به گزارش ایرنا یکی از مؤلفه‌های نیروهای دریایی راهبردی در دنیا، قابلیت دریانوردی و عملیات نظامی در هر نقطه از جهان است. این امر به طور کلی نیازمند شناورهای رزمی است که بتوانند در آبهای آزاد عمل کنند. اما هر شناور رزمی با طراحی‌های فعلی نیازمند پشتیبانی‌های پایه شامل سوخت، آذوقه، مهمات و خدمات پزشکی است. در بحث رزمی نیز مهمترین جنبه پشتیبانی، پوشش هوایی است که عمدتاً شامل هواپیما، بالگرد و رادار پرنده می‌شود.
در زمینه سوخت و آذوقه و مهمات کشتی‌های پشتیبانی و لجستیکی در کنار گروه شناورهای رزمی اعزام می‌شوند که حامل مقادیر زیادی از موارد فوق بوده و در نتیجه امکان تداوم عملیات را برای گروه فراهم می‌کنند. این شناورها معمولاً امکان ارائه طیفی از خدمات فنی تعمیراتی و خدمات پزشکی را نیز به نیروهای هر گروه رزمی دارند.
اما در زمینه پوشش هوایی، ناوهای هواپیمابر و در رده‌ای پائین‌تر ناوهای بالگردبر ساخته می‌شوند که حامل تعدادی هواگرد با مأموریت‌های متنوع بوده و کار پوشش هوایی را چه در قالب عمیات رزمی و چه اطلاعاتی به انجام می‌رسانند. در صورت نیاز به اجرای عملیات آبی خاکی بدیهی است که حمل یک یا نهایتاً دو بالگرد روی شناورهای رزمی معمولاً کفایت نمی‌کند و بالگردهای موجود روی ناوهای بالگردبر مورد نیاز هستند.
ترکیب دو گونه شناور فوق یعنی لجستیکی و حامل هواگرد، به شناوری چند منظوره منجر می‌شود که امکان اجرای طیف گسترده‌ای از مأموریت‌های پشتیبانی را از یک گروه رزمی دارد. وجود چنین شناوری در هر گروه رزمی سبب بهبود کیفیت اجرای مأموریت‌ها و نیز تداوم اجرای آنها می شود. در نتیجه مشاهده شده که در سال‌های اخیر گرایش به سمت توسعه شناورهایی که هم قابلیت پشتیبانی‌های پایه و لجستیکی را دارند و هم حامل تعدادی بیشتری بالگرد نسبت به شناورهای معمولی و البته کمتر از یک ناو اختصاصی بالگردبر هستند، بیشتر شده است.
نکته جالب این که برخی کشورها از جمله قوی‌ترین نیروها از نظر کمیت یا با سابقه زیاد در عرصه عملیات دریایی و حتی کشورهای دارای صنایع عظیم کشتی سازی اقدام به تغییر یک شناور غیرنظامی برای رسیدن به شناور نظامی پشتیبانی و چند منظوره نموده اند. معروف ترین مثال در این زمینه تبدیل نفتکش به شناور چند منظوره در نیروی دریایی آمریکا است که اتفاقاً به دلیل رضایت از عملکرد این نوع شناورها تعداد آن را برای به خدمت گرفتن را نسبت به قرارداد اولیه در چند نوبت افزایش داده‌اند.
تصویر گرافیکی از حجم بدنه و داخل یک شناور نفتکش بزرگ
مزیت تبدیل یک شناور موجود چه نظامی و چه غیرنظامی برای مأموریتی جدید به طور عمده در دو حوزه به کمینه رساندن زمان توسعه محصول و نیز کم کردن هزینه‌ها تا حد امکان است. پروسه طراحی و ساخت یک شناور بزرگ چند منظوره حتی برای کشورهای صاحب صنایع عظیم کشتی‌سازی و نیز کشورهایی که به صورت مشترک عمل می‌کنند چندین سال زمان می‌برد. حتی در صورت استفاده از یک طراحی موجود، خود فرایند ساخت دستکم ۲ تا ۳ سال زمان می‌برد. بنا بر این در اختیار گرفتن یک شناور موجود برای تبدیل به شناوری با مأموریت متفاوت صرفه جویی زمانی بسیار زیادی به دنبال دارد و این چیزی است که برای فرماندهان عملیاتی از اولویت بالایی برخوردار است.
