دفاع از حریم ولایت؛ سیره عملی و نظری حضرت زهرا(س)

حضرت فاطمه زهرا(س) در مقطعی حساس از تاریخ اسلام زندگی می‌کرد و ابعاد اجتماعی رفتار ایشان، بسیار جای تأمل دارد. ایشان را باید نماد واقعی و حقوقی زن در جامعه عاری از احساس، عقلانیت و منطق انسانی آن عصر و زمان دانست. بزرگ بانوی اسلام در عمر کوتاه خویش در معنویت و کسب معرفت جایگاه والایی داشت و بدین ترتیب پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) را در راه برقراری حق و عدالت یاری کردند. شخصیت بی بدیل ایشان نه تنها اسوه یک زن مسلمان بود، بلکه الگوی تمامی مسلمانان برای دستیابی به سعادت حقیقی به شمار می رفت. رفتار و اعمال بانوی دوعالم در واقع آموزنده و غنی از فضیلت های انسانی محسوب می شد که می توان با بهره گیری از این سرچشمه خوبی ها به سر منزل مقصود رسید. از این رو ایام فاطمیه در فرهنگ تشیع، فرصتی برای تأمل بیشتر در سیره حضرت زهرا(س) است.

درباره ﺗﺎرﯾﺦ ﺷﻬﺎدت ﺣﻀﺮت زهرا(س) ﭼﻨﺪین رواﯾﺖ مطرح ﺷﺪه اﺳﺖ، ﯾﮏ رواﯾﺖ آن را ۱۳ ﺟﻤﺎدی اﻻوﻟﯽ و رواﯾﺖ ﺑﻌﺪی ﮐﻪ ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ، ﺳﻮم ﺟﻤﺎدی اﻟﺜﺎﻧﯽ ۱۱ ﻫﺠﺮی را زمان شهادت بانوی آب و آینه می داند که ﺑﻨﺎ ﺑﺮ دیدگاه اول وی تنها ۷۵ روز و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ رواﯾﺖ دوم ۹۵ روز پس از رﺣﻠﺖ حضرت محمد(ص) در این جهان فانی بود.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به بهانه سالروز شهادت حضرت فاطمه(س) با حجت الاسلام «محمدرضا نعیمی» پژوهشگر و محقق تاریخ اسلام و استاد حوزه به گفت وگو پرداخت.

ایرنا: نگاه ما به حضرت زهرا(س) بیشتر جنبه عاطفی و معنوی دارد و کمتر در خصوص جایگاه و نقش ایشان در استحکام اسلام نگریسته ایم در خصوص جنبه های شخصیتی، مدیریتی، ولایی، سیاسی و ... ایشان توضیح دهید؟

حجت‌الاسلام نعیمی: شخصیت بی نظیر سیاسی حضرت فاطمه زهرا(س) بخشی از تربیت الهی ایشان است که از کودکی با یاری رسول خدا(ص) در وجودشان شکوفا می شود. قله مبارزات سیاست حضرت(س) در دفاع از حریم ولایت تبلور می یابد. آن ولایتی که این بانوی پرهیزکار حاضر می شود، تمام دارایی خود را برای پابرجا ماندن این عنصر اساسی فدا کند. در حقیقت حضرت فاطمه(س) استمرار اسوه حسنه است و این رمز و راز سیره حضرت فاطمه(س) برای همه امامان(ع) از نسل او اسوه، حجت و الگو می شود. تجلی ایشان در ولایت مداری همچون نوری است که راه را برای همگان تا ابد آشکار و وظیفه مسلمانان را به عنوان شیعه و پیروان راه اهل بیت(ع) روشن کرده است.

