چالش جهش‌های ویروسی، پیش روی واکسن‌های کرونا

دکتر علیرضا ناجی درباره چرخش گونه های مختلف ویروس کرونا (covid۱۹) در دنیا افزود: در چند ماه اخیر چهار گونه متفاوت و جدید ویروس از خانواده کرونا ویروس ها در دنیا شناسایی شده است.

وی روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی ادامه داد: ژاپن اخیرا یک سویه جدید از ویروس کرونا در چهار مسافری که از برزیل وارد توکیو شده‌اند، شناسایی کرده است. کرونا ویروسی که اخیرا دیده شده با مدل هایی که در انگلیس و آفریقا شناسایی شده اند، متمایز است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی یادآور شد: تاکنون مشخص شده انواع جدید کرونا ویروس های انگلیسی، آفریقای جنوبی و برزیلی نسبت به سویه‌های شناسایی شده در اوایل همه‌گیری قابلیت شیوع و گسترش بیشتری دارند.

رییس مرکز تحقیقات ویروس شناسی با بیان این که گونه های مختلف کرونا خاستگاه خانوادگی و خویشاوندی جدای از یکدیگر دارند، اظهار داشت: ممکن است این گونه های جدید جهش های مشترکی داشته باشند؛ ولی هر کدام جهش های خاص و ویژه خود را نیز دارند.

استاد تمام ویروس شناسی پزشکی خاطرنشان کرد: مهمترین نوع ویروس‌ جهش‌ یافته کرونا ۵۰۱.V۲ نام دارد. این ویروس برای نخستین بار ماه اکتبر در آفریقای جنوبی شناسایی و پس از آن به چند کشور دیگر از جمله بریتانیا و فرانسه منتقل شد. قابلیت انتشار بسیار بالا و عفونت زایی بیشتر از جمله ویژگی های این گونه جدید است.

وی درباره  گونه جهش یافته ۵۰۱.v۱  ویروس کرونا که اکنون VOC ۲۰۲۰۱۲/۰۱ نامیده می‌شود، توضیح داد: این گونه جهش یافته نیز پس از شناسایی در جنوب انگلیس به سرعت در سراسر این کشور  گسترش یافت و هم اکنون در بیش از ۶۰ کشور سراسر جهان از جمله ایران شناسایی شده است. قابلیت انتشار بسیار بالا نیز یکی از مهمترین ویژگی های این واریانت است.

ناجی تاکید کرد: به نظر می رسد ویروس جهش یافته بریتانیایی بیماری زایی وخیم تری ایجاد کرده است. بیماری زایی در این گونه جدید ویروس کرونا به خصوص در گروه های سنی پایین تر افزایش یافته است؛ به شکلی که در ایران هم موج جدیدی از بیماری در جوانترها و افراد زیر ۲۰ سال مشاهده می شود.

کرونای جهش یافته آفریقایی و شکل گیری موج دوم کرونا در آفریقای جنوبی

گونه جهش یافته کرونای آفریقای جنوبی یکی دیگر از مواردی بود که ناجی از آن نام برد.

وی گفت: به طور کلی موج دوم کرونا در دنیا به این واریانت مربوط می شود؛ به شکلی که علاوه بر تغییراتی که در موتاسیون ۵۰۱.v۱  این گونه ایجاد شده، دو موتاسیون دیگر نیز در ژن اسپایک این ویروس تغییر کرده است. نتیجه مطالعات اولیه در مورد نوع جهش یافته ویروس کرونا در آفریقای جنوبی نشان می‌دهد این گونه از نوع شناخته شده سایر ویروس های کرونا مسری‌تر است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی، مهمترین تفاوت ژنتیکی کرونای آفریقای جنوبی با بریتانیایی را حذفی در موقعیت  ۶۹ و ۷۰ ویروس بریتانیایی بیان کرد و افزود: در ویروس جهش یافته آفریقای جنوبی این حذف ها در پس زمینه ژن اسپایک ویروس دیده نمی شود.

جهش های کرونا می تواند برنامه های واکسیناسیون را تحت تاثیر قرار دهد

رییس مرکز تحقیقات ویرس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی مهمترین نگرانی جامعه علمی و محققان را میزان اثرگذاری واکسن های مقابله با کرونا دانست و هشدار داد: جهش های کرونا می تواند برنامه های واکسیناسیون را تحت تاثیر قرار داده و شرایط را پیچیده تر کند.

وی خاطرنشان کرد: تحقیقات جدید نشان می دهد برای مقابله با ویروس کرونای جهش یافته آفریقای جنوبی شاید یک یا دو نوع واکسن فعلی در جهان که کفایت ایمنی زایی بالایی دارند موثر باشند و نیاز مبرمی به طراحی و تولید واکسن های جدیدتر وجود دارد. سایر واکسن ها نمی توانند به راحتی در مقابل جهش های این ویروس مقاومت لازم در بدن ایجاد کنند.

ناجی افزود: به گفته پژوهشگران، بقیه واکسن ها که کفایت ایمنی زایی پائینی دارند نمی توانند به راحتی در مقابل جهش های این ویروس مقاومت لازم را در بدن افراد ایجاد کنند؛ چرا که جهش های نوع جدید ویروس کووید، معروف به ۵۰۱Y.v۲ یا B۱۳۵۱، مقاومت بسیار بالاتری نسبت به انواع غیرجهش یافته ویروس کرونا در برابر آنتی بادی و پادتن ها خنثی کننده دارد.

وی در ادامه از جهش تازه کرونا در بیمارستانی در باواریای آلمان خبر داد و گفت: این سویه جدید با کمک تست های کرونایی روی بیماران شناسایی شد و متخصصان در حال تحقیق و مطالعه درباره این گونه جدید و به دنبال آن اثرگذاری و مقاومت  ژنتیکی واکسن ها در برابرآن هستند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با بیان این که نگرانی درباره جهش های سویه های مختلف کرونا همچنان وجود دارد، تاکید کرد: کشف و شناسایی چندین گونه جهش یافته کرونا از جمله انگلیسی، آفریقای جنوبی و برزیلی، در جامعه بین المللی موجی از بیم و نگرانی را  درباره قدرت سرایت بیشتر و ابهاماتی پیرامون اثربخشی واکسن های تولید شده در مقابل این گونه های جدید این ویروس، برانگیخته است.

ناجی ادامه داد: کاهش مقاومت پادتن ها به طور مستقیم اثربخشی واکسن ها را کاهش می دهد. در حال حاضر شرکت های دارویی و واکسن سازی تحقیقات گسترده ای را در این حوزه آغاز کرده اند. شرکت مدرنا با انجام آزمایش های لازم به این نتیجه رسید که واکسن آنها کفایت ۸۹ درصدی در برابر واریانت های جدید بریتانیایی را دارد، اما به دلیل هشدارهای انجمن های علمی مبنی بر شواهد کاهش ۶ تا ۸ برابری عملکرد بعضی از آنتی بادی های خنثی کننده در برابر سویه جدید آفریقای جنوبی، دست به طراحی واکسن جدیدی علیه واریانت های جدید زده که در حال حاضر در حال انجام کارآزمایی بالینی آن به روش های کوتاه مدت و بلند مدت هستند.

وی گفت: از طرفی میزان اثر بخشی واکسن های جانسون – جانسون و  آسترازنکا-آکسفورد در آفریقای جنوبی در برابر واریانت آفریقای جنوبی با کسب اطلاعات در بین جمعیتی بالغ بر ۴۰ هزار نفر در آفریقای جنوبی که قبلا در کارآزمایی بالینی این ۲ کمپانی شرکت کرده بودند نیز آغاز شده است و اطلاعات آن در چند روز آینده به اطلاع عموم خواهد رسید.

ناجی ادامه داد:‌ نتیجه تحقیقات گواه این مهم است که ایمنی جمعی ناشی از عفونت طبیعی کرونا نمی تواند تضمینی برای کاهش بار بیماری باشد. به طور مثال باوجود همه گیری ۷۶ درصدی کرونا در شهر مانوس ایالت آمازون برزیل بازهم ویروس کووید به صورت لجام گسیخته ای در این کشور در حال چرخش است و همچنان قربانی می گیرد. 

تیر خلاص کرونا؛ به ایمنی جمعی حاصل از عفونت طبیعی 

وی با بیان این که با عفونت طبیعی نمی توان جامعه را در برابر کرونا ایمن کرد، افزود: سویه ها و جهش های شناسایی شده جدید کرونا در دنیا بر این مهم تاکید دارد که نمی توان به عفونت های طبیعی و به دنبال آن ایمنی در برابر کرونا دل خوش کرد.

رییس مرکز تحقیقات ویرس شناسی دانشگاه هشدار داد: در واقع تمامی یافته ها درباره کرونا این موضوع را گوشزد می کند که باید دولت ها و مردم اهتمام بیشتری به شروع برنامه واکسیناسیون و توجه بیشتربه موارد کنترلی و رعایت پروتکل ها داشته باشند.

وی با بیان این که رسیدن جامعه به کاهش موارد ابتلا و به دنبال آن افول موارد مرگ و میر به دنبال عفونت های طبیعی سرابی بیش نیست، برنامه ریزی برای اجرای طرح واکسیناسیون عمومی را خواستار شد.

ناجی گفت: چرخش و تغییرات جدیدی که در ساختار ژنتیکی کرونا ایجاد می شود مهر تاییدی به این فرضیه است که به هر میزان اجازه دهیم ویروس کووید ۱۹ در جمعیت بیشتری در گردش باشد؛ به همان میزان فرصت بیشتری برای تغییر در طبیعت خواهد داشت.

این استاد دانشگاه یادآور شد: بیماری زایی بیشتر و جولان کرونا می تواند برنامه های درمانی و واکسیناسیون را بیش از پیش تحت تاثیر قرار دهد.

ناجی با بیان این که مراجع ذیصلاح بهداشتی، دولت ها و کشورها باید اهتمام بیشتری به تقویت زیرساخت های حرفه ای بهداشت داشته باشند، خاطرنشان کرد: این اهتمام دو جنبه دارد که یک بخش آن مردم هستند که باید با رعایت بهداشت فردی و اجتماعی و عمل به توصیه ها و از طرف دیگر ایجاد فضای مناسب در اجرای بهداشت اجتماعی توسط دولت، فرصت چرخش کرونا را در جامعه کاهش دهند.

وی توجه به برنامه های درمانی، افزایش حداکثری میزان تست های اختصاصی کرونا، ایزولاسیون، شناسایی و قرنطینه کردن مبتلایان به کرونا و موارد تماس آنها را راهکار مناسبی برای کاهش بار بیماری در جامعه ذکر کرد و افزود: درمان های موثرتر و همچنین برنامه های مشخص برای شناسایی و کنترل تردد مبتلایان به کووید ۱۹ باید در دستور کار باشد.

تنها اقدامات پیشگیرانه می تواند مجال تغییرات ویروس ها را کم کند

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با تاکیدب ر شروع برنامه واکسیناسیون در سریع ترین زمان ممکن برای کاهش آمار مبتلایان، افزود: هر چند ممکن است اطلاعات درستی درباره پایداری واکسن ها و ایمنی حاصل از آن نداشته باشیم، اما با توجه به امنیت و کم خطر بودن واکسن ها در مقایسه با عفونت های طبیعی ناشی از کرونا، همچنان اجرای برنامه واکسیناسیون یکی از مهمترین مواردی است که می تواند ایمنی در برابر کرونا را در بالاترین سطح محقق کند.

وی گفت:‌ چنانچه روش های کنترلی با اهتمام بیشتر اعمال شود، چرخش ویروس به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت. تنها اقدامات پیشگیرانه می تواند مجال تغییرات ویرس ها را کاهش دهد.

رییس مرکز تحقیقات ویرس شناسی دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی تصریح کرد: واریانت های مختلف کووید ۱۹ در کشورهایی شناسایی شده که ویروس آزادانه در حال چرخش است. مقایسه آمارهای ابتلا به کرونا در کشورهایی نظیر انگلیس، برزیل، آفریقا و آلمان زنگ خطر جهش ویروسی خارج از کنترل را به صدا در می آورد.