آغاز سال جدید و فراز و فرود یک دوره کرونایی

اولین روزهای سال جدید میلادی ۲۰۲۱ در حالی در ژاپن آغاز می شود که شیوع کرونا پس از مدتی کاهش و کنترل نسبتا مناسبی که داشت، مجددا افزایشی شد تا جایی که برخی استانداران مانند توکیو، سایتاما، چیبا و کاناگاوا از دولت درخواست اعلام وضعیت اضطراری نمودند، نظیر آنچه که حدود ۹ ماه قبل برقرار شد و نزدیک به یک ماه بسیاری از مدارس، دانشگاه ها، فروشگاه ها، ادارات، شرکت ها و ... تعطیل و یا نیمه تعطیل بودند و دولت هم در حال بررسی شرایط جدید بر اساس درخواست های مطرح شده می باشد.

در حال حاضر وضعیت به مرحله هشدار رسیده و مبتلایان یک روز که معمولا در سراسر کشور کمتر از ۵۰۰ نفر بودند به بیش از ۳ هزار نفر رسیده است و بیشترین آمار هم به توکیو تعلق دارد و به همین دلیل نگرانی های جدی به وجود آمده است.

از دو هفته قبل هم ویروس کرونای انگلیسی عازم ژاپن شد و همین حضور ناخوشایند باعث گردید تا ارتباطات هوایی دو کشور نیز متوقف شود و البته به صورت کلی، هنوز هم ورود توریست ها و اتباع کشورهای خارجی به ژاپن ممنوع است.

این محدودیت ها برای کشوری که یکی از پایه های اصلی اقتصاد آن را توریسم تشکیل می دهد و در فصول مختلف بهانه های متنوع و متعددی برای سفر به ژاپن مانند فصل ساکورا و دیدن شکوفه های گیلاس برای توسعه این بخش وجود دارد، این شرایط نامناسب بوده و بسیاری از برنامه ها و رویدادهای مهم و مشهور جهانی در ژاپن در سکوت گذشت و سپری شد.

ژاپن هم مانند بسیاری از کشورها فراز و فرود کرونا را تجربه کرده و تمام تدابیر و پروتکل های بهداشتی را اعمال نمود، البته شاید راحت تر از دیگران چرا که برخی از موارد مانند استفاده از ماسک در سرماخوردگی، دندانپزشکی، آنفولانزا و ... یا دارای سابقه و تجربه قبلی و معمول در این کشور بود و یا رعایت فاصله اجتماعی، دست ندادن، سبک غذایی و ... ریشه های فرهنگی و سنتی داشت و لذا پذیرش و اعمال آنان آسان تر و در نتیجه کنترل و مدیریت بحران مشهود تر بود اما با این شرایط در حال حاضر روزهای سختی را سپری می کند و با توجه به حمایت هایی که دولت از بخش های آسیب پذیر جامعه داشته، همراهی که معمولا در رفتار اجتماعی و کلی مردم و جامعه با تصمیمات به کار گرفته می شود، وجود اطمینان در بسیاری از موضوعات و ... تمام تلاش برای کنترل و مدیریت بحران به کار گرفته شده و ادامه دارد.

از ابتدای شروع کرونا و حدود یک سال گذشته به منظور انتقال تجربیات و مطالعه شرایط و وضعیت نحوه مواجهه با بحران مطالب متنوع به ویژه از نگاه تاثیرات فرهنگی و اجتماعی که در مدیریت موثر بوده تهیه شد و حتی یکی از پژوهش های صورت گرفته در این زمینه نیز به استحضار ریاست محترم جمهور رسید و به برخی از وزراء و مقامات نیز ارائه گردید.