در نتیجه این ایده می‌توان یک شناور موجود حتی غیرنظامی را برای تبدیل مأموریت در اختیار گرفته و با ایجاد تغییرات لازم و نصب سامانه‌های موجود در سبد محصولات صنایع مربوط برای کاربردهای جدید در زمان بسیار کوتاهی آماده نمود. بدیهی است که وقتی شناور انتخابی یک نفتکش غول پیکر و اقیانوس‌پیما باشد، اولاً به سبب توان حمل بار بسیار زیاد سازه این شناور حجم کافی برای جا دادن بخش‌های مختلف پشتیبانی شامل سوخت برای خود شناور و سایر شناورهای گروه رزمی، مهمات، آذوقه، آب، کارگاهای فنی، بخش‌های پزشکی و هر مورد لازم دیگری را دارد. به علاوه مساحت بزرگ عرشه شناورهای نفتکش نیز برای نشست و برخاست بالگرد و حتی هواپیماهای عمودپرواز کافی است. در زیر عرشه نیز امکان ایجاد آشیانه نگهداری و تعمیرات به اندازه کافی فراهم است.
از سوی دیگر به سبب طراحی شناورهای نفتکش یا کشتی‌هایی مانند کانتینربرها برای مأموریت‌های اقیانوسی در آب و هوای مختلف در عین حمل بار سنگین سازه این شناورها از مقاومت بالایی برای دریانوردی طولانی مدت برخوردار است.
در نمونه‌های شناورهای غیر نظامی تغییریافته در دنیا برای مأموریت‌های نظامی هر دو نوع کانتینربر و نفتکش قابل مشاهده است که از طول ۲۴۰ تا ۲۷۷ متر و عرض ۳۲ تا ۵۰ متر و تناژ ۵۵۰۰۰ تا ۹۰۰۰۰ تن مثال هایی از این دست را حتی در نیروی دریایی آمریکا نیز می‌توان مشاهده کرد.
کشورهای صاحب نام دیگری نیز به دنبال بهره‌گیری از این رویکرد برای رفع طیفی از نیازهای پشتیبانی خود شامل عملیات بالگردها و قایق های تهاجمی، تیم‌های نیروهای ویژه و عملیات تخریب، پشتیبانی از نیروهای عمل کننده در شرایط بحران، عملیات‌های ضد دزدی دریایی، حفظ امنیت آبراه‌ها و مرزهای دریایی و نیز کمک در بلایای طبیعی هستند.
با بهره‌گیری از رویکرد فوق، نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران که حدود ۱۰ سال حضور مستمر در آبهای آزاد خصوصاً در منطقه راهبردی باب المندب و خلیج عدن را در کارنامه دارد، برای توسعه توان پشتیبانی راهبردی از شناورها در آبهای آزاد و مأموریت‌های طولانی مدت اقدام به در اختیار گرفتن کشتی نفتکش و تغییر آن برای رسیدن به یک پایگاه متحرک دریایی یا به اصطلاح بومی، ناوبندر با نام مکران نموده است.
این شناور در واقع همانند یک بندر کوچک به شناورهای رزمی در آب های آزاد خدمات می‌دهد و کاری که سایر کشورها با اعمال نفوذ سیاسی و دریافت خدمات بندری از کشورهای مختلف در جهان صورت می‌دهند به صورت مستقل برای نیروی دریایی ارتش در هر نقطه از اقیانوس های جهان ارائه می‌دهد. در نتیجه مدت زمان فعالیت ناوگروه‌های ارتش برای حفاظت از خطوط کشتی‌رانی کشور خصوصاً در برابر دزدان دریایی که نهایتاً در حدود ۲ ماه بود می‌تواند تا حد توان و تحمل خدمه ارتقا یابد و به صورت کلی چند برابر شود.
