بدون شک یکی از تاثیرگذارترین ابزارها برای توسعه فرهنگی کشور، توجه به کتاب و کتابخوانی و ترویج این امر مهم و حیاتی در کشور است. اهمیت این امر و ضرورت توجه بدان زمانی دوچندان می‌شود که بدانیم بر طبق بررسی‌ها انجام شده مطالعه و کتابخوانی در ایران وضعیت مطلوبی ندارد در واقع سرانه مطالعه و کتابخوانی زیبنده مردم ایران با قدمت فرهنگی بالایی که دارند، نیست و بیشتر مردم از این امر مهم غافل هستند. خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی می تواند نقش اساسی در ترغیب فرزندان خود به مطالعه داشته باشند در حقیقت محیط و شرایط خانواده و روش تربیتی و آموزش والدین نقش بسزایی در انس کودک با کتاب دارد.
ترغیب کودک به کتابخوانی از طرفی هم به کسب اطلاعات از دنیای پیرامون کودک منجر می شود و وی را به تجزیه و تحلیل مسایل وا می دارد و از طرف دیگر در رشد، شخصیت و تکامل روحی و روانی او تاثیر مهمی بر جای خواهد گذاشت. این در حالی است که آمار میزان مطالعه مردم خود نشانی از مهجوریت کتاب و کتابخوانی در جامعه ما است. به منظور ریشه‌یابی این مشکل می بایست سرمایه گذاری فرهنگی از دوره کودک آغاز شود و اگرچه توسعه فرهنگ مطالعه یک عزم همگانی را می طلبد اما نقش حکومت و نهادهای ذی ربط در میان از اهمیت بسیاری برخوردار است و این نهادها نقش بزرگ و غیرقابل انکاری در ترویج فرهنگ مطالعه و کتابخوانی می‌توانند ایفا کنند، خوشبختانه یکی از این نهادهایی که در سال‌های گذشته به ویژه در دولت تدبیر و امید توانسته گام‌های ارزنده‌ای در این مسیر بردارد، دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، آنها با اقداماتی همچون حمایت از شهرها و روستاها برای ترویج کتابخوانی، برگزاری جشنواره ها مختلف، برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب، اهدای جوایز ادبی، اهدای کتاب، دادن بن‌های کتاب و توجه به زیرساخت های لازم برای امر کتابخوانی توانسته اند، در این راه نخستین گام‌ها را بردارند به گونه‌ای که بررسی اقدامات آنها در چند سال گذشته نشان می‌دهد که ترویج کتابخوانی به ویژه در روستاها پیشرفت چشمگیری داشته است.
در این خصوص پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگوی تفصیلی با «سجاد جمشیدیان» مدیر روابط عمومی ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:
ایرنا: در دولت تدبیر و امید، وزارت ارشاد در زمینه ترویج کتابخوانی چه اقداماتی انجام داد؟
جمشیدیان: همزمان با شکل‌گیری دولت تدبیر و امید و از ۱۳۹۳ در دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی، برنامه های مختلفی برای ترویج کتاب خوانی در سراسر کشور مطرح شد و برای پیشبرد این طرح، از نهادها و سازمان های مختلف فرهنگی کشور دعوت به عمل آمد. در ابتدای امر بحث برنامه پایتخت کتاب ایران، جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب ایران و جشنواره تقدیر از مروجان کتابخوانی ایران مورد بحث و بررسی قرار گرفت و به تصویب شورای برنامه ریزی و سیاستگذاری این برنامه ها رسید. پس از ۲ سال از دل برنامه پایتخت کتاب ایران با