حریق در هیرکانی و ضرورت ایجاد آتش‌نشانی جنگل در استان‌های شمالی

آتش در نیستان و جنگل همواره مایه نگرانی و موجب تخریب و خسارت بوده و به فصل خاصی منحصر نمی شود و اغلب به دلیل وزش باد یا کم توجهی روستانشینان و گردشگران دامنگیر اراضی جنگلی می شود و خسارت های اقتصادی، گردشگری، زیست محیطی و گاه جانی به جای می گذارد؛ بنابراین حضور سریع نیروها و خاموشی به موقع شعله ها در مهار این مشکلات و کاهش خسارت ها به خصوص در اراضی جنگلی شمال ایران بسیار حائز اهمیت است.

جنگل‌های هیرکانی با ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار مساحت و به قول برخی صاحب نظران با ۴۰ میلیون سال قدمت به عنوان متراکم ‌ترین ناحیه جنگلی و نماد فسیل ‌های زنده در ساحل جنوبی دریای خزر ۵۳ درصد از وسعت استان مازندران، ۲۶ درصد خطه گیلان و ۲۱ درصد استان گلستان را فرا گرفته و از آستارا در منتهی الیه غرب گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده شده است.

در روز ۱۴ تیر ۱۳۹۸ در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) که در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان برگزار شد، مناطقی از جنگل‌های هیرکانی یا جنگل‌های شمال، تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت طبیعت (IUCN) در فهرست میراث جهانی ثبت شد و این رویداد مهم بر اهمیت و ضرورت صیانت از این منابع عظیم خدادادی افزوده است. از آنجائی که حفاظت طبیعت رسالتی همگانی است، وظیفه مردم را از بعد عمومی و تکلیف متولیان امر را از منظر خصوصی سنگین‌تر کرده است.

آتش سوزی در ۱۴۰ هکتار از جنگل ها و مراتع گیلان 

خطه سرسبز گیلان دارای ۵۶۵ هزار هکتار جنگل و ۲۲۴ هزار هکتار مرتع است که متاسفانه در روزهای اخیر به علت وزش باد گرم دچار حریق شد و به گفته میر حامد اختری مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان از ۲۲ تا ۲۶ دیماه بیش از ۲۵ فقره حریق در جنگل ها و مراتع استان روی داد و ۱۷۴ هکتار از وسعت استان با ۱۱۱ مورد حریق طی هفته گذشته تا اوایل هفته جاری در شهرستان های آستارا، تالش، رشت، سیاهکل، رودسر، شفت و رودبار دچار حریق شد.

جنگل‌های هیرکانی با ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار مساحت و به قول برخی صاحب نظران با ۴۰ میلیون سال قدمت، به عنوان متراکم ‌ترین ناحیه جنگلی و نماد فسیل ‌های زنده در ساحل جنوبی دریای خزر، ۵۳ درصد استان مازندران، ۲۶ درصد استان گیلان و ۲۱ درصد استان گلستان را فرا گرفته و از آستارا در منتهی الیه غرب گیلان تا گلیداغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده شده است.

امیر مرادی مدیرکل مدیریت بحران استانداری گیلان نیز با اشاره به وقوع آتش سوزی در ۵۰ نقطه در ۱۲ شهرستان این استان، بیشترین تعداد حریق را مربوط به جنگل های شهرستان های آستارا، سیاهکل و رودسر دانسته و ۴۰ مورد از ۷۶ آتش سوزی در رشت را مربوط به مراتع اعلام کرد و گفت: وزش باد گرم و وجود لاش‌برگ و کنده های درختان موجب سرایت آتش به این مناطق شده بود و با تلاش نیروهای امدادی و یگان حفاظت مهار شد و در چند مورد با استفاده از بالگرد در اطفاء حریق،  سطح خسارت ها کاهش یافت.

نیزارها و توده‌های جنگلی تالاب حفاظت شده "جوکندان قلعه‌بین"تالش هم از شعله های آتش در امان نماندند و طبق اعلام اداره حفاظت محیط زیست تالش در این حادثه حدود ۲ هزار متر مربع از اراضی جنگلی و نیزارهای منطقه حفاظت شده خسارت دید.

آتش‌سوزی اراضی جنگلی جمهوری آذربایجان و سرایت شعله ها به جنگل های آستارا

اراضی جنگلی جمهوری آذربایجان در منطقه مرزی حیران آستارا نیز دچار آتش سوزی شده و در دو نقطه به این سوی مرز سرایت کرده بود که با تلاش نیروهای یگان حفاظت، مرزبانی، آتش‌نشانی، دهیاری و روستائیان مهار شد.  اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل نیز چهار گروه امدادی به منطقه حیران اعزام کرده بود تا از گسترش زبانه های آتش به این سوی مرز جلوگیری شود. اداره منابع طبیعی و آبخیزداری آستارا اعلام کرد که در این حادثه حدود ۶ هزار و ۵۰۰ متر مربع از بوته زارها و توده های جنگلی محدوده بهارستان این شهرستان طعمه حریق شده است.

