تالاب‌ها گنج آسمان‌گون گلستان

تالاب،‌ برکه طبیعی، دریاچه مصنوعی و یا هر نام دیگری که بتوان بر روی این پهنه آبی گذاشت، محیط‌های آبی هستند که حفظ تعادل زیستی ، پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، ذخیره آب و ایجاد چشم انداز طبیعی وجه مشترک همه آن‌ها است.

در دهه‌های اخیر اطلاعات مربوط به اهمیت اکولوژی تالاب ها در حال افزایش است و هر چه تحقیقات بر روی تالاب ها بیشتر انجام می شود، گوشه های تاریک و ناشناخته ارزش تالاب ها روشن و شناخته تر می‌گردد.

شاید در گذشته اهمیت تالاب فقط به محلی برای ذخیره آب محدود می شد اما امروزه گستره این کارکردها بیشتر شده و اهمیت ویژه تالاب ها در ارتباط با زیستگاه های پرندگان و حیات وحش نیز به آن افزوده شده است.

تالاب ها به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌های طبیعی جهان نقش زیادی در دوام بقای حیات وحش، تامین آب شیرین و حفظ تعادل زیستی دارند و با توجه به نیاز فزاینده و کاهش زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و محل‌های مناسب برای تخم‌ریزی ماهی‌ها، ارزش تالاب های موجود به مرور زمان بیشتر شده است.

حفظ این سیستم پیچیده اکولوژیک و سود جستن از منابع بی شمار اقتصادی، تفرجگاهی و ژنتیکی در گرو مطالعه و شناخت دقیق هر تالاب است و بدون اندیشیدن به محیط زیست، بهبود و ارتقای کیفیت زندگی انسان ها در چارچوب هر گونه هدف، بهره وری از طبیعت امکان پذیر نخواهد بود.

در ۱۴ بهمن سال ۱۳۴۹ مصادف با دوم  فوریه در شهر رامسر، معاهده ای جهانی برای حفاظت و صیانت از تالاب ها به تصویب رسید که به کنوانسیون رامسر معروف است.

مجموعه تالاب های سه گانه آلماگل، آجی‌گل  و آلاگل و تالاب گمیشان در استان گلستان در زمره تالاب های واقع در لیست این کنوانسیون قرار دارند.

بوم سازگان های تالابی از مهمترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب هستند و در راستای تثبیت خطوط ساحلی، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.

دکتر محمدرضا ملاعباسی از اساتید دانشگاه در خصوص ویژگی های اکوسیستم های تالابی به ایرنا  گفت: بر اساس آخرین تحقیقات، ارزش اکولوژیکی یک هکتار تالاب با ۱۰ هکتار جنگل و ۲۰۰ هکتار اراضی کشاورزی برابر است.

وی افزود: تالاب ها به عنوان یکی از مهمترین زیستگاه‌های طبیعی جهان نقش مهمی در دوام و بقای حیات وحش، تامین آب شیرین و حفظ تعادل زیستی دارند و با توجه به نیاز فزاینده و کاهش زیستگاه‌های پرندگان مهاجر و محل‌های مناسب برای تخم‌ریزی ماهیان، ارزش تالاب های موجود بیشتر نمایان می شود.

ملاعباسی گفت: تصفیه آب از هر نوع ناخالصی شامل آلاینده های شیمیایی و سمی و رسوبات، ذخیره آب، ادامه روند چرخه مواد، تغذیه آبخوان های زیرزمینی، کنترل سیلاب، حفاظت در برابر توفان، فرسایش و بادشکن پناهگاهی برای انواع گیاهان و جانوران از جمله آثار وجود تالاب ها است که نمونه آن در هیچ اکوسیستم دیگر کره زمین به صورت یکپارچه دیده نمی شود.

وی افزود: پیوند انسان با تالاب نیز همانند بقیه مقوله های زیست محیطی پیش از اینکه به دستاوردهای فنی دگرگون‌سازی و مهار طبیعت مربوط باشد موضوعی اجتماعی است و باید از طریق ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هماهنگ و موزون شود.

این پژوهشگر حوزه محیط زیست اظهار داشت: گستره جانداران قابل مشاهده در تالاب ها طیف مختلفی از پستانداران، پرندگان، خزندگان، دوزیستان، آبزیان و همچنین موجودات ریزپلانکتونی و فیتوپلانکتون‌ها را در برمی‌گیرد در حالی‌که سایر زیستگاه فقط به یک یا چند طبقه خاص از جانداران محدود است.

ملا عباسی با بیان اینکه تالاب‌ها دارای کارکرد اقتصادی هم هستند، گفت: بر اساس آخرین آمار جهانی معیشت حدود یک میلیارد نفر از مردم جهان بطور مستقیم و غیر مستقیم به تالاب ها وابسته هستند.

وی به تهدید پیرامون تالاب ها اشاره کرد و گفت: استفاده نادرست انسان از تالاب در مدت زمان طولانی باعث تخریب و از بین رفتن آن شده که یکی از این تهدیدها تغییر کاربری تالاب ها است.

وی افزود: انسان برای بهره مندی از ظرفیت این اکوسیستم بی نظیر باید یاد بگیرد همان گونه که تالاب انواع عملکرد و اجزای زنده و غیر زنده محیط زیست را در کنار یکدیگر نگهداری می کند او هم به عنوان عضوی از این مجموعه باید زیست بوم ها را حفظ و حمایت کند.

