشد با تمام کاستی‌های این پیکره آن را در اختیار عموم قرار دهد لازم است نسبت به تهیۀ نرم‌افزار مناسب دیگری اقدام شود. مسلّماً عضویت در این نرم‌افزار یا ورود به آن نیز مانند هر نرم‌افزار دیگری ضوابطی خواهد داشت. کاربر لازم است هویت و مشخصات خود را اعلام کند و بداند تمام جستجوهای او، با ذکر زمان مراجعه، در حافظۀ نرم‌افزار ثبت می‌شود و چنانچه در استفاده از آن قوانین و مقررات حق نشر را رعایت ننماید پیگرد قانونی خواهد داشت».
به گزارش ایرنا، تشکیل فرهنگستان زبان و ادب فارسی با هدف حفظ سلامت و تقویت و گسترش زبان فارسی و تجهیز آن برای برآوردن نیازهای روزافزون فرهنگی و علمی و فنی و رفع تشتّت و ایجاد هماهنگی در فعالیت‌های مراکز فرهنگی و پژوهشی در حوزۀ زبان و ادب فارسی و سازمان دادن به تبادل گسترده و پربار تجربه درزمینۀ تحقیقات و مطالعات در این حوزه و صرفه‌جویی در نیرو و استفادۀ صحیح از کارشناسان و پژوهشگران و ایجاد مرجعی معتبر و برخوردار از وجهه و حیثیت جهانی در ایران در جلسه‌های ۲۰۸ و ۲۰۹ شورای عالی انقلاب فرهنگی مورخ ۶۸/۱۰/۲۶ و ۶۸/۱۱/۲۴ تصویب شد.
در بدو تأسیس فرهنگستان، شورای عالی انقلاب فرهنگی، ۱۷ تن از محققان و ادیبان و صاحب‌نظران برجستۀ زبان و ادب فارسی را انتخاب و برای صدور حکم عضویت در شورای فرهنگستان به ریاست جمهوری معرفی کرد. سرانجام نخستین جلسۀ شورای فرهنگستان در تاریخ ۶۹/۶/۲۶ به دعوت وزارت فرهنگ و آموزش عالی (وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری امروز) در محل نهاد ریاست جمهوری برگزار شد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی اکنون ۱۴ گروه پژوهشی به نامهای آموزش زبان و ادبیات فارسی، زبان و رایانه، ادبیات تطبیقی، ادبیات انقلاب اسلامی، برون‌مرزی، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، تحقیقات ادبی، دستور زبان فارسی و رسم الخط، واژه‌گزینی، فهرست‌نویسی، تصحیح متون، ادبیات معاصر، مطالعات زبان و ادبیات فارسی در آسیای صغیر و دانشنامه زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره دارد که هر گروه با مدیر، گروهی مشاوران متخصص و پژوهشگران کارآزموده در آن حوزه اداره می‌شود.
غلامعلی حدادعادل از سال ۱۳۸۷ تاکنون رئیس فرهنگستان است. همچنین اکنون دکتر محمدرضا نصیری دبیر و محمد دبیرمقدم معاون علمی و پژوهشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی هستند.
نظر شما