در نیمه نخست امسال نیز ۱۲۳ هکتار از جنگل های استان گیلان طعمه حریق شده بود و یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اعلام کرد که بیشتر این حریق ها در مرتع بوده و به تنه درختان خسارت وارد نشده و آسیب ها سطحی بوده است.

۵۷ فقره آتش سوزی در جنگل های گلستان

جنگل‌های گلستان با ۴۵۲ هزار هکتار وسعت به طول ۲۶۰ کیلومتر از گلوگاه در شرق مازندران آغاز شده و تا روستای گلیداغ شهرستان مراوه‌تپه در منتهی الیه شرق استان ادامه می یابد و پارک ملی گلستان نیز با حدود ۹۰۰ کیلومتر وسعت به عنوان قدیمی ترین پارک ملی ثبت شده در ایران است. این پارک پناهگاهی کم نظیر برای حیات وحش این استان هزار و ۳۵۰ گونه گیاهی و ۳۰۲ گونه جانوری از جمله نیمی از گونه‌های پستانداران ایران را خود جای داده است. عرصه‌های جنگلی گلستان به دلیل رشد پر تراکم گیاهی ناشی از برف و باران، مستعد آتش سوزی است و در آبان ماه امسال ۲۰۰ هکتار از محدوده جنگل توسکستان گرگان طعمه حریق شده بود.

طی روزهای اخیر در استان گلستان از وقوع ۵۷ فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و ورود خسارت سطحی به ۴۱ هکتار از این عرصه‌ها خبر داده شد. به گفته عبدالرحیم لطفی سرپرست اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری این استان، آتش سوزی‌ها در عرصه‌های جنگلی شهرستان‌های بندرگز، کردکوی، گرگان، علی آباد کتول، آزادشهر، مینودشت، گالیکش و پارک ملی گلستان روی داد و گرم شدن هوا و کاهش رطوبت، خشک شدن برگ‌های کف جنگل و سهل انگاری انسانی از دلایل آن بود که با حضور به موقع نیروهای جنگل بانی، منابع طبیعی، قرق بانان و اهالی بومی خاموش شد.

۲۱ فقره آتش سوزی در جنگل های مازندران

مازندران با ۲۴ هزار کیلومتر مربع وسعت حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار هکتار اراضی جنگلی دارد و تحت مدیریت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری منطقه ساری و نوشهر اداره می شود. در آخرین روزهای دیماه زمانی که بادهای گرم جنوبی به جنگل‌های کوهستانی مازندران رسید، شعله‌های آتش هم لابه‌لای جنگل در نقاط مختلف از رامسر در منتهی الیه غرب گرفته تا نکاء در شرق زبانه کشید.

طبق اعلام اداره کل منابع طبیعی مازندران، تنها در یک دوره ۲۴ ساعته ۲۱ فقره آتش سوزی در جنگل ها رخ داد و در نوع خود بی سابقه بود، اما آنچه در این میان بیشتر از همه جلب توجه کرد، وقوع آتش سوزی در جنگل های مناطق صعب العبور بود و به عنوان پدیده جدید نیاز به واکاوی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه دارد.

طبق اعلام اداره کل منابع طبیعی مازندران تنها در یک دوره ۲۴ ساعته ۲۱ فقره آتش سوزی در جنگل ها رخ داد که در نوع خود بی سابقه بود اما آنچه در این میان بیشتر از همه جلب توجه کرد، وقوع آتش سوزی در جنگل های صعب العبور بود. اگر چه سرایت زبانه های آتش از جنگل های قابل دسترسی برای گردشگران و یا محلی ها به مناطق سخت گذر جنگلی بی سابقه نیست اما این که آتش سوزی از مناطق سخت گذر شروع شود، پدیده جدیدی است و نیاز به واکاوی و اتخاذ تدابیر پیشگیرانه دارد.

روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران نیز از افتادن آتش به جان منطقه حفاظت شده سیاه بیشه و خاکستر شدن حدود ۵۰۰ متر مربع از اراضی جنگلی خبر داد و دلیل آن را سهل انگاری گردشگران و مسافران هنگام حضور در این منطقه حفاظتی اعلام کرد.

 پارسال نیز حدود  ۱۵۰ هکتار از مناطق جنگلی و زیست محیطی استان مازندران براثر آتش سوزی ناشی از خطای انسانی و سهل انگاری گردشگران سوخته بود.

۵۰ درصد اعتبارات حفاظت طبیعی کشور در سال ۱۴۰۰ به استان‌های شمالی اختصاص می‌یابد

مطابق برآورد فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در راستای برنامه جامع اطفاء حریق برای پیش بینی و اقدامات پیش و حین حریق و احیاء مناطق صدمه دیده ۲۴۴ میلیارد تومان بودجه نیاز است. با عنایت به رسالت خطیر سازمان جنگل ها و مراتع کشور در صیانت از جنگل های هیرکانی،  فرمانده یگان حفاظت این سازمان اظهار کرده که ۵۰ درصد اعتبارات حفاظت عرصه های طبیعی کشور در سال ۱۴۰۰ به استان های شمالی اختصاص خواهد یافت و این تخصیص بودجه بر اساس شمار نیروهای حفاظتی و وسعت جنگل هاست.

سرهنگ علی عباس نژاد اعلام کرده نیمی از نیروهای حفاظتی کشور حدود ۲ هزار و ۲۰۰ نفر که به طور کلی از شرکت‌های بهره‌برداری هستند در جنگل های استان های شمالی مستقرند و ٢٥ درصد این نیروها حفاظت از عرصه های طبیعی مازندران را بر عهده دارند که این نشانگر اهمیت عرصه های طبیعی این استان است. بر این اساس امسال هزار میلیارد ریال اعتبار برای خرید تجهیزات مورد نیاز حفاظت از عرصه‌های جنگلی و مرتعی و مقابله با آتش به یگان‌های حفاظت منابع طبیعی استان‌ها پرداخت شده و تهیه دیگر تجهیزات مورد نیاز یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری استان ها پیگیری می شود.

احساس مسئولیت اندک مردم در جنگل

وی با اعلام تدوین تقویم آتش سوزی های مناطق شمالی، اظهار کرد: با توجه به تعامل زیاد با سازمان هواشناسی هشدارهای لازم در خصوص آتش سوزی های اخیر را از طریق رسانه ها اعلام شده بود اما اغلب هموطنان کوتاهی می‌کنند و در جنگل احساس مسؤولیت ندارند.

فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها و مراتع کشور: باید در هریک از استان‌های جنگلی یک دستگاه بالگرد داشته باشیم و در این صورت آتش سوزی ها ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش خواهد یافت و اکنون به علت نبود این امکان، از پهپادها فقط برای شناسایی مناطق حریق استفاده می‌شود.

عباس نژاد صعب‌العبور بودن و دشواری تردد خودرو در بسیاری از مناطق جنگلی را از مشکلات عنوان کرد و افزود: در سال گذشته امکانات اطفاء حریق به صورت گروهی و انفرادی در اختیار نیروها قرار گرفت اما با توجه به گستره اراضی جنگلی و مرتعی، میزان تجهیزات پاسخگو نیست. به گفته او باید در هر یک از استان‌های جنگلی یک دستگاه بالگرد داشته باشیم و در این صورت آتش سوزی ها ۱۰ تا ۲۰ درصد کاهش خواهد یافت و اکنون به علت نبود این امکان،  از پهپادها فقط برای شناسایی مناطق حریق استفاده می‌شود.

به گفته فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل ها و مراتع، هفت تا هشت درصد سطح کشور ما جنگل است، در حالی که در دنیا ۳۰ درصد زمین را جنگل تشکیل می‌دهد، بنابراین باید این گنجینه را برای آیندگان حفظ کنیم و لازمه مشارکت بیشتر جوامع محلی در عملیات اطفاء حریق وجود تجهیزات و امکانات است. از این رو با وجود محدودیت اعتبار جذب نیرو و نبود نیروی کافی برای اطفاء حریق، می توان با ساماندهی و تجهیز نیروهای در دسترس، آتش سوزی ها را مهار کرد و مردم نیز باید در پیشگیری از حوادث کمک کنند.

نتیجه گیری و یک پیشنهاد

لهیب شعله ها در دل جنگل ها خواه ناشی از کم توجهی ساکنان نواحی جنگلی یا گردشگران به خاموش بودن اجاق غذا و چای باشد یا از شرایط آب و هوایی و خشکی برگ های کف جنگل،  وزش بادهای گرم، رعد و برق، جرقه ناشی از فروافتادن صخره ها و یا آتشفشان نشات بگیرد، در هر صورت مهار سریع و جلوگیری از سرایت آن اجتناب ناپذیر است. این مشکل در مناطق مرزی نظیر کوهستان حیران آستارا که سرایت آتش جنگل های جمهوری آذربایجان می تواند شاهراه ارتباطی استان های گیلان و اردبیل را مختل یا مسدود کند، بسیار اهمیت دارد.

بنا بر دیدگاه های مسئولان امر، در برخی نقاط باید از بالگرد نیز برای اطفاء حریق استفاده شود؛ بنابراین تعریف و راه اندازی آتش نشانی ویژه جنگل در استان های جنگلی ضرورت می یابد تا علاوه بر تخصصی شدن مهار آتش در جنگل های هیرکانی، مشارکت نیروهای محلی و زمینه اشتغال جنگل نشینان نیز فراهم شود.

گزارش از عیسی پاشاپور