ایرنا: حضرت فاطمه(س) را رکن اصلی زندگانی امام علی(ع) می شناسند، نقش ایشان در زندگی اجتماعی نخستین امام شیعیان به عنوان ولی و امام(ع) چگونه بود؟

حجت الاسلام نعیمی: حضرت فاطمه(س) در زندگانی امام علی(ع) ۲ نقش اساسی را ایفا می کرد که هر کدام نقش بسزایی در دوران حیات حضرت(ع) داشت و وی به عنوان پشتیبان و حامی واقعی ایشان را یاری می داد. یکی از ناحیه معرفی موقعیت امام علی(ع) در اجتماع به عنوان ولی و امام و دیگری در مقام حمایت و دفاع از ولایت حضرت بود. وقتی حضرت فاطمه زهرا(س) به شهادت رسید، امیرالمومنان(ع) هنگام خاکسپاری ایشان فرمود: یا رسول الله(ص) با شهادت فاطمه صبر و شکیبایی ام کاسته شد و طاقت و توانایی از دستم رفت. بعد از این پیوسته در حزن و اندوه به سر می برم و شب ها را به بیداری می گذرانم.

حضرت «فاطمه زهرا(س)» چندین نقش را در خانواده به خوبی ایفا می‌کردند، ایشان مادری مهربان و ارزشمند بودند و فرزندانی شایسته و تاریخ ساز را تربیت کردند، حضرت زهرا(س) برای حضرت پیامبر اکرم(ص) نیز دلسوزانه مادری می‌کردند و از این رو پدر بزرگوارشان در توصیف دختر گرانقدر خود می‌فرماید: فاطمه زهرا(س) ام ابیها است.

ایرنا: افرادی که با خطبه حضرت زهرا(س) آشنا هستند و حرکت انقلابی ایشان را پس از پیامبر(ص) به خوبی دنبال کرده اند درمی یابند که مطرح کردن حق ارث و فدک از سوی حضرت زهرا(س) در راستای تقویت امامت در آن زمان قرار داشت در این خصوص توضیح دهید؟

حجت‌الاسلام نعیمی: در خطبه ابتدا ولایت و رهبری امیرمومنان(ع) مطرح می شود و حضرت فاطمه زهرا(س) عدول از امام علی(ع) را انحرافی بس بزرگ قلمداد می کند و از آثار شوم آن انحراف از قرآن و احکام را بر می شمرد و نمودهای این انحراف در موضوع فدک و ارث ارایه می شود، دفاع از فدک و ارث در حقیقت دفاع از امامت و رهبری است. این حقیقت به هنگام بررسی داستان فدک و روشنگری های حضرت زهرا(س) علیه حاکمان وقت به خوبی مشهود و روشن ترین گواه خطبه فدکیه است. پیروزی ایشان در موضوع فدک درستی بینش و بصیرت حضرت زهرا(س) را در موضوع امامت و رهبری به دنبال دارد و این ۲ به هم پیوسته است. یعنی مبارزه فدک در حقیقت یک مبارزه مالی صِرف نبود. چهره ای سیاسی و حکومتی داشت و طرح فدک در راستای مبارزه با حاکمان آن زمان قلمداد می شد. حضرت زهرا(س) برای آنکه به تاریخ بفهماند، برای دفاع از ولایت حاضر است تا همه دارایی خویش را فدا سازد و راه را برای آیندگان روشن نماید در این مسیر نه تنها جان گران بهای خویش را بلکه فرزندش را نیز فدا کرد. یکی از اقدامات زهرای اطهر(س) برای رسوا کردن باند نفاق و اتمام حجت با مردم، همان سکوت ایشان است. حضرت زهرا(س) آن قدر در هدف خویش پایدار بود که نه تنها تا آخرین ساعات زندگی مبارزه را تعقیب کرد، بلکه گستره مبارزه را توسعه بخشید. ایشان که در خانه وحی تربیت یافته بود، نقشه راهی را ترسیم کرد که به واسطه پیش آمدن مرگ نابهنگامش، مبارزاتش پایان نیابد، بلکه تا همیشه تاریخ امتداد یابد و این خود گواه بصیرت حضرت فاطمه (س) بود.

