ریاض و تغییر در رویکرد کاخ سفید به جنگ یمن

«جو بایدن» رئیس جمهوری ایالات متحده کمتر از یک ماه است که وارد اتاق بیضی کاخ سفید شده است. وی وعده های گوناگونی را در عرصه سیاست های داخلی و بین المللی آمریکا بیان کرد که مهمترین هدف آن بهبود جایگاه و بازگرداندن اعتبار از دست رفته واشنگتن در عرصه های بین المللی است. رئیس جمهوری دموکرات آمریکا تلاش دارد تا با ابزار دیپلماسی و چندجانبه گرایی ایالات متحده را بار دیگر محور تحولات جهانی قرار دهد. یکی از این حوزه ها تحولات در یمن و نوع رابطه واشنگتن با ریاض است.

بایدن در همین دوره کوتاه از ادامه خشونت ها در جنگ یمن انتقاد کرده و از عزم خود برای استفاده از دیپلماسی در زمینه پایان دادن به جنگ یمن و فاجعه انسانی آن سخن گفته است. به نظر می رسد واشنگتن به دنبال پایان دادن به جنگ ۶ ساله در یمن از طریق کاهش مداخلات نظامی و بازگشت به دیپلماسی باشد. با اینحال راهبرد کنونی عربستان سعودی تغییر خاصی را نشان نمی دهد.

اندیشکده «موقوفه کارنگی» در گزارشی با عنوان «واکنش عربستان سعودی به تصمیمات تازه بایدن در مورد یمن چیست؟» آورده است:  اظهارات بایدن در مورد یمن در ظاهر نشان دهنده یک تغییر بزرگ در سیاست آمریکا است. مهمترین اقدام نیز پایان دادن به حمایت های واشنگتن از حمله سنگین نظامی ۶ ساله ائتلاف به رهبری عربستان سعودی علیه یمن است، 

این سخنان در کنار انتصاب «تیموتی لندرکینگ» معاون سابق وزیر امور خارجه در امور عربستان به عنوان فرستاده ویژه در یمن، تمایل واشنگتن برای بازگشت به دیپلماسی را برجسته کرده است. لغو مصوبه دولت پیشین آمریکا که حوثی ها را به عنوان یک گروه تروریستی خارجی معرفی می کرد اقدامی لازم و ضروری برای آماده کرده زمینه مذاکرات بود.

نکته جالب این است که عربستان سعودی در مرحله نخست با استقبال از افزایش همکاری دفاعی و تعیین یک نماینده ویژه برای امور یمن، به این موضوع واکنش مبهمی نشان داد. با اینحال می توان انتظار داشت که ریاض واکنشی خشمگینانه ای داشته باشد به ویژه اینکه ایالات متحده بر پایان پشتیبانی این کشور از حمله سعودی تاکید دارد.

اما چند دلیل احتمالی برای سکوت عربستان بیان می شود: نخست، در حال حاضر مشخص نیست که دولت بایدن بر روی فروش کدام یک از سلاح ها متمرکز خواهد شد و تعریف آن ها از اقدامات تهاجمی و دفاعی چیست.

دوم، ریاض به صورت آشکار از تروریستی اعلام شدن گروه حوثی ها از سوی واشنگتن حمایت کرد، بیشتر به این دلیل که چنین اقدامی مورد دلخواه دولت یمن و ایالات متحده بود. در هر صورت اما برچسب تروریستی گروه حوثی، کار را برای عربستان سعودی سخت می کرد تا بر آن ها فشار بیاورد تا در قبال حمایت کامل ریاض روابط خود را با این کشور به طور مجدد تنظیم کند.

سومین مورد این است که باوجود دیدار به ظاهر دوستانه «فیصل بن فرهان» وزیر امور خارجه عربستان با لندرکینگ، افزایش تعاملات دیپلماتیک به صورت ناخواسته بی اعتمادی را در مورد مذاکرات طولانی مدت پشت پرده عربستان با حوثی ها تشدید می کند. فضای شکننده ای که دو طرف ایجاد کرده اند ممکن است در این شرایط در معرض خطر بیفتد. 

در بخش دیگر گزارش این اندیشکده می خوانیم: 

هزینه سرسام آور و ناکامی ریاض در جنگ یمن 

«آیا توقف حمایت آمریکا از تهاجم، بر راهبرد نظامی سعودی ها تاثیرگذار خواهد بود؟» این پرسش موسسه کارنگی بود که در پاسخ به آن عنوان شد: یکی از دلایل اصلی واکنش مبهم عربستان سعودی به بایدن این است که راهبرد نظامی این کشور از مدتی قبل تغییر کرده و تاحدودی با دگرگونی سیاست های کاخ سفید در دوره بایدن همسو شده است. در میانه سال ۲۰۱۹ عربستان سعودی با کاهش محسوس عملیات نظامی خود علیه گروه حوثی، تغییر نگرش از راهبرد مداخله سخت به دخالت نرم را به نمایش گذاشت.

هزینه های اقتصادی، بشردوستانه و سیاسی حملات ریاض به اندازه ای زیاد شده است که دیگر قابل تحمل نیست به ویژه هنگامی که این ضربات به همه‌گیری کرونا همراه می شود. نسبت هزینه های نظامی سعودی در تولید ناخالص داخلی این کشور به صورت مداوم افزایش یافته است. در آغاز جنگ یمن در سال ۲۰۱۵ این رقم ۱۳ درصد بود که بسیار بیشتر از ارقام مربوط به قدرت های بزرگ جهانی است. این نسبت برای ایالات متحده در همان سال ۳.۵ درصد بود. عربستان بیشتر این هزینه ها را بابت مقابله با تهدیدهای ایران از جمله در یمن انجام داد. البته اثرات آن در از دست رفته فاجعه بار جان انسان ها و کمبود شدید دارو و غذا خود را نشان داد.

سازمان های غیردولتی بین المللی به طور فزاینده ای خواستار پاسخگویی ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی برای ناکامی در مهار اوضاع شده اند. اقدامات ریاض در برخی اوقات به بحران دامن زده و به بدترین فاجعه انسانی جهان منجر شده است. 

هزینه ها و ناکامی پی در پی در جلوگیری از پیشرفت حوثی ها، موجب شد تا هدف فعلی سعودی ها از شکست دادن این گروه به تضعیف آن ها تغییر کند. حملات مستقیم ائتلاف علیه حوثی ها در چند سال گذشته به نحو چشمگیری کمتر شده است. تعداد حملات هوایی در سال ۲۰۱۹ کمتر از ۱۲۰۰ مورد بود حال آنکه در نخستین سال این جنگ حدود ۷ هزار حمله هوایی علیه یمن صورت گرفت. در سال ۲۰۲۰ تعداد این حملات بیشتر شد، این تهاجم ها ریاض به صورت عمده علیه مناطق مرزی یمن و عربستان صورت گرفت.

این تغییر حکایت از اتخاذ یک حالت تدافعی‌تر برای محافظت از مناطق مرزی عربستان داشت. با اینحال سیاست دور و دراز ریاض تقویت نفوذ در میان گروه های یمنی است پس تعجب ندارد که اکنون ریاض جدی تر از قبل به دنبال مذاکره با گروه حوثی باشد.

اگرچه موضوع کاهش حمایت نظامی بایدن از عربستان مثبت به نظر می رسد اما به جزئیات چگونگی کاهش حمایت بایدن از عربستان وابسته است، ممکن است این کشور هنوز سعی داشته باشد تسلیحات مورد نظر خود را از دیگر کشورها همچون روسیه و چین تامین کند. در این کشورها معامله های تسلیحاتی بدون فشار سازمان های حقوق بشری بدون سرو صدا انجام می شود. عربستان سعودی هم با توجیه دفاع از منافع خود، حملات خود را تدافعی تفسیر می کند و به دنبال تسلیحاتی می رود تا حملات پهپادی پیچیده حوثی ها و دیگر اقدامات آن ها را تلافی کند.