خصوصاً در یک سال اخیر که به علت شیوع بیماری کرونا، امکان دریافت خدمات بندری برای ناوهای نیروهای دریایی ارتش دشوارتر شده بود، لزوم رفع مشکل خدمات دهی به این شناورهای رزمی سبب شد تا فرایند توسعه ناوبندر مکران به دو فاز تقسیم شده و در فاز اول تنها با کمتر از ۳ ماه کار اجرایی، مکران آماده اعزام به مأموریت شود. فاز بعدی نیز شامل برخی تغییرات دیگر در سال آتی اجرایی خواهد شد.
شناور نفتکشی که برای تغییر به ناوبندر مکران تهیه شد
لازم به ذکر است در زمینه شناورهای غیرنظامی البته مجموعه صنعت دریایی کشور تجربه ساخت کشتی‌های غول پیکر نفتکش ۲۵۰ متری و ۱۱۳ هزار تنی و کانتینربر ۱۸۵ متری و ۳۷ هزار تنی را با وارد کردن موتور از خارج برای آنها دارد. در زمینه شناورهای رزمی، ناوهای رده جماران با ۱۳۰۰ تن جابجایی و حدود ۹۴ متر طول، هم اکنون سنگین‌ترین رده در حال عملیات از شناورهای ساخت داخل در کشور است. ناو آموزشی رزمی خلیج فارس از پروژه لقمان نیز با تناژ بیش از سه هزار تن و طول ۲۰۷ متر به عنوان یک ناو بزرگ در دستور کار است. فرایند ساخت سازه و بدنه این پروژه در آذر سال ۹۸ به صورت رسمی آغاز شده و یک بلوک ۵۰۰ تنی از ۱۰ بلوک آن به اتمام رسیده که به تنهایی وزن بیش از یک شناور رزمی موشک انداز و حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد وزن ناو رزمی در رده جماران را دارد. در همین راستا و با بهره گیری از توان صنایع داخلی در یک ابرپروژه دریایی قرار است که یک نمونه ناوبندر با طراحی های اختصاصی تر از صفر در کشور ساخته شود.
کشتی کانتینربر اقیانوس پیمای ایران اراک با ۱۸۵ متر طول
ساخت نفتکش غول پیکر ۲۵۰ متری از رده افراماکس در ایران
اما واقعیت موجود در صنعت دریایی کشور در ۲۰ سال اخیر نشان داده با وجود توان خوب در ساخت سازه و بدنه شناور، موارد دیگری وجود دارد که سبب زمان‌بر شدن ساخت شناور در کشور می شود. پس راهکار خرید شناور آماده در رده فوق سنگین، رویکرد معقولی برای رفع یک نیاز فوری است. شناور نفتکش تهیه شده توسط نیروی دریایی ارتش از نظر طول، ۲۴ متر بزرگتر از ناو سرفرماندهی و لجستیکی خارک بوده که هم اکنون به عنوان بزرگترین ناو غرب آسیا در اختیار ارتش است. عرض بدنه در قسمت عرشه نیز نزدیک به ۶۰ درصد در ناوبندر مکران بزرگتر از ناو خارک بوده و عرشه این ناوبندر در قسمت جلوی روسازه، در حدود ۱۵ برابر بزرگتر از عرشه نشست و برخاست بالگرد در ناو خارک است.
مقایسه ابعاد ناو سرفرماندهی خارک به عنوان بزرگترین شناور نظامی غرب آسیا (تصویر بالا) و ناوبندر مکران پیش از شروع تغییرات (تصویر پایین)
ناوبندرها شناورهایی با اختصاصی سازی های مأموریتی گسترده هستند و لزوماً ماموریت های خط کشی شده و استانداردی ندارند و کاملاً وابسته به سطح انتظارات نیروی به خدمت گیرنده، تعریف می‌شوند. نیروی دریایی ارتش نیز با توجه به نیازهای خاص خود، تغییرات و پیش بینی‌های لازم را روی یک شناور نفتکش در اختیار گرفته شده ساخت سال ۲۰۰۹ برای این امر نموده است تا به شناوری متناسب برسد. ناوبندر مکران قرار است تا زمانی که خودش نیازمند تعمیرات سنگین نباشد در دریا بوده و به اسکله باز نگردد و موقعیت آن نیز متناسب با راهبردهای سیادت دریایی ایران در دریاهای آزاد تعیین می‌شود.