ایرنا: فلسفه و چگونگی دفاع حضرت زهرای مرضیه(س) از مقام ولایت به چه صورت بود؟

حجت الاسلام نعیمی: حرکت انقلابی حضرت فاطمه(س) و دفاع مقدس ایشان از صراط مستقیم الهی و ولایت زمان از همان روزهای نخستین رحلت رسول اکرم(ص) شروع شد، آنگاه که آخرین فرستاده خدا چشم از جهان فروبست و مسلمانان تاری به نام خلافت گرد خویش تنیدند و از پذیرش رهبری امیرالمومنین(ع) سرباز زدند. عمق این ظلم بزرگ و فاجعه عظیم را که بر همه بشر مشخص شده است، تنها فاطمه (س) در می یابد. تنها ایشان بود که درک می کرد، مردم از چه هدایت و ظرفیت رشدی محروم شدند از چشمه حکمتی که خالی از هر گونه ناپاکی، رهروان را سیراب می کرد و هر آنچه می گفت خود در عمل به آنها جلوتر بود از فردی که نفس پیامبر(ص) و مدار و محور خلافت بود. حضور حضرت زهرا(س) در کنار امام علی(ع) و در جبهه مخالفان خود نشانه ای بر حقانیت حضرت علی(ع) است. آن اسوه همیشه بیدار که تنها حضورش نشانه است در راه دفاع از ولایت حق، تنها به همین مقدار اکتفا نمی کند، بلکه از همه امکانات و ظرفیت خود بهره می گیرد و گام بر می دارد. ایشان در زمان خودشان آیات قرآن و مکاتب تفسیری مختلف را نقد و بررسی و از نظر عملی ایستادگی به خرج داده و مقاومت کرده و از حقانیت امیرالمومنین(ع) و خاندان اهل بیت(ع) در حکومت و خلافت دفاع کرد.

ایرنا: الگوگیری از زندگی این حضرت فاطمه(س) در زندگانی مسلمانان تا چه حد ضرورت دارد؟

حجت الاسلام نعیمی: زندگی حضرت زهرا(س) به دوران زندگی همراه با پدر و مادر، ازدواج و پس از وفات پیامبر(ص) تقسیم می‌شود که هر بخش از زندگی ایشان یک درس برای جامعه اسلامی است. ضرورت ترویج سبک زندگی فاطمی در جامعه امروزی بسیار ضروری است.  شیوه ای که بر ولایت‎‌مداری، دوری از تجملات، دفاع از ولایت، ایثارگری، صداقت و پاکی استوار بود که باید ترویج یابند. ولایت مداری حضرت فاطمه(س) پس از وفات رسول اکرم(ص) برجسته می شود. از این رو ترسیم فعالیت‌های حضرت زهرا(س) برای نشر و تعالی دین اسلام از اهمیت بسزایی برخوردار است. پس از وفات رسول خدا(ص) و به دنبال تثبیت جانشینی امام علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س) روشنگری داشت، خطبه خواند و در مدینه فعالیت‌های تبلیغی انجام داد. تبعیت از امیرالمؤمنین(ع) و ولایت مداری یکی از خصوصیات و ویژگی های مهم حضرت زهرا(س) به شمار می رود. حضرت زهرا(س) ولایت و امامت امام علی(ع) را تثبیت کرد و این مهم الگوی بی نظیری برای عالمیان است. حضرت فاطمه زهرا (س) یک اسوه و الگو برای جامعه بانوان امروز است تا منزلت بانوان و عظمت شخصیت دختران در فرهنگ دینی را منعکس کند، همچنین ایشان تکریم مقام مادر را به جامعه نشان داد، رفتار حضرت فاطمه زهرا(س) به گونه ای بود که آموزه‌های الهی را متجلی و ایشان را به الگویی ارزشمند تبدیل کرد.