خلیج گرگان بزرگ‌ترین خلیج دریای خزر است که در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثبت شد. این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی حتی در سطح دنیاست که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثری مستقیم دارد اما چند سالی است که با خشکی دست به گریبان شده است.
بر اساس بررسی‌های صورت گرفته حدود ۲۷ درصد از خلیج گرگان خشک شده که ارزش زیستگاهی این میزان بیش از ۸۰ درصد ارزش زیستگاهی تمام این خلیج است، در واقع حساس‌ترین واحد اکولوژیکی خلیج گرگان که منطقه زایش تنوع زیستی است از بین رفته و بر این اساس خلیج در معرض فقر غذایی و انرژی قرار گرفته است.
دلایل مختلفی برای خشک شدن خلیج گرگان مطرح می‌شود که از جمله تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی اطراف خلیج، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر که البته می‌دانیم علت تمام این‌ها فقط سرشت سیری‌ناپذیر انسان است که می‌خواهد هر آنچه در طبیعت وجود دارد را در اختیار خود درآورد.
حمید علیزاده لاهیجانی معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی روز یکشنبه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: در ادامه مطالعات انجام شده در فصل های بهار و تابستان در خلیج گرگان و نیز در قالب طرح پایش نواحی ساحلی دریاهای پیرامونی ایران، نمونه برداری و اندازه گیری ها به همراه بازدید میدانی از وضعیت سواحل خلیج گرگان در روزهای ۱۶ و ۱۷ دی ماه ۱۳۹۹ توسط محققان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی انجام شد.
وی افزود: با توجه به تغییرات مشاهده شده در عمق و مساحت خلیج گرگان طی مطالعات فصل های گذشته و نیز مشاهدات مطالعه حاضر که می تواند ناشی از عواملی مانند کاهش تراز آب دریای خزر، بسته شدن کانال های ارتباطی خلیج گرگان با دریای خزر مانند کانال خزینی، نرخ بالای رسوب گذاری در خلیج گرگان و میزان بالای ورود مواد مغذی که سبب رشد و تراکم بسیار زیاد علف های دریایی Ruppiamaritima به ویژه در نیمه اول سال باشد، بیم آن می رود که در صورت عدم اقدامات مبتنی بر راهکارهای دقیق علمی جهت بهبود شرایط این زیست بوم با ارزش در جنوب دریای خزر، این خلیج به یک تالاب مرطوب داخلی تبدیل شود.
وی اظهار داشت: در این عملیات میدانی مطالعات فیزیک دریا شامل اندازه گیری نیم رخ پارامترهای فیزیک و شیمیایی آب خلیج گرگان (دما، اکسیژن محلول، شوری آب، غلظت کلروفیل و کدورت) با استفاده از دستگاه CTD، زمین شناسی دریا شامل وضعیت رسوبات بستر و نیز بررسی میزان نرخ رسوب گذاری با استفاده از تله های رسوب گیر، شیمی دریا شامل میزان غلظت مواد مغذی ( نیتروژن و فسفر) و زیست شناسی دریا شامل شناسایی و فراوانی فیتو و زئوپلانکتون ها و نیز کفزیان در خلیج گرگان مورد بررسی و اندازه گیری قرار گرفت.
علیزاده ادامه داد: در این مطالعات در تعداد ۹ ایستگاه از مدخل ورودی خلیج گرگان به دریای خزر تا قسمت های غربی آن به طول تقریبی ۳۰ کیلومتر نمونه برداری انجام شد، در تمامی ایستگاه های نمونه برداری پارامترهای فیزیکی، شیمیایی، زیست شناسی و زمین شناسی در خلیج گرگان مورد نمونه برداری و مطالعه قرار گرفتند، همچنین در ۲ ایستگاه حد فاصل بندر ترکمن و شبه جزیره آشوراده ۲ عدد تله رسوب گیر برای بررسی نرخ رسوب گذاری در خلیج گرگان نصب شدند.
وی افزود: براساس نتایج به دست آمده از بازدید میدانی و اندازه گیری های انجام شده سطح آب در خلیج گرگان نسبت به فصل های بهار و تابستان کاهش نسبتا زیادی داشته است. عمق آب در بخش هایی از ورودی خلیج گرگان به دریای خزر کاهش بسیار زیادی داشته و در نقاطی به عمق حدود ۲۰ سانتیمتر رسیده است، با توجه به مشاهدات میدانی در فصل زمستان هیچ گونه علف دریایی در سطح خلیج گرگان و به ویژه در مدخل ورودی خلیج گرگان به دریای خزر مشاهده نشد در حالیکه در فصول بهار و تابستان اجتماع بسیار زیاد و گسترده ای از علف های دریایی (R. maritima ) در این ناحیه و نیز تمام خلیج گرگان مشاهده شد که خود این علف های دریایی یکی از عوامل عمده تشدید نرخ رسوب گذاری هستند، عدم حضور علف های دریایی در فصول سرد سال به علت کاهش دمای آب خلیج گرگان است.
معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی گفت: با توجه به داده های به دست آمده از اندازه گیری با استفاده از دستگاه CTD تغییرات دمای آب در خلیج گرگان بین ۶ تا ۹ درجه سانتیگراد متغیر است و به طور کلی از غرب به شرق، میزان دمای آب کاهش پیدا می کند، همچنین تغییرات عمودی دما برای تمامی ایستگاه ها بسیار جزئی است.
وی افزود: تغییرات شوری آب در خلیج گرگان از شرق به غرب روند افزایشی را نشان می دهد. بر اساس داده های به دست آمده در ایستگاه ۱ در نزدیکی مدخل ورودی خلیج گرگان به دریای خزر ( شرقی ترین ایستگاه) شوری به مقدار PSU ۱۴ (تقریبا معادل ۱۴ گرم در لیتر) و در ایستگاه ۹ که غربی ترین ایستگاه بود به مقدار PSU ۱۵.۹۵ اندازه گیری شد. همچنین کمترین مقدار شوری در ایستگاه ۳، روبروی رودخانه قره سو با مقدار PSU ۱۰.۲۸ و در سطح ثبت شد که ناشی از تاثیر آب ورودی از این رودخانه است، بیشترین اختلاف شوری سطح و عمق نیز در ایستگاه ۳ و با مقدار ۴.۴۹ جز در هزار مشاهده شد.
علیزاده گفت: بیشترین مقدار اکسیژن محلول در آب در ایستگاه ۳ و در سطح ثبت شده است، به طور کلی از شرق به غرب میزان اکسیژن محلول روند افزایشی را نشان می دهد، تغییرات اکسیژن محلول از ۱۲.۱۴ میلی گرم در لیتر برای قسمت عمیق ایستگاه ۹ تا ۱۳.۳۹ میلی گرم در لیتر در چند سانتی متر اول ایستگاه سه متغیر است.
نظر شما