پیشنهادها و طرح هایی که شهرهای پایتخت کتاب ایران و به‌ویژه نیشابور داده بودند، برنامه جام باشگاه های کتابخوانی کودک و نوجوان نیز در این دفتر راه اندازی شد. تاکنون ۶ دوره برنامه انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران برگزار شده است و هفتمین دوره در حال برگزاری است. پایتخت‌های کتاب ایران در این ۶ دوره به ترتیب: اهواز، نیشابور، بوشهر، کاشان، یزد و شیراز معرفی شده‌اند و فراخوان هفتمین دوره آن با توجه به شیوع ویروس کرونا در بهمن ماه امسال فراخوان عمومی این برنامه هم اعلام شد و به شیراز به عنوان ششمین پایتخت کتاب ایران ۶ ماه فرصت داده شد تا بتواند برنامه های خود را به عنوان پایتخت کتاب ایران اجرایی و عملی کند. علاوه بر برنامه پایتخت کتاب ایران، جشنواره تقدیر از مروج کتابخوانی نیز با همکاری نهادها و سازمان های دولتی و غیر دولتی از همان سال ۱۳۹۳ شروع به کار کرد و در ۱۳۹۷ برگزاری این جشنواره به شبکه مروجان کتابخوانی کشور که از دل نهادها و گروه های ترویج کتابخوانی غیر دولتی از همین جشنواره روییده بود، واگذار شد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نقش حمایتی و نظارتی را در این جشنواره بر عهده گرفت و امسال هفتمین دوره آن نیز با وجود شیوع ویروس کرونا برگزار شد و نزدیک به ۹۰۶ اثر از مناطق مختلف کشور در این جشنواره شرکت کردند و اختتامیه آن در اسفند امسال برگزار خواهد شد. در کنار این ۲ برنامه، جشنواره روستاها و عشایر دوستدار نیز در همان سال ۱۳۹۳ برای گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور و کمک به روستاها و مناطق عشایری کمتر برخوردار، برنامه ریزی و پایه گذاری شد و تا به امسال ۶ دوره آن برگزار شده است و هفتمین دوره آن نیز در حال برگزاری است و در اسفند ماه امسال برگزار می شود.
در این جشنواره هر ساله ۱۰ روستا به عنوان روستاهای برگزیده و ۱۰ روستا به عنوان روستاهای شایسته تقدیر انتخاب می شوند و به روستاهای برگزیده مبلغ ۵۰۰ میلیون ریال هدیه از طرف نهادها و سازمان های همکار به همراه تسهیلات کم بهره به همراه حواله های کتاب اهدا می شود. جام باشگاه کتابخوانی کودک و نوجوان هم یکی دیگر از اقداماتی بود که در دولت تدبیر و امید چهار دوره آن برگزار شده است و اکنون در حال برگزاری پنجمین دوره آن در سراسر کشور هستیم که یکی از بزرگترین و گسترده ترین برنامه های کتابخوانی است که در کشور در حال برگزاری است و بیش از ۲۵ هزار باشگاه کتاب خوانی با بیش از ۳۶۰ هزار عضو در حال فعالیت هستند و معاونت امور فرهنگی با یارانه خرید کتاب به میزان ۵۰ درصد و رصد فعالیت های این باشگاه ها در حال برگزاری این برنامه است. علاوه بر برنامه‌ای که در بالا به آنها اشاره شد، فعالیت های دیگری مانند پویش‌های کتابخوانی در سراسر کشور با توجه به مناسبت ها مختلف برگزار می شود که از جمله این پویش‌ها می‌توان به پویش کتابخوانی نامه نویسنده و پویش فیلم کوتاه معرفی کتاب‌های کودک و نوجوان اشاره کرد که به مناسبت شیوع ویروس کرونا در سال ۱۳۹۹ برگزار و با استقبال بسیار خوبی مواجه شدند.