ناوبندر مکران با شماره بدنه ۴۴۱ به خدمت نیروی دریایی راهبردی ارتش جمهوری اسلامی ایران درآمده است
از نظر ظاهری اصلی‌ترین تغییر در ناوبندر مکران نسبت به شناور نفتکش پایه، افزوده شدن یک باند بزرگ نشست و برخاست بالگرد در نیمه جلویی عرشه و به طول حدود ۸۰ تا ۸۵ متر و عرض برابر عرض بدنه است. این عرشه وسیع، امکان استقرار همزمان ۵ بالگرد را به راحتی فراهم می کند. از جمله ترکیب ۲ بالگرد بل ۲۱۲، ۲ بالگرد سی کینگ و یک بالگرد RH-۵۳D سی استالیون روی ناوبندر مکران قابل اجرا است.
در زیر این عرشه نیز اتاقک‌های متعددی برای امور مختلف افزوده شده است که با توجه به وسعت عرشه، حجم و تعداد بالایی فضای کاری را شامل می شود. برخلاف ناوبندرهای آمریکایی که بخش زیرین عرشه به طور کامل دستخوش تغییر شده، در ناوبندر ایرانی مکران با توجه به نوع نیاز بومی، ظرفیت مخازن سابق نفتکش حفظ شده و تنها به منظور حمل سوخت و آب و آذوقه کمترین تغییرات لازم را دریافت کرده است.
استقرار ۵ بالگرد روی محوطه تعبیه شده بر عرشه ناوبندر مکران
۵ بالگرد امکان روشن کردن همزمان موتور و آمادگی برای برخاست را دارند (بالگرد پنجم در این تصویر در حال فیلم‌برداری است)
مکران در حال حاضر فاقد آشیانه نگهداری بالگرد است ولی با توجه به خبرهایی از ایجاد یک سازه جدید در قسمت سینه ناو در جلوی باند بالگردها ممکن است آشیانه نگهداری در این بخش در فاز دوم توسعه افزوده شود. یک جرثقیل سنگین هم برای مأموریت های ناوبندر مکران به وسط عرشه و با فاصله از عرشه فرود بالگردها نصب شده است.
علاوه بر دو سکوی پرتاب کانتینری موشک، ۶ موضع استقرار توپخانه پدافندی، انواع سامانه های جنگ الکترونیکی که روی شناورهای رزمی نیروی دریایی ارتش مشاهده شده بود، بر فراز دکل تعبیه شده روی مکران نیز نصب شده که در فضای نبردهای مدرن امروزی ارزش بسیار بالایی دارند. علاوه بر سامانه شناسایی سیگنالی یا ESM ساخت صنایع دفاعی کشور، رادارهای دریایی باند X و سامانه‌های مخابرات دریایی نیز روی سازه ناوبندر مکران قابل تشخیص است.
ناوبندر مکران
نوع و تعداد موشک های مستقر شده در سکوی مذکور هنوز مشخص نشده اما این سبک و سیاق استقرار موشک برای اولین بار است که در شناورهای نظامی جمهوری اسلامی ایران مشاهده می شود. موشک های برد بلند قدیر با برد ۳۰۰ و ابومهدی با برد بیش از ۱۰۰۰ کیلومتر گزینه های اصلی قابل طرح برای موشک های ضد کشتی در ناوبندر مکران هستند. با توجه به اینکه به نظر می رسد کانتینرهای مذکور از نوع استاندارد ۴۰ فوت هستند ابعاد آنها طول ۱۲، عرض ۲.۳۴ و ارتفاع ۲.۲۸ متر خواهد بود. در نتیجه احتمال پذیرش ۴ موشک از نوع ابومهدی در هر یک از آنها قابل طرح است.
چهار قایق تندرو با ظرفیت ۱۲ نفر و مجهز به راکت انداز ۱۱ لوله ۱۰۷ میلیتمری و چهار زیردریایی عملیات ویژه السابحات-۱۵ به همراه ظرفیت ۱۵۰ نیروی عملیات ویژه از دیگر قابلیت های ناوبندر مکران است. همچنین پهپادهای مختلفی قابلیت اجرای عملیات از روی ناوبندر مکران را دارند از جمله پهپاد عمود پرواز پلیکان با برد ۱۲۰۰ کیلومتر که مجهز به سامانه های الکترواپتیک بوده و توانایی اجرای عملیات شناسایی و هدفیابی و نظارت هوایی روی محیط پیرامونی شناور را در فواصل مختلف دارد.