در ادامه موضوعات مرتبط با کرونا هم در سمینار مشترک مرکز مطالعات راهبردی و روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و هنر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع "نحوه مواجهه فرهنگی و اجتماعی ژاپن با کرونا" سخنرانی و پس از آن در قالب مقاله و پژوهش تفصیلی موضوعاتی مانند همراهی با تصمیمات به عنوان سبک زندگی، قانون مداری، فرهنگ مجازی، رعایت فاصله اجتماعی، آداب تعارفات و رودررویی، دوری از هیجان و آشفتگی، محوریت ایمنی و امنیت، رعایت نظافت و تمیزی عمومی، رفتار مناسب شهروندی، عادت غذایی و سیستم مناسب ایمنی، تجربه تلخ حوادث گذشته، سیستم بهداشتی و درمانی قوی و کارآمد و ... به عنوان برخی از شیوه های موثر در مدیریت بحران بررسی، تشریح و ارائه شد.

المپیک و کرونا در ژاپن

اما یکی از مهمترین دغدغه های به وجود آمده در سرزمین آفتاب علاوه بر آنچه در دیگر کشورها وجود داشت و باید در مورد تاثیرات کرونا در سال ۲۰۲۰ به آن پرداخت، موضوع برگزاری المپیک توکیو بود که به عنوان رویدادی بین المللی و مهم نه تنها ژاپن که حوزه های فرهنگی، اجتماعی و حتی سیاسی در سطح جهان را تحت تاثیر قرار می داد اما بیم ها و امیدها در مورد برگزاری آن هر روز جنبه های تازه تری به خود می گرفت و هر از گاهی در رسانه ها، نظرسنجی های مختلفی در خصوص دیدگاه های موافقان و مخالفان این رویداد در سطح جامعه، گروه های مختلف اجتماعی و میزان افزایش و کاهش اشتیاق مردم به ویژه جوانان در خصوص آن منتشر می گردید.

به طور نمونه در نظرسنجی آنلاین بنیاد نیپون با جامعه ای هزار نفری از جوانان ۱۷ تا ۱۹ ساله، میزان اشتیاق به شدت کاهش یافت و به حدود ۵۵ درصد رسید در حالی که در نظر سنجی سال ۲۰۱۹، بیش از ۷۰ درصد با اشتیاق در انتظار برگزاری بازی های المپیک بودند و یا نظر سنجی گسترده شبکه خبری ژاپن (JNN) که نشان می داد ۷۷ درصد از سئوال شوندگان معتقدند المپیک بعدی توکیو در ۲۰۲۱ نمی تواند برگزار شود.

اقدامات مرتبط با المپیک در سرزمین آفتاب از حدود سال ۲۰۱۳ با برنامه ریزی های بسیار دقیق به سبک و شیوه ژاپنی ها آغاز شده بود و در سال ۱۳۹۸ و حتی قبل از آن، تحولات جدی در ساخت و ساز، اجرای مانور ها و آزمایش های مختلف، آماده سازی و... فراهم شده بود و حتی ژاپنی ها برای پذیرایی از مسلمانانی که قرار بود برای المپیک به این کشور سفر کنند برنامه ریزی داشتند تا رستوران ها و فروشگاه ها توزیع غذای حلال را توسعه دهند که می توانست برای مهاجران مسلمان مقیم هم بسیار مهم باشد ضمن آن که ایجاد نمازخانه در برخی مناطق، هتل ها و حتی ساخت مسجد سیار با استفاده از کامیون که هنوز هم در برخی مناطق و مراکز تفریحی استفاده می شود پیش بینی شده شده بود.

خلاصه ژاپنی ها به آنچه که در برنامه ریزی، دقت، نظم و پشتکار شهره بودند حتی زودتر از موعد عمل کردند و اواخر ۱۳۹۸ بود که رئیس کمیته بین المللی المپیک در جریان بازدید از مراحل آماده سازی امکانات و تجهیزات بازی های المپیک توکیو و افتتاح روز شمار آن اعلام کرد که ژاپنی ها قبل از موعد مقرر و بیش از یک سال زودتر آمادگی کامل دارند.

همه چیز برای برگزاری یک المپیک بی نظیر فراهم بود و این که به واقع مقدمات و جزئیات همیشه برای ژاپنی ها مهم تر از اصل برنامه و اجراست، در این رویداد مهم بین المللی نمود داشت.