ایرنا: در پرسش قبلی به ۶ دوره برگزاری پایتخت کتاب اشاره فرمودین، در خصوص برنامه‌ها و برگزیدگان پایتخت کتاب ایران توضیح دهید؟
جمشیدیان: برنامه پایتخت کتاب ایران از ۱۳۹۳ شروع به کار کرد. در سال نخست پس از اعلام فراخوان آن به سراسر کشور ۶۴ شهر در این برنامه شرکت کردند. شهرهایی که متقاضی عنوان پایتخت کتاب بودند، مجموعه‌ای از طرح‌ها و برنامه‌های خود را برای دبیرخانه ارسال کردند. برای نخستین بار اهواز در ۱۳۹۳ به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب شد. در سال دوم در سال ۱۳۹۴ نیشابور از مجموع ۹۹ شهر و ۲۷ استان، در ۱۳۹۵خورشیدی بوشهر از میان ۱۰۳ شهر که از ۲۳ استان کشور شرکت کرده بودند به عنوان پایتخت انتخاب شدند. در ۱۳۹۶ خورشیدی کاشان چهارمین پایتخت کتاب ایران از میان ١۵٠ شهر که از تمامی استان ها در این برنامه شرکت کرده بودند، برگزیده شد. در دوره پنجم یزد از میان ۱۷۲ شهر انتخاب و سرانجام شیراز ششمین پایتخت کتاب ایران از میان ۱۷۱ شهر از ۲۸ استان کشور برگزیده شد و با توجه به شیوع ویروس کرونا و به تعویق افتادن برگزاری هفتمین دوره معرفی پایتخت کتاب ایران، همچنان شیراز پایتخت کتاب ایران است و تا شهریور ۱۴۰۰ که هفتمین پایتخت کتاب ایران انتخاب شود، شیراز فعالیت ها و برنامه های خود را اجرایی می‌کند. لازم به ذکر است که مراسم انتخاب هفتمین پایتخت کتاب ایران در شهریور ۱۴۰۰ برگزار خواهد شد.
انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران، برنامه محور هست. در برنامه پایتخت کتاب ایران شهرهای متقاضی می‌تواند علاوه بر طرح‌ها و فعالیت‌های که در زمینه کتابخوانی در یک شهر اجرا کرده اند، برنامه های پیشنهادی خود را برای سالی که به عنوان پایتخت کتاب ایران انتخاب می شوند به دبیرخانه ارسال کنند. برنامه‌های هر شهر باید با همکاری دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی که در آن شهر هستند، تدوین و با امضای شهردار و رییس اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهر که قابلیت شرکت در طرح و برنامه پایتخت کتاب را دارند به دبیرخانه این برنامه ارسال شود. هر سال چهار شهر به عنوان شهرهای خلاق و ۱۵ شهر به عنوان شهرهای فعال در امر ترویج کتابخوانی انتخاب می شوند و یک شهر هم به عنوان پایتخت کتاب ایران برای یک سال انتخاب می شود و این شهرها از کمک ها و تسهیلات مختلف برای ترویج کتابخوانی توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادها و سازمان های همکار برخوردار می شوند.
ایرنا: هدف از برگزاری و معرفی پایتخت کتاب ایران چیست؟
جمشیدیان: این برنامه اهداف مختلفی را دنبال می‌کند از مهمترین آن می‌توان به توسعه زیرساخت‌ها و فعالیت‌های ترویج کتابخوانی در شهرهای کوچک و بزرگ، تمرکز زدایی برنامه های ترویج کتابخوانی از پایتخت سیاسی کشور و توجه به برنامه های محلی، بومی و ملی برای ترویج کتابخوانی در شهرهای سراسر کشور، طراحی برنامه های جذاب و مردم پسند، جذب امکانات و سرمایه‌های عمومی و خصوصی برای ترویج کتابخوانی در شهرها و نیز طرح و پیاده سازی برنامه ها و فعالیت ها برای اقشار مختلف جامعه بخصوص زنان و کودکان اشاره کرد.
ایرنا: چه نهادهایی در برنامه ترویج کتابخوانی با وزارت ارشاد همکاری می‌کنند؟
جمشیدیان: نهادهای مختلفی در این برنامه با دفتر مطالعات و برنامه ریزی فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همکاری و مشارکت دارند از جمله آنها می‌توان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سازمان شهرداری و دهیاری‌های کشور، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری، خانه کتاب و ادبیات ایران، سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی، ستاد عالی کانون های فرهنگی و هنری مساجد، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، شبکه شهرهای دوستدار کتاب، شبکه روستاهای دوستدار کتاب و شبکه مروجان کتابخوانی کشور را که از دل همین برنامه ها این شبکه ها متولد شده اند و زیر نظر ستاد هماهنگی شهرها و روستاهای دوستدار کتاب به فعالیت مشغول هستند، نام برد.
ایرنا: در خصوص جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب بیشتر توضیح بفرمایید و اینکه برای این جشنواره چه برنامه‌هایی در نظر گرفته شده است؟
جمشیدیان: در کنار برگزاری برنامه انتخاب و معرفی پایتخت کتاب ایران یکی دیگر از فعالیت های ترویج کتابخوانی که دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدام به برپایی و برگزاری آن کرد، جشنواره روستا و عشایر دوستدار کتاب بود. این جشنواره در ۱۳۹۳ همزمان با برنامه پایتخت کتاب ایران نخستین دوره آن برگزار شد. هدف از برگزاری این برنامه هم گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور و توجه به مناطق کمتر برخوردار و فراهم آوری امکان کتاب خوانی برای همه مردم ایران و پشتیبانی از اقدامات کتابخوانی بود که در روستاها و عشایر سراسر کشور برگزار می‌شد. در برگزاری این جشنواره، روستاها و مناطق عشایری کشور مجموعه فعالیت‌های کتابخوانی و ترویجی خود را که در طول یک سال برنامه‌ریزی و اجرا کرده اند به دبیرخانه مرکزی این جشنواره ارسال می‌کنند. هر سال هیات داوران جشنواره از میان روستاهای شرکت کننده در این برنامه ۱۰ روستا یا گروه عشایری را به عنوان روستای برگزیده دوستدار کتاب معرفی می‌کنند و ۱۰ روستا دیگر را هم به عنوان روستای تقدیری این جشنواره مشخص می‌کنند. سازمان‌ها و نهادهای مختلفی در این برنامه با دفتر مطالعات برنامه ریزی همکاری دارند از جمله این سازمان ها می توانیم به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم ریاست جمهوری، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، ستاد عالی کانون‌های فرهنگی و هنری مساجد، سازمان شهرداری و دهیاری‌های کشور و مجموعه‌ای از سازمان ها و نهادهای دیگری نیز اشاره کرد که در این برنامه به دبیرخانه این دفتر کمک می‌کند.
در نخستین دوره جشنواره روستا و عشایر در سال ۱۳۹۳ پس از اعلام فراخوان آن ۶۲۰ روستا از ۲۴ استان در این برنامه شرکت کردند. در سال دوم در ۸۰۰ روستا از ۲۷ استان، در ۱۳۹۵ و در دوره سوم ۹۵۲ روستا از ۳۰ استان کشور، در دوره چهارم در ۱۳۹۶ خورشیدی، ۱۳۰۰ روستا از تمامی استان های کشور، در سال پنجم ۱۴۰۶ روستا از همه استان‌های کشور، در سال ششم نیز ١۴١٩ روستا در این برنامه از سراسر کشور شرکت کردند. هر سال به روستاهای برگزیده این جشنواره در حدود ۵۰ میلیون تومان به عنوان جایزه در اختیار این عزیزان اهدا می شود و همچنین از امکانات دریافت تسهیلات کم‌بهره برای طرح‌های فرهنگی و خود اشتغالی در این روستاها نیز بهره مند می‌شوند. همانطور که مشاهده می‌شود هر سال به شرکت کنندگان در این برنامه اضافه می‌شود و این روند روبه رشد کتابخوانی در مناطق روستایی را به خوبی نشان می‌دهد به همین منظور تصمیم گرفته شد که علاوه بر برگزاری این جشنواره، برنامه دیگری که کسب و کارهای فرهنگی و هنری در روستا را توسعه دهد، نیز اجرایی شود. به همین منظور امسال برنامه ای با عنوان کسب و کارهای فرهنگی و هنری در روستاها با کمک معاونت توسعه مناطق محروم ریاست جمهوری به اجرا درآمده است که در این برنامه روستاهای برگزیده این جشنواره می توانند طرح های را که می‌توانند به صورت طرح‌های اشتغال زا در روستاها خود اجرا کنند به این دفتر همراه با فرم های مخصوصی اعلام می کنند، پس از امکان سنجی از اجرای این برنامه ها از این طرح‌ها حمایت می شود و تسهیلات کم‌بهره برای راه‌اندازی این کسب و کارهای فرهنگی و هنری در اختیار آنان قرار می گیرد که باعث ایجاد شغل های تازه در این روستاها و به کارگیری افراد در این شغل ها می شود.
به نظر شما فعالیت های ترویج کتابخوانی در مناطق روستایی تا چه اندازه جوابگو بوده است و چه اقدامات دیگری در روستاها می بایست صورت گیرد؟
جمشیدیان: همانