در روزگار پیش از شیوع کرونا جامعه ایران عاری از آسیب‌های اجتماعی نبوده و با انبوهی از آسیب‌ها مواجه بوده است؛ جامعه‌ای که به اندازه خود و حتی بیش از آن مردمانش احتیاج به توجه و حمایت دارند.
به اعتقاد کارشناسان مسائل اجتماعی، در چنین جامعه‌ای، ما مشکل حل مسئله داشته و هرگز نتوانسته‌ایم به خوبی پاسخگوی معضلات اجتماع باشیم؛ بهزیستی نیز به عنوان یک از متولیان اصلی کاهش آسیب‌های اجتماعی به عنوان مرجع رسیدگی، قدرت و توان حل تمامی این مسائل را نداشته و ندارد.
با توجه به توصیه‌ای که مبنی بر «فاصله‌گذاری اجتماعی» در پی شرایط کرونایی فراگیر شده است باید آرزو کنیم اجتماع ایران بیش از این با فزونی نابرابری اقتصادی و اجتماعی از هم فاصله نگیرد و فاصله طبقاتی موجود وخامت بیشتری پیدا نکند.
در بررسی جامعه پس از کرونا این سوال مطرح می‌شود که آیا کرونا به عنوان یک بیماری، خطری یکسان است و تاثیر مشابهی برای تمام اعضای جامعه دارد یا خیر؟
این سوال را به ۲ طریق می‌توان پاسخ داد، اول آنکه بلی؛ کرونا بیماری بوده که وارد حیات بشر شده و تک‌تک ابنای بشر را به یکسان تحت تاثیر قرار داده است و همه ما در معرض تبعات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن بوده‌ایم.
از سوی دیگر می‌توان گفت خیر؛ این بیماری با توجه به موقعیت، نوع و شدت تاثیرات متفاوتی داشته و افراد و گروه‌ها تاثیرات منفی بیشتر از این بیماری لمس کرده‌اند، بنابراین در این روش، کرونا به هیچ وجه یکسان عمل نکرده است.
در ادامه می‌شود گفت که کرونا و شرایط قرنطینه خانگی را می‌توان تیغ دولبه‌ای دید که در صورت کم‌توجهی ممکن است موجب برزو آسیب‌های اجتماعی فراوان یا فرصت‌های تازه گردد.
«ستار پروین» دکترای تخصصی و دانشیار جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران در دانشگاه علامه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا گفت: پس از پایان بحران کرونا و هنگامی که زندگی به روال عادی خود بازگردد، همه ما به دلیل استفاده گسترده از مواد ضدعفونی کننده شیمایی، نیازمند پوست درمانی و مراجعه به متخصصان بیماری‌های پوست خواهیم بود، زیرا هم اکنون ناگزیریم اغلب وسایل و ابزارها را به صورت پیوسته ضدعفونی کنیم تا از آلودگی به کرونا جلوگیری شود.
وی ادامه داد: تشدید روز افزون ضدعفونی کردن ابزارها همچون دستگیره‌ها، دکمه‌های آسانسور و گوشی تلفن همراه، مردم را به وسواس نظافت و تمیزی انداخته است؛ شستن مکرر دست‌ها، شستشوی سریع لباس‌ها پس از یک بار بیرون رفتن و دوش گرفتن با آب گرم، تبدیل به یک عادت روزانه شده است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه اهمیت روز افزون بهداشت در جامعه باعث شده تا بسیاری از فروشگاه‌ها برای برطرف کردن نگرانی مشتریان، مواد ضد عفونی را در کنار ورودی مغازه‌ها قرار دهند تا مردم هنگام ورود و خروج از آن ها استفاده کنند و نگرانی آنها نسبت به احتمال آلودگی به ویروس‌ها کاهش یابد، افزود: بسیاری از کارشناسان اجتماعی معتقدند که تداوم نیازمندی به رعایت بیش از حد بهداشت، تأثیر شگرفی در شیوه زندگی بشر خواهد داشت و تا هنگام برطرف شدن تهدید کرونا، مردم آن چنان به مسائل بهداشتی عادت خواهند کرد که دیگر توان کاهش استفاده از مواد بهداشتی را نخواهند داشت.
وی گفت: تعطیلی مدارس، دانشگاه و سایر نهادها برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا باعث شده تا مردم اوقات زیادی را در خانه سپری کنند، این تحول می‌تواند مردم را به کسب مهارت و سرگرمی‌های همچون مطالعه، نقاشی، موسیقی، دوزندگی، پخت و پز سرگرم کند و در نتیجه، استعدادهای نهفته بسیاری کشف شود.
پروین ادامه داد: تردیدی نیست که قرنطینه و دوری از اجتماع، می تواند تأثیرات منفی زیادی در پی داشته باشد و حضور نیافتن در مدرسه برای مدت طولانی، قدرت آموزش و یادگیری دانش‌آموزان را کاهش می‌دهد، البته تعطیل شدن شرکت‌ها، کارخانه‌ها و فروشگاه‌های بزرگ، تبعات اقتصادی سنگینی در پی دارد، به ویژه برای کارمندان و کارگرانی که بیمه شغلی و حقوق ثابت ندارند و در خانه نشستن برای آنها از نظر اقتصادی دشوار تمام می‌شود.
این استادیار دانشگاه افزود: از سوی دیگر و در پی تشدید شیوع کرونا، محدودیت سفر و گردشگری و تعطیل شدن بسیاری از شرکت‌های مسافربری، اقتصاد بسیاری از کشورها به‌شدت آسیب پذیر شده است و افرادی که در این عرصه فعالیت و سرمایه‌گذاری کرده بودند با چالش‌های سختی روبه‌رو شدند؛ البته شکی نیست که پس از پایان کرونا، تحرکات مردم در سراسر جهان افزایش و شرکت‌های که در وضعیت کنونی دچار خسارت شده‌اند در آینده موفق به جبران زیان‌های اقتصادی ناشی از کرونا خواهند شد.
پروین بر این باور است که شیوع بیماری کرونا باعث شد انسان در بخش‌های زیادی از زندگی اقدام به بازنگری کند، به عنوان مثال، روش جابجایی و خرید و فروش دام زنده در آینده دچار تغییرات زیادی خواهد شد و تدابیر ویژه‌ای در عرصه حمل‌ونقل و خرید و فروش دام اعمال خواهد شد تا از شیوع ویروس و بیماری‌های مسری جلوگیری شود.
کرونا و هشت تغییر در سبک زندگی مردم
این استاد دانشگاه افزود: همه‌گیری ویروس کرونا به‌طور غیرمنتظره‌ای سلامت و اقتصاد جوامع مختلف دنیا را به خطر انداخت و موجب اختلال بسیاری در زندگی روزمره مردم شد، زندگی زیر سایه تهدید کرونا به‌گونه‌ای که خودمان هم باورمان نمی‌شود، تغییر کرد و به نظر می‌آید برخی از این تغییرات برای همیشه باقی خواهند ماند.
وی ادامه داد: اثرات قرنطینه و کم‌کاری‌های طولانی به دلیل خطرات کرونا، تا مدت‌ها حتی پس از تمام شدن این خطر باقی خواهند ماند، در نتیجه ما انسان‌ها برای ادامه بقا باید با شرایط جدید سازگار می‌شدیم؛ این سازگاری در بیشتر جنبه‌های زندگی‌مان در این هشت یا ۹ ماه شیوع کرونا رخ داده است که احتمالا برای همیشه باقی می‌مانند.
پروین گفت: دورکاری اولین اثرات قرنطینه است و شیوع کرونا باعث شد که به‌طور ناگهانی ده‌ها میلیون نفر در سراسر دنیا خانه‌نشین شوند و وظایف کاری خود را از طریق اینترنت انجام دهند، این تجربه به مذاق خیلی‌ها خوش آمد، به صورتی که ۴۲ درصد از افراد شرکت‌کننده در یک نظرسنجی از دورکاری و شرایط تازه خود بسیار راضی بودند و ۷۸ درصد از این افراد می‌گفتند که کارایی‌شان در خانه بیش از محل کار است.
این استاد دانشگاه افزود: دورکاری باعث می‌شود که افراد خانواده بیشتر در کنار هم باشند و از شر رفت‌وآمدهای خسته‌کننده خانه تا محل کار هم راحت شوند؛ بسیاری از این افراد می‌خواهند در صورت امکان این روش کار را برای همیشه ادامه دهند، حتی برخی از شرکت‌ها قصد دارند پنج درصد از کارکنان خود را به دورکاری بفرستند.
وی میزان مراجعه به پزشک را مورد دیگری از اثرات کرونا برشمرد و گفت: در یک نظرسنجی که یک سال پیش از شیوع کرونا انجام شده بود، مشخص شد که تنها چهار درصد از بیماران و پزشکان به‌صورت مجازی با هم در ارتباط هستند و بیماران با استفاده از اینترنت از راه دور ویزیت می‌شوند، اما این موضوع اکنون تغییر کرده است و خدمات پزشکی از راه دور بسیار بیشتر شده و مردم به دلیل پیشگیری از ابتلا به کرونا با استفاده از فضای مجازی با پزشک مورد نظر خود تماس گرفته و ویزیت می‌شوند.
پروین با بیان اینکه خرید از فروشگاه یکی دیگر از سبک‌های زندگی است که در دوران کرونا تغییر کرده، افزود: جای تعجبی نیست که خرید اینترنتی از فروشگاه‌ها در دوران کرونا و قرنطینه به‌شدت افزایش پیدا کند، در روزهای اولیه شیوع کرونا ۵۵ درصد از خریدهای فروشگاهی به صورت برخط (آنلاین) انجام شد که ۱۶ درصد بیشتر از مدت مشابه در سال گذشته است؛ همچنین دانلود نرم‌افزارهایی که در خرید برخط به مشتریان کمک می‌کند سه تا چهار برابر نسبت به دوران قبل از کرونا افزایش داشته است و در یک نظرسنجی مردم گفته‌اند که این روش خرید برای آنها بسیار بهتر است و به این روند ادامه خواهند داد.
این استادیار دانشگاه گفت: در روزهای قرنطینه، شبکه‌های اجتماعی خیلی پرکاربرد شده‌اند، مردم نمی‌توانستند به دیدن خانواده یا دوستان‌شان بروند و بسیاری از آنها با استفاده از شبکه‌های مجازی با یکدیگر در تماس بودند و در حقیقت دنیاگیری ویروس کرونا موجب توسعه بیشتر زندگی اجتماعی برخط شد.
وی اضافه کرد: البته قرار نیست در آینده و پس از پایان اپیدمی کرونا، مردم باز هم در خانه بمانند و فقط اینترنتی با یکدیگر در تماس باشند اما آنها سرانجام روزی مهمانی گرفته و از بودن در کنار دوستان و خانواده‌شان لذت می‌برند، اما چیزی که این میان باقی می‌ماند توجه بسیار به فضای مجازی حتی از سوی بزرگسالانِ مسن مانند پدر و مادران سالمند است و آنها در دوران قرنطینه چگونگیِ استفاده از شبکه‌های اجتماعی را یاد گرفته و در آینده هم از آن استفاده خواهند کرد.
پروین در ادامه افزود: یکی از روش‌های پیشگیری از ابتلا به کرونا استفاده از ماسک است؛ مردم بیشتر کشورها ملزم به رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی از جمله استفاده از ماسک شده‌اند و متخصصان می‌گویند این ماسک‌ها صرفا ابزارهای مراقبت فردی نیستند بلکه مناسب مراقبت از تمام افراد یک جامعه هستند، ویروس کرونا تغییر عظیمی در استفاده کردن از ماسک به‌وجود آورده است، در گذشته مردم احساس خوبی درباره استفاده از ماسک نداشتند و افراد کمی به دلایل مختلف مانند آلودگی هوا از ماسک استفاده می‌کردند.
این استاد دانشگاه گفت: اکنون انتظار می‌رود که حتی با تمام شدن فاجعه کرونا مردم با شروع فصل سرماخوردگی و آنفلوآنزا به‌راحتی از ماسک استفاده کنند، بنابراین در آینده اگر به دلیلی مجبور به زدن ماسک باشید دیگر احساس عجیب بودن نمی‌کنید و این کار از نظر اطرافیان‌تان هم غیرمعمول نخواهد بود.
پروین با بیان اینکه بیشتر خطوط هوایی به دلیل مشکلات اقتصادی برای تمیز کردن هواپیماها وقت و هزینه کمتری صرف می‌کردند، اظهار کرد: آنها معمولا هر ۱۸ ماه یکبار هواپیماها را تمیز و ضدعفونی می‌کردند اما اکنون خطوط هوایی برای اینکه مسافران را متقاعد کند که فضاهای بسته هواپیما مکانی امن هستند و آنها را به کرونا مبتلا نمی‌کند مجبور به تمیز و ضدعفونی مرتب هواپیما شده‌اند و انتظار می‌رود که این رویه حتی پس از کرونا هم باقی بماند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: این روزها به‌لطف ویروس کرونا همه ما یاد گرفتیم که شستشوی صحیح دست‌ها چگونه است و البته چقدر هم باید برای آن زمان صرف کنیم. در یک نظرسنجی در آمریکا مشخص شده که شستن دست‌ها با روش درست و اصولی آن به یک عادت در مردم تبدیل شده است و کارشناسان معتقدند که این عادت فراموش نخواهد شد و خوشبختانه از این به بعد مردم حتی پس از رهایی از ویروس کرونا، همچنان به بهداشت دست‌های خود اهمیت خواهند داد و همچنین ضدعفونی‌کننده‌های الکلی دست که این روزها به یکی از پرمصرف‌ترین کالاها تبدیل شده است محبوبیت خود را همچنان حفظ خواهد کرد.
پروین با بیان اینکه آخرین تغییر در سبک زندگی مردم تحصیل است، اظهار داشت: بیش از ۷۲ درصد از جمعیت دانش‌آموزی دنیا تحت تاثیر پیامدهای ویروس کرونا قرار گرفته و بیشتر مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل شده‌اند، بیشتر کلاس و امتحانات حضوری لغو و دسترسی دانشجویان به کتابخانه غیرممکن شده است.
وی ادامه داد: بنا به گفته مدیر موسسه آموزشی ناتینگهام در بریتانیا، ما خیلی ناگهانی وارد یک دوره آزمایشی تحصیل کودکان در خانه و همچنین به‌صورت برخط شدیم و دیدن نتیجه این روش آموزش در خانه و به صورت اینترنتی جالب خواهد بود. از طرفی کارشناسان آموزش و پرورش در این مدت که مجبور به آموزش کودکان به صورت برخط بودند می‌گویند این روش آموزشی برای دانش‌آموزان کوچک موفقیت‌آمیز نیست و موفقیت آنها وابسته به مقدار وقتی است که والدین‌شان در خانه برای آنها می‌گذارند.
پروین اظهار داشت: اما این روش آموزش برای دانشجویان مشکل خاصی ایجاد نکرده و آنها توانسته‌اند از وقت آموزشی‌شان موثرتر استفاده کنند، حتی در این مدت بسیاری از سیستم‌های دانشگاهی تعداد زیادی دانشجو از سراسر دنیا پذیرفته‌اند که قرار است به‌صورت برخط تحصیل خود را آغاز کنند.
این استاد دانشگاه گفت: اتفاق دیگری که در مدت قرنطینه رخ داد، سرویس‌دهی اکثر کتابخانه‌های دنیا به علاقه‌مندان سراسر جهان به‌صورت اینترنتی بود؛ اتفاقی که می‌تواند پایدار و طولانی‌مدت باشد، البته در گذشته تعدادی از کتابخانه‌ها سرویس‌دهی برخط داشتند اما انتظار می‌رود که از این به بعد بیشتر کتابخانه‌ها به‌ویژه کتابخانه‌های وابسته به دانشگاه‌ها چنین خدماتی ارائه دهند.
وی تاکید کرد: ویروس کرونا سرانجام از زندگی ما دست برمی‌دارد اما تغییراتی که از خود به‌جای گذاشته است تا مدت‌ها یا همیشه با ما خواهند ماند.
نظر شما