در همین ارتباط معاون فرماندار شهرستان گمیشان که تالاب ۲۰ هزار هکتاری گمیشان در آن واقع است به ایرنا گفت: تخریب زیستگاه‌ها، شکار، تغییرات اقلیمی و ورود انواع آلاینده‌ها از عوامل اصلی تهدید کننده در تالاب گمیشان محسوب می‌شود.

سیدعلیرضا حسینی اظهار داشت: تالاب بین‌المللی گمیشان به ‌عنوان یکی از مهمترین اکوسیستم‌های تالابی جنوب دریای خزر و زیستگاه منحصر به‌فرد برای بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری در سالیان اخیر با مخاطرات مختلفی مواجه شده است.

وی ادامه داد: ورود انواع آلاینده‌ها و گونه های مهاجم، تغییرات اقلیمی، پسروی دریای خزر و تخریب‌ گسترده تاثیر منفی فراوانی بر روی جوامع گیاهی و جانوری وابسته به تالاب گمیشان برجا گذاشته و در این شرایط که بستر انقراض گونه‌های مختلف در تالاب فراهم است شکار پرندگان مهاجر هم تاثیر عمیق و بی بازگشتی بر روی جمعیت این گونه‌های با ارزش دارد.

علی مقدم از اعضای کانون شکار و صید گمیشان نیز گفت: تعداد افراد پرنده‌نگر پس از آبگیری تالاب بیشتر شده که امیدواریم ایجاد زیرساخت های لازم بتواند از این موقعیت، فرصتی برای توسعه اقتصادی منطقه ایجاد کند.

وی افزود: از جمله طرح هایی که می تواند زمینه معرفی بیشتر تالاب ها به مردم و بهره برداری درست از این جاذبه طبیعی را فراهم کند، رونق دادن اجرای طرح های مرتبط با جذب گردشگر است.

پیاده روی در حاشیه تالاب، قایق سواری، ماهیگیری، شکار و دیدن گستره گیاهان مردابی و چشم اندازهای تالابی اگر با سرمایه گذاری برای فراهم شدن زیرساخت های مورد نیاز همراه شود می تواند درآمد سالانه قابل توجهی را برای منطقه به خصوص جوامع محلی ساکن حاشیه تالاب ها به همراه داشته باشد.

تالاب‌های آلا گل، آجی گل و آلما گل در استان گلستان و همچنین تالاب گمیشان از جمله تالاب های بین المللی گلستان محسوب می شوند.

تالاب آلاگل بزرگترین دریاچه استان گلستان در شرق جاده اینچه برون - آق قلا قرار دارد و مساحت آن در زمان پرآبی به ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار می‌رسد، آب این تالاب مانند سایر تالاب‌های این منطقه، از رودخانه اترک و زهکش‌های طبیعی و نهرهای سامان و شورجه تأمین می‌شود و یک تالاب آب شور است.

یکی دیگر از این تالاب های بین المللی آلماگل است که در شمال روستای تنگلی و با فاصله بسیار کمی از مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد.

آلماگل ۲۰۷ هکتار مساحت دارد که عمق آن در بیشتر نقاط یک تا ۱.۵متر و حداکثر ۳ متر است. آب تالاب آلماگل به علت نزدیکی به رودخانه اترک شیرین است.

آجی گل یکی از تالاب های بخش داشلی برون در گنبدکاووس است که افزون بر ۳۵۰ هکتار مساحت دارد و در بالادست آن دریاچه‌ای با مساحت ۱۰۰ هکتار به نام نمک قرار دارد.

این تالاب از ۲ بخش تشکیل شده که قسمت غربی آن تا حدودی عمیق است و عمق آن در بیشتر نقاط یک تا ۱.۵ متر و حداکثر ۳ متر بوده و آب آن نیز از طریق رودخانه مرزی اترک تأمین می‌شود، قسمت شرقی تالاب نیز پوشیده از نی است.

تالاب گمیشان با مساحت حدود ۲۰ هزار هکتار در حوزه شهرستان گمیشان و در فاصله ۶۰ کیلومتری شمال غرب گرگان در حاشیه شرقی دریای خزر واقع بوده و افزون بر ۱۴ هزار هکتار آن منطقه شکار و صید و تیراندازی ممنوع است.

در حال حاضر به جز آلماگل آن هم به صورت محدود، از دیگر تالاب های گلستان به جز استفاده های جنبی مانند آب، شکار و یا صید استفاده دیگری نمی شود و امکانات تفرجگاهی برای آنان مشخص نشده است.

بکارگیری ظرفیت جوامع پیرامون تالاب‌ها و تشکیل انجمن و تعاونی های محلی در حوزه‌های گردشگری، صیادی و بوم گردی برای استفاده از مزیت های متعدد در تالاب‌های گلستان از جمله راهکارهای شتاب بخشیدن به مقوله توسعه پایدار در این مناطق است.

پیش بینی می‌شود با فروکش کردن ویروس کرونا، عادی شدن جریان زندگی و پیش‌بینی ارقام مناسب تر در بودجه‌های دولتی می‌توان چشم‌انداز روشن‌تری برای اهالی ساکن در حاشیه تالاب‌های گلستان ترسیم کرد و امیدها برای حفاظت و صیانت از این بوم سازگان های منحصر بفرد را افزایش داد.

برای تحقق این مهم مسوولان دستگاههای ذیربط در استان گلستان هم رسالت سنگینی دارند و می طلبد برنامه و طرحهای مدون و مستمر داشته باشند. 

۱۴ بهمن مصادف با دوم فوریه روز جهانی تالاب‌ها است.