پایان عمر سیاسی ترامپ و امیدها برای احیای برجام

خروج دونالد ترامپ از برجام و تحریم‌های حداکثری و فلج‌کننده وی سبب شد، این توافق بین المللی با چالش های اساسی مواجه شود اما با شکست ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و پایان سنگ اندازی های وی موجب شد تا فضای تعامل بار دیگر میان ایران و جهان مهیا شود. البته با در نظر گرفتن این مهم که آمریکا باید خسارت و فشاری را که در طول سه سال گذشته بر اثر تحریم به ملت ایران وارد شده، جبران کند. بررسی روزنامه‌ها، تارنماها و خبرگزاری‌های داخلی نشان می‌دهد که رسانه‌های داخلی در یادداشت ها و گزارش هایی به بررسی و تحلیل ابعاد مختلف برجام و لزوم توجه به ابعاد مختلف آن پرداخته اند.

رسانه‌های اصلاح طلب

آینده برجام میان ایران و آمریکا

روزنامه آرمان ملی یادداشتی به قلم مهدی مطهرنیا آینده‌پژوه، استاد دانشگاه منتشر کرد و نوشت:پرونده ایران و آمریکا صرفا در برجام خلاصه نمی‌شود و توافق هسته‌ای تنها پیشانی یک اندام بسیار فربه در ارتباط میان ایران و آمریکاست که ابعاد گوناگون و پیچیده‌ای به خود گرفته است. برجام به‌عنوان توافق‌نامه‌ای که اکنون در یک وضعیت برزخ‌گونه لغزان قرار دارد نمی‌تواند بازتعریف شود. پرونده هسته‌ای در سطح «لیتانی و رویین» مسائل ایران و آمریکا قرار دارد. ایالات‌متحده در برابر رقبای بزرگی مانند چین و روسیه یا کشورهای دیگر منطقه همچون پاکستان که دارای بمب هسته‌ای هستند قرار گرفته است، در معادلات بین‌المللی با اضافه شدن ایران به‌عنوان دارنده این قدرت سوال پیش می‌آید که تا چه اندازه این مساله می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ شاید گفته شود ایران با همه آنها فرق دارد؛ کشورهای دیگر هم در آن زمان بر این نکته تاکید داشتند که ما با همه تفاوت داریم.

آینده برجام

روزنامه اعتماد در یادداشتی به قلم عباس عبدی نوشت: یک شب پیش از انتخابات امریکا گفت‌وگویی تلویزیونی داشتم و در برابر این نکته که از میان بایدن و ترامپ کدام یک برای ایران بهتر هستند، گفتم که مساله ایران در داخل باید حل شود، ولی در هر حال بایدن و رویکرد او به برجام یک فرصت است و نه بیشتر. از سوی دیگر از زمان روی کار آمدن ترامپ بارها و به‌طور مکرر می‌گفتم و می‌نوشتم که گفت‌وگو درباره برجام با ترامپ بی‌معنی است. گرچه از اصل گفت‌وگو دفاع می‌کنم، ولی ترامپ دنبال نمایش است و از همه مهم‌تر اینکه ریشه‌ای‌ترین قاعده اخلاقی که وفای به عهد است را نقض کرد. بدون اینکه اتفاقی که متضمن یا توجیه‌گر نقض عهد شود رخ داده باشد و با چنین فردی نمی‌توان گفت‌وگو کرد. اتفاقا چهار سال حضور او در کاخ سفید، نشان داد که جز چند کشور گوش به فرمان که دستورات او را اجرا کردند، مثل عربستان، بحرین و امارات، با هیچ کشور دیگری نتوانست وارد یک گفت‌وگوی دیپلماتیک شود، چون اساسا به چنین چیزی باور نداشت، همچنان که در سیاست داخلی نیز درنهایت وارد هیچ گفت‌وگویی نشد و تنها در برابر زور و قدرت طرف مقابل عقب نشست و تا آنجا که توانست خرابکاری نیز کرد. این را نوشتم تا مواضع قبلی خود را برای عده‌ای افراد یادآوری کنم. هر چند آنان بی‌نیاز از این یادآوری هستند. آنانی که سنگ سردار سلیمانی را به سینه می‌زنند و زیر عکس ایشان می‌نشینند و در عین حال طرفدار پروپا قرص ترامپ قاتل سردار بودند و برای انتخاب مجدد او نذر کرده بودند و هیچ خجالتی هم از آن عکس نمی‌کشیدند. گرچه اطلاعات دقیق ندارم. حتی به لحاظ تحلیلی هم سخت است که قاطعانه اظهارنظر کرد، ولی اجمالا گمان کنم که امریکا به برجام برمی‌گردد، شاید زود شاید هم قدری طولانی‌تر. 