میزان تاثیرگذاری واشنگتن بر تحولات یمن

اندیشکده کارنگی در ادامه گزارش خود آورده است: انتصاب نماینده ویژه از سوی آمریکا برای باز کردن یک کانال ارتباطی با حوثی کمک می کند، اما این مذاکرات به یکباره آغاز نمی شود. در دو سال گذشته سعودی ها از طریق واسطه های عمانی و خطوط ارتباطی قدیمی خود گفت وگوهای پنهانی را آغاز کردند. در فوریه سال گذشته بن فرحان اظهار داشت: ما کانال پشت پرده ای داریم که برای ارتقا سطح مذاکرات آماده نیست.

همانطور که در ماه های گذشته به ویژه اواخر ۲۰۲۰ مشخص شد گفت وگوی خارجی می تواند مفید باشد؛ توافق استکهلم به تبادل زندانی، تخلیه فرودگاه منجر شد اما توقف ادامه درگیری ها به راحتی امکانپذیر نیست.

ایالات متحده در قالب یک استراتژی جامع حداقل باید یک نقش تعدیل کننده و حتی فراتر از آن را داشته باشد. حوثی ها در جنگ دستاوردهای بزرگی داشتند و بعید است که معامله تقسیم قدرت را قبول کنند. روسیه و چین هم باتوجه به روابط خود سعی می کنند نقش بزرگتری را در مذاکرات داشته باشند.

اندیشکده کارنگی در آخرین بخش گزارش تحلیلی خود به پاسخ این پرسش پرداخت که آیا برای عربستان شانسی وجود دارد که در نهایت از یمن خلاص شود؟این اتاق فکر آمریکایی چنین عنوان کرد: راحت ترین پاسخ به این سوال، خیر است.حتی اگر اقدامات آتی آمریکا به نفع عربستان سعودی هم باشد هزینه های امنیتی ترک یمن برای ریاض بیشتر از هزینه ها تدوام حضور در آن است. ریاض همزمان با کاهش نفوذ و تهاجم، سرمایه گذاری بیشتری را بر جنگنده های خود انجام می دهد. این خط مشی شبیه رویکرد امارات است که با وجود اعلام ترک یمن در سال ۲۰۱۹ اما حدود ۲۰۰ هزار نفر حقوق‌بگیر خود را در پایگاه های مختلف در سراسر یمن مستقر کرده است. امارات در این شرایط استراتژی خود را بدون حضور مستقیم در یمن دنبال می کند و از مسئولیت آن هم شانه خالی می کند.بعید است عربستان نسبت به تحولات داخلی یمن ساکت باشد. به عبارت دیگر صحنه سیاسی این کشور در آینده مملو از بازیگرانی خواهد بود که از حمایت خارجی برخوردار هستند.

این اندیشکده در پایان تاکید کرد: در نهایت، یک واقعیت فراگیر وجود دارد که فائق آمدن بر آن سخت است. حوثی ها و عربستان سعودی دشمن یکدیگر هستند، اما در واقعیت به صورت غیرمستقیم شریکند. وجود طرف اول به طرف دوم مشروعیت می بخشد. هر کدام از آن ها بهانه جنگ را برای یکدیگر ایجاد می کنند. برای حوثی ها استدلالی بهتر از ۶ سال تجاوز پراشتباه عربستان وجود ندارد و ریاض هم سیاست های گروه حوثی را بهانه ای برای نگرانی خود بیان می کند. در هر صورت عربستان طرفداران یمنی خود را رها نمی کند تا فرصت ها برای گسترش نفوذ در این کشور را از دست ندهد .

«احمد ناگی» نویسنده این گزارش، کارشناس اندیشکده کارنگی در مرکز بیروت است که به صورت ویژه بر موضوع یمن تمرکز دارد.اندیشکده «موقوفه کارنگی برای صلح بین‌المللی» از جمله اتاق های فکر آمریکایی است که بیشتر از یک قرن پیش با هدف گسترش همکاری بین المللی و بررسی نقش آمریکا در امور بین المللی تاسیس شد. این موسسه علاوه بر واشنگتن در شهرهای پکن، بیروت، بروکسل، مسکو و دهلی نو هم دفتر دارد.

انتشار این مطلب به معنای تائید محتوای آن نیست.