کرونا، ویروس منحوس و ‌میهمان ناخوانده وارد شده و مسئولان برگزاری هنوز امیدوار بودند که بتوانند المپیک را به بهترین شکل برگزار نمایند اما هر روز امیدها کمرنگ تر می شد تا لحظه اعلام تعویق یک ساله المپیک که اوایل خرداد ماه نهایی شد و چه به لحاظ ورزشی و چه به لحاظ اقتصادی ضربه سنگینی محسوب می شد. از همه بیشتر برای ژاپن که حالا نه تنها پیش بینی درآمدهای این رویداد و تحول جدی اقتصادی را که تنها در یک‌ مورد میزبانی از حدود ۴۰ میلیون گردشگر بود از دست می رفت و به دلیل شیوع کرونا و بسته شدن مرزها با ۹۹ درصد کاهش توریسم مواجه گردید که باید هزینه های اضافی، نگهداری، طراحی و برگزاری مجدد را تا حدود ۲.۸۳ میلیارد دلار (۲۹۴ بیلیون ین) متحمل می شد و این در حالی است که هنوز اجرای بسیاری از برنامه ها نظیر تور مشعل، حضور تماشگران و توریست ها، نحوه میزبانی از ورزشکاران و ... دغدغه های جدی فعلی است هر چند که مردمان سرزمین آفتاب امیدوارانه در حال پیگیری تمامی مراحل اجرای باشکوه این رویداد در مردادماه ۱۴۰۰ هستند.

روزهای ابتدایی سال ۲۰۲۱

آغازین روزهای سال در ژاپن آرام تر از سال های قبل گذشت و هیاهوی همیشگی و تجمعات چند هزار نفری چندانی برگزار نشد.

برج توکیو (Tokyo Tower)، اسکای تری، آساکوسا، معابد مختلف در توکیو و دیگر شهرها معمولا محل تجمع مردم بود و مسئولان این مراکز نیز تدارک ویژه ای را برای حضور آنان پیش بینی می کردند تا مردم برای شمارش ساعات پایانی سال حضور یابند اما شیوع کرونا این برنامه ها را محدود کرد و ساعات پایانی سال  ۲۰۲۰ و آغازین سال جدید با تفاوت عمده ای نسبت به گذشته برگزار شد.

برنامه ها و سنت هایی مانند بونکاساهای که توسط دانش آموزان در مدارس انجام می شود، قراردادن گل و گلدان درب منازل برای استقبال از خدا، آماده سازی و خوردن غذاهایی مانند اوسچی، توشی کوشی سوبا، سوپ اوزونی، غبارروبی از معابد و تعویض ریسمان مقدس، خانه تکانی یا همان ساسوهارایی پیش از آغاز سال نو و دیگر سنت ها در ژاپن و در دوره شیوع کرونا با محدودیت و ملاحظات مربوطه در این ایام اجرا می شد و البته هر کدام از آنان به عنوان سنت های تاریخی و فرهنگی  ژاپنی به صورت جداگانه نیز قابل بررسی هستند که امیدوارم بتوان در قالب یادداشت های دیگر به معرفی آنان پرداخت.

روزهای پایانی سال، همزمان با اولین سالگرد شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی هم بود و رایزنی فرهنگی نیز با توجه به شیوع کرونا برنامه های مختلفی را در فضای مجازی پیش بینی کرد که از جمله آنان نمایشگاه مجازی با بیش از ۱۱۰ قطعه عکس با عنوان "سپهبد قاسم سلیمانی، چهره بین المللی مبارزه با تروریسم، سمینار مجازی معرفی قهرمان ملی ایران برای مخاطبان ژاپنی، تولید نماهنگ و مطالب مختلف و ... که به مرور اجرا شد.

سال گذشته در میان بهت و اندوه، اولین نمایشگاه عکس "سپهبد قاسم سلیمانی، چهره بین المللی مبارزه با تروریسم"  به صورت حضوری در کنار مراسم بزرگداشت آن شهید برگزار شد و هموطنان ایرانی، میهمانان ژاپنی و اتباع برخی از کشورها هم با علاقه و بعضا با اشک و اندوه، تصاویر سردار را نظاره می کردند و در پایان هم برخی تصاویر و تابلوهای شهید را که می خواستند به آنان تقدیم می شد.

پایان

کرونا اگر چه همه اش دغدغه، تنگنا، غم و محدودیت بود اما باید برای اداره امور و پیشبرد برنامه ها در شرایط کرونایی هم تدبیر می شد و گرایش به فضای مجازی شاید مهمترین تحول در این زمینه و یکی از نتایج این وضعیت شرایط بوده است.

رایزنی فرهنگی از اسفند ۱۳۹۸ پس از ۶ ماه برنامه ریزی، برای اجرای سومین هفته موسیقی همزمان با جشن ‌نوروز سال  ۱۳۹۹ و میزبانی از گروه سروش مولانا آماده می شد تا با همراهی سفارت، اداره کل همکاری های فرهنگی و امور ایرانیان خارج از کشور، استانداری کاناگاوا، شهرداری میناتاکو، دانشگاه یوکوهاما و ... بتواند برای سومین سال پیاپی برنامه های متعدد و متنوعی را در یک هفته اجرا کند، اما متاسفانه علیرغم پیشرفت ۹۸ درصدی امور اجرایی و تنظیم همه برنامه ها و اطلاع رسانی، باید به دلیل حضور ناخوانده و منحوس کرونا این برنامه ها را لغو می کرد که در سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به خوبی و بسیار گسترده به انجام رسانده بود و لغو دوره سوم آن بسیار ناراحت کننده بود اما چاره ای به غیر از این هم نبود.

پس از آن و در ادامه با گرایش جدی در به کارگیری فضاهای مجازی، ده ها برنامه، سمینار، جشن (به طور نمونه جشن یلدای در فضای مجازی)، مناسبت های ملی و مذهبی، کارگاه آموزشی و ... در فضای مجازی از طرف رایزنی فرهنگی و با استقبال چشمگیر مخاطبان و علاقه مندان ژاپنی برگزار گردید و در این میان برگزاری هفتگی کلاس های آموزش زبان فارسی با همکاری بنیاد سعدی که زمینه حضور برخی از علاقه مندان از دیگر استان ها و شهرها را نیز فراهم می کرد بسیار اثر بخش بود و با حضور حدود ۱۰۰ نفر ادامه پیدا کرد .

البته در ابتدای راه، استفاده از فضای مجازی برای خود ژاپنی ها که با فناوری و تکنولوژی هم ناآشنا نبودند کمی سخت بود و برای رایزنی هم مشکلات و موانعی را ایجاد کرد تا جایی که به طور مثال برای آموزش زبان فارسی باید اساتید و برخی فارسی آموزان را برای استفاده از این فناوری ها و کلاس های مجازی آموزش می دادیم و آنان را برای فضای جدید و شیوه استفاده از آن آماده می کردیم اما به مرور با تسلط بیشتر، فضای مناسب تر و بهتری فراهم گردید و روز به روز توسعه یافت.

در محیط ژاپن هم برنامه های آنلاین متعدد مانند ازدواج های آنلاین، تشییع و مراسم دفن آنلاین، کلاس های آموزشی و فارغ التحصیلی آنلاین و ... متداول شد و حتی برخی از مهمترین برنامه های فرهنگی و هنری مانند تئاتر کوباکی، کشتی سومو و ... برای مدتی به صورت مجازی و آنلاین اجرا شد و پس از آن با کاهش محدودیت ها، رعایت فاصله اجتماعی و پروتکل های بهداشتی با تعداد محدود تماشاگران به صورت حضوری برپا گردید.

امید آن که هر چه زودتر با ریشه کنی این ویروس، سلامت و آرامش به همه جهانیان و از جمله مردم بزرگ ایران و ژاپن بازگردد و بتوان علاوه بر بهره مندی از فضای مجازی که زمینه های جدید و تازه ای را فراهم نمود، به راحتی در تعاملات و ارتباطات فرهنگی و اجرای برنامه های متنوع همچون گذشته نیز اقدام کرد.

نوشته: حسین دیوسالار- دکترای جامعه شناسی سیاسی و رایزن فرهنگی سفارت ایران در ژاپن