رفع عوارض ترامپ

روزنامه آرمان ملی یادداشتی به قلم هادی حق‌شناس اقتصاددان منتشر کرد و نوشت: آنچه مسلم است، اظهارنظرهای به‌خصوص کشورهای اروپا و برخی کشورهای همسایه در خلیج‌فارس نشان می‌دهد که تازه علاقه پیدا کرده‌اند در قضیه مذاکرات ایران و ۱+۵ حضور پیدا کنند، همه قرائنی مبتنی بر این نکته است که تحریم‌های ایران ان‌شاا... هرچه زودتر رفع بشود. چون آنچه فصل مشترک مواضع هم مسئولان ایران و به‌طور مشخص وزارت خارجه و هم رئیس‌جمهور آمریکاست این است که تحریم‌ها باید برداشته شود تا امکان برگشت همه کشورها یا ۱+۵ به برجام هموار بشود. بنابراین به نظر می‌رسد اعلام عرضه ارز توسط بانک مرکزی نشانه این است که حتما منابع ارزی ایران برای عرضه ارز قابل اطمینان شده وگرنه نیاز نبود به این شکل سیاست رسمی بانک مرکزی علنی اعلام شود چون وقتی اعلام شود طبیعتا این میزان ارز باید عرضه بشود که در این صورت مطمئنا ارزش بنیادی قیمت دلار باید زیر ۲۰ هزار تومان بشود.

میان ایران و آمریکا چه خواهد گذشت؟

روزنامه همدلی یادداشتی به قلم جعفر حنانی کارشناس مسائل سیاسی منتشر کرد و آورد: به طور قطع شاهد تعامل و گفت‌وگو میان این ایران و آمریکا در آینده خواهیم بود و این امر ربطی به انتخابات سال آینده ایران هم نخواهد داشت، چه ‌این‌که اساساً هر دولتی که در سال آینده بر سر کار بیاید، پنجره تعامل با آمریکا را در پیش روی خود خواهد داشت و این یک مسئله قطعی و مرتبط با منافع ملی است. در حقیقت هر دو این کشورها به نوعی نیازمند به این تعاملات و به سرانجام رسیدن آن هستند. از یک طرف ایرانی است که به نوعی می‌خواهد با حل این مسئله، هر چه سریع‌تر به اصلاح و ترمیم مسائل داخلی در بعد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی همت گمارد و این مهم تا زمان باز بودن پرونده تعامل این دو کشور، مدام تعلیق خواهد شد و یا ‌این‌که دولت ها باید و شاید به آن رسیدگی نکنند و از طرف دیگر هم کشور آمریکا به دلایلی چند نیازمند به سرانجام رسیدن این مذاکرات است. نخستین دلیل این است که هم در میان هسته اصلی قدرت در آمریکا و هم در میان افکار عمومی آمریکا، سیاست های آمریکا در خاورمیانه، با موفقیت همراه نبوده و از این بی‌سرانجامی نیروهای نظامی و سیاستمداران خود به نوعی دلسرد شده‌اند. از این‌رو اینان امیدوارند با حل مسئله ایران در کنار مسئله صلح در افغانستان، بتوانند به نوعی در نظر خودشان بالانسی در منطقه ایجاد کنند و رفته رفته از این منطقه خارج شوند. از طرف دیگر حتی این احتمال هم وجود دارد که آمریکایی‌ها خواهان این باشند که با حل مسئله ایران، نیروهای نظامی و تمرکز اصلی خود را از سمت غرب آسیا به سمت شرق آسیا منتقل کنند و برای چالش‌های جدی‌تری که در آینده با آن روبه‌رو خواهند شد، برنامه‌ریزی کنند.

دورهمی سنگ اندازان در مسیر برجام

روزنامه ابتکار نوشت: توافق جامع اقدام مشترک، از همان روز اول در سال ۲۰۱۵ یک صف بندی را در منطقه شکل داد که در آن دشمنان ایران، آشکارا خود را نشان دادند؛ آنها بعد از یک دوره طلایی با ترامپ، حالا با آمدن بایدن یک بار دیگر دور هم جمع شده‌اند؛ هدف نابودی برجام! این کشورها که برای سالیانی طولانی از تنش و بحران در روابط بین‌المللی ایران نان خورده و بویژه در دوران ترامپ به آرامش رسیده بودند، با ترکیب تیم بایدن دچار هراس شده اند؛ به این تصور که در دوران جو بایدن اختلافات ریشه دار میان ایران و آمریکا بر طرف خواهد شد و بار دیگر دموکرات‌ها سخت گیری ها علیه پایتخت‌های منطقه مانند ریاض، ابوظبی، آنکارا و حتی تل آویو را همانند دوران باراک اوباما از سر خواهند گرفت. این در حالی است که پیش‌داوری درباره آینده روابط تهران و واشنگتن در دوره بایدن و دستیابی به یک توافق گسترده‌تر به دلیل موانع بسیاری، از جمله بی اعتمادی مزمن میان دو کشور، کار دشواری است و همین موضوع نشان می دهد، دشمنان ایران با اینکه آگاه به این موانع هستند، با این حال حتی به کمترین کاهش سطح تنش در منطقه به نفع ایران رضایت نمی دهند؛ از همین رو پیش بینی اینکه منطقه در ۴ سال آینده با تشدید وضعیت امنیتی از طریق تقویت دوباره گروه های تروریستی بویژه داعش روبه رو شود، کار دشواری نیست.

دولت بایدن باید خسارت فشارهای ناشی از تحریم ها به ملت ایران را جبران کند

خبرگزاری ایسنا به گفت وگو با عماد آبشناس کارشناس مسائل بین الملل پرداخت و آورد: همان اندازه که ماجرای توافق هسته ای امروزه برای دولت آقای روحانی یک دستاورد به شمار می رود برای بایدن و تیم اش هم به نوعی دستاورد است و تمایل دارند که برجام دوباره از سر گرفته شود البته نه به این معنا که به ایران تمایل دارند بلکه بایدن تابع خط و مشی سیاسی در آمریکا است و آن ها به دنبال این بودند که بتوانند اختلافات ایران با دیگر کشورها را از طریق مذاکره و دیپلماسی حل و فصل کنند از این رو برجام را دستاوردی برای خود می دانند که اگر موفق شوند همین رویه را با دیگر کشورها هم در پیش بگیرند. بنابراین هر دو طرف هم ایران و هم آمریکا به عنوان یک عضو سابق برجام تمایل دارند که برجام اجرایی شود اما بحث بازگشت آمریکا به برجام از طرف ایران مشروط است به این معنا که مهم نیست که آمریکا به برجام بر می گردد مهم این است که او تعهداتش را اجرایی کند اگر بنا باشد برگردد و تعهدات خود را انجام ندهد هیچ فایده ای ندارد. مقامات کشور ما هم بارها تأکید کردند که مهم اجرای تعهدات برجامی است که اصلی ترین آن ها هم رفع تحریم ها است. در زمان ترامپ بحث این بود که کنگره با آن ها همراه نیست اما الان که کنگره هم همراه دولت است بنابراین اگر آن ها حسن نیت دارند تحریم ها را رفع کنند بعد بحث بازگشت آمریکا به برجام مطرح می شود که آن هم ما باید شرایط را مطرح کنیم.

پاریس در نقش پلیس ‌بد برجام

روزنامه مردم سالاری نوشت: فرانسه یکی از اعضای ۵+۱ در توافق هسته­ ای برجام (Joint Comprehensive Plan of Action) است که پس از خروج یکجانبه آمریکا در ۸ می ۲۰۱۸ (۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷) از آن بارها هم بصورت انفرادی و هم در بیانیه‌های مشترک تروئیکای اروپایی بر لزوم حفظ برجام تاکید کرده و در لفظ، همیشه با الفاظ شیک و دیپلماتیک از ضرورت تلاش پاریس و اروپایی‌ها برای حفظ این توافق سخن می‌گوید. در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، وزارت امور خارجه فرانسه در پی درخواست وی از اروپایی‌ها برای خروج از برجام، صراحتاً اعلام کرد که فرانسه پایبند به توافق هسته ای ایران است.   به گزارش خبرگزاری فرانسه، اگنس فون در مول، سخنگوی وزارت خارجه فرانسه در این زمینه بیان کرد: «فرانسه به چارچوب توافق هسته ای ایران پایبند می‌ماند». وزارت امور خارجه فرانسه همچنین متعاقب نامه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا و بیانیه جوسپ بورل تاکید کرد: «ما آمادگی داریم تا به تلاش‌های خود برای حفظ برجام ادامه دهیم». «ژان ایو لودریان» وزیر امور خارجه این کشور نیز در نشست‌های مشترک خود با وزیران خارجه آلمان و انگلیس بارها در قالب صدور بیانیه بر اهمیت اقدام مشترک تروئیکای اروپایی (آلمان، انگلیس و فرانسه) در حفظ توافق هسته‌ای با ایران «به ویژه در چارچوب تلاش بی‌اعتبار ایالات متحده برای بازگرداندن تحریم‌های چندجانبه علیه ایران» تاکید کرده است.

اگر اراده سیاسی در طرفین باشد، بازگشت به برجام کار سختی نیست

خبرگزاری ایلنا به گفت و گو با کوروش احمدی تحلیل‌گر ارشد مسایل سیاست خارجی پرداخت و آورد: یکی از مشکلات و موانعی که ممکن است در مقابل بازگشت به برجام وجود داشته باشد این است که «چه کسی گام اول را بردارد». از سویی چون ایالات متحده نقض تعهد کرده و از برجام خارج شده است، این موضوع برای ایران جدی‌تر مطرح است. یعنی  ایالات متحده نمی‌تواند بگوید ایران نقض عهد کرده است، در نتیجه حقا و منطقا گام اول برای بازگشت به برجام را آمریکا باید بردارد. اما اینکه طرفین بتوانند به راه‌حل‌های میانی نیز دست یابند، وجود دارد؛ یعنی مثلا دو طرف به شکلی متقابل و متناظر گام‌های لازم برای بازگشت به برجام را بردارند. مثلا به این طریق که بایدن یک فرمان اجرائی صادر کند و تحریم های دوره ترامپ را ملغی اعلام کند و اجرای اتوماتیک آنرا مثلا مشروط و موکول کند به انجام تعهدات از سمت ایران و راستی آزمایی آن توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی. یعنی فرمان اجرایی ملغی شدن تحریم‌ها صادر شود اما اینکه چه زمانی رفع تحریم اجرایی و عملی شود موکول به بعد از راستی‌آزمایی آژانس شود.

رسانه‌های اصولگرا

سفر ظریف به مسکو درباره مساله برجام و بازگشت آمریکاست

روزنامه فرهیختگان به گفت و گو با عبدالرضا فرجی‌راد، سفیر اسبق ایران در نروژ پرداخت و نوشت: سفر ظریف به مسکو درباره مساله برجام و بازگشت آمریکاست. اما در رابطه با مسکو طبیعتا آنچه بیشتر مطرح است، مساله برجام و بازگشت آمریکاست، چراکه آقای ظریف جلسات را با ۱+۵ شروع کرده است و با اعضای آنها مشورت خواهد کرد، از این رو احتمالا بعد از مسکو سفری به چین یا به اروپا هم خواهند داشت و باید چنین اتفاقی بیفتد. آمریکایی‌ها هم در قالب ۱+۵ دارند مشورت‌های خود را انجام می‌دهند و آقای بایدن هم شروع کرده است، حتی اخیرا با آقای جانسون نخست‌وزیر انگلیس در رابطه با برجام گفت‌وگو کرده است و احتمالا در روزهای آینده با خانم مرکل و آقای مکرون هم صحبت خواهد کرد. ایران به روسیه و چین اطمینان خاطر می‌دهد پس از برجام هم دوستی خود را کم نمی‌کند ما باید طوری با اروپایی‌ها صحبت کنیم که شرطی گذاشته نشده و در عین حال هرچه سریع‌تر کار انجام شود، لذا با چین و روسیه هم که عضوی از برجام هستند، باید مشورت شود که آنها نیز به روند کمک کنند. بنابراین باید به طرف‌های روسی و چینی نیز اطمینان داده شود که اگر برجام هم اتفاق بیفتد و تحریم‌ها برداشته شود، طبیعتا ایران دوستی خود را با این کشورها کم نمی‌کند و از روابط تجاری و سرمایه‌گذاری آنها حتی بیشتر استفاده خواهد کرد؛ بنابراین این سفرها لازم است و باید سرعت بیشتری هم بگیرد.