توانایی حمل ۸۰ هزار تن سوخت و ۲۰ هزار تن آب سبب می شود تا مکران بتواند در مدت ۹۳ روز، یک دور به دور کره زمین حرکت کرده و تا ۱۰ بار این قابلیت را بدون مراجعه به ساحل داشته باشد. این غیر از قابلیت پشتیبانی از ناوهای رزمی در همین فرض مأموریتی است. برای مقایسه باید گفت ناو خارک ۱۸ هزار تن سوخت حمل می کند و در صورت پشتیبانی همزان از ناوهای رزمی، ماندگاری آن در دریا نیز به میزان محسوسی کمتر می شود.
نمای جانبی ناوبندر مکران
یکی از نکات مهم پیرامون ناوبندر مکران، امکان پشتیبانی گسترده از عملیات های تهاجمی در سواحل دشمن با افزوده شدن ظرفیت‌های آتی در فاز بعدی توسعه است که از این نظر بخشی از نیاز به توسعه توانایی عملیات‌های آبی-خاکی را نیز برای ارتش جمهوری اسلامی ایران مرتفع می‌کند. اخباری از تجهیز به موشک‌های پدافند هوایی عمودپرتاب برد کوتاه نیز در فاز بعدی توسعه مکران به گوش رسیده است.
از نظر قابلیت های پشتیبانی به طور کلی ویژگی‌های ناوبندر مکران به عنوان اولین شناور از این نوع شامل موارد زیر است:
· طول حدود ۲۳۱ متر و عرض ۴۲ متر و تناژ جابجایی نهایی ۱۰۵ هزار تن، سرعت نهایی ۱۴.۴ مایل دریایی معادل ۲۶.۷ کیلومتر بر ساعت
· قابلیت حمل ۵ تا ۷ فروند از انواع بالگردهای حتی سنگین خصوصاً سه نوع بالگرد یگان هوادریای ارتش شامل بل-۲۱۲، SH-۳D سی کینگ و RH-۵۳D سی استالیون
· مجهز به تسلیحات دفاعی و جنگ الکترونیک مختلف
· مجهیز به سامانه موشکی کروز
· قابلیت حمل و به کارگیری پهپادها از جمله پهپاد پلیکان
· برخورداری از بدنه دو لایه به دلیل استفاده از شناور نفتکش به عنوان مبنا
· ظرفیت بسیار بالا برای حمل سوخت تا ۸۰ هزار تن، آب تا ۲۰ هزار تن و آذوقه
· قابلیت دریانوردی اقیانوسی طولانی مدت
· قابلیت ماندگاری و برد بسیار بالا در حد ۷ تا ۱۰ بار دور زدن کره زمین ضمن پشتیبانی از دو یا چند ناو رزمی در کنار خود
· استقرار تیم های عملیات ویژه و قایق های تندرو و پشتیبانی از عملیات های خاص
· امکان ارائه خدمات فنی و تعمیرگاهی به یگان های شناور در مأموریت آبهای آزاد
عرشه ناوبندر مکران در مراحل تغییر دهی
تصویری از ناوبندر مکران که ارتفاع بدنه آن به خوبی مشخص است
در نهایت با به خدمت گرفتن ناوبندر مکران، نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران صاحب یک شناور چند منظوره و البته بزرگترین شناور نظامی در اختیار کشورهای غرب آسیا می شود که تراز نظامی آن را در جهت عمق بخشی به قابلیت های راهبردی افزایش می دهد. به بیان فرمانده نیروی دریایی ارتش، ناوبندر مکران معادلات دفاعی را در منطقه تغییر می دهد که این امر از آنجا که با اتکا به توان بومی کشور و یک راهکار اثبات شده در دنیا صورت گرفته در آینده هم قابل تکرار بوده و هم شناور مذکور قابلیت پذیرش بهسازی‌های بعدی را نیز دارد.
نظر شما