ابتدای اسفند؛ خاتمه نظارت‌های برجامی و پروتکلی آژانس

خبرگزاری فارس به گفت و گو با روح الله ایزدخواه نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی پرداخت و نوشت: بازگشت آمریکا به برجام مسئله ما نیست؛ مسئله‌ ما لغو تحریم‌هاست. دقیقا به خاطر همین بود که مذاکره‌ای صورت گرفت و نتیجه‌ مذاکره برجام شد؛ برجام برای این بود که تحریم‌ها را بردارد، خود برجام که اصالتی ندارد؛ یک توافق سیاسی است؛ توافق سیاسی تا زمانی اعتبار و اصالت دارد که طرفین به تعهدات خود عمل کنند؛ زمانی که تعهدات به هم بخورد، توافق سیاسی هم ارزش خود را از دست می‌دهد. برجام ارزش خود را از دست داده است؛ اگر تحریم‌ها لغو شود، برجام موضوعیت و اصالت پیدا می‌کند و اگر لغو نشود که اعتباری ندارد. طبق اخباری که اعلام شده است دولت غنی‌سازی ۲۰ درصد را آغاز کرده است و هم‌چنین طرحی مشابه با طرح اولیه راکتور آب سنگین اراک را جمع‌بندی کرده است؛ در بخش فنی دولت در نظر دارد که مواد قانونی را اجرا کند.

پس از بازگشت آمریکا به برجام، خسارت هایمان را هم پیگیری می‌کنیم

خبرگزاری تسنیم به گفت و گو با محمدجواد ظریف پرداخت و آورد: بعد اینکه آمریکا تعهدات خود را انجام داد، می‌آید و در داخل ۵+۱ برجام می‌نشیند. آن وقت می‌شود عضوی از کمیسیون مشترک برجام. کمیسیون مشترک هم ۳ ماه یک بار جلسه‌ای در سطح معاونین وزرا دارد و در این جلسه گفت‌وگو می‌شود و حتماً یکی از نکاتی که گفت‌وگو می‌شود بحث خسارات ما خواهد بود. حتماً یکی از نکات گفت‌وگو درباره نحوه اجرا خواهد بود. ‌ ما تعداد زیادی نامه در دوره اوباما به کمیسیون مشترک درباره عدم اجرای تعهدات آمریکا نوشتیم که باز این روش را ادامه می‌دهیم. البته این را هم نباید فراموش کنیم آمریکا در دنیا هیچگاه به عنوان یک کشور قانونمداری شناخته نمی‌شد، نه اینکه فقط در دوره ترامپ باشد، هیچگاه در هیچ دوره‌ای کشور قانونمندی شناخته نمی‌شد و از این موضوع نباید متعجب باشیم، همه می‌دانند که این اتفاقات باعث بی‌حیثیتی خودشان شد.

بایدن کدام سیاست‌های ترامپ را ادامه می‌دهد؟

خبرگزاری مشرق به گفت و گو با محمدپارسا نجفی کارشناس مسایل بین‌الملل پرداخت و آورد: آمریکا به همین سادگی‌ها دست از فشار همه جانبه علیه ایران برنمی‌دارد. حتی زمانی که برجام تصویب شد و نماینده آمریکا در دوره اوباما به قطعنامه شورای امنیت رأی مثبت داد و ایران از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد خارج شد، در آن زمان هم آمریکا تحریم‌ها را در عمل برنداشت. حالا اینکه بایدن به برجام برگردد یا برنگردد، تحریم‌ها برای ایران ادامه خواهد داشت و نکته مهم این است که اگر بایدن هم بخواهد به برجام برگردد، ولی تحریم‌ها را لغو نکند، سودی نصیب ایران نخواهد شد، مضاف بر اینکه، چون ترامپ، یک طرفه یک قطعنامه بین‌المللی را نقض کرده و از آن خارج شده، باید غرامت هم بپردازد. یعنی، چون قبول کرده بود که اگر ایران برجام را اجرا کند، اما آن‌ها تعهداتی که دارند را اجرا نکنند، باید غرامت بپردازد و بعید است که دولت آمریکا این را بپذیرد. اگر آمریکا می‌خواهد به صورت قانونی و منطقی به برجام بازگردد، باید هم تحریم‌ها را بردارد و هم غرامت خسارت‌هایی که در این مدت به ایران وارد کرده است را بپردازد...با این حال برگشتن بایدن به برجام از نظر وجهه بین‌المللی می‌تواند برای آمریکا ترمیم کننده باشد. 

فرجام سخن:

با پایان یافتن دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ و روی کار آمدن چهره ای که از حامیان و امضا کنندگان توافق برجام بوده است، تحرکات دیپلماتیک میان طرف های برجام افزایش یافته است و در این میان متولیان سیاست خارجی ایران، تمام توان خود را برای پایان دادن به تحریم های ظالمانه علیه ایران به کار بسته اند تا هر چه زودتر موانع تعامل اقتصادی با جهان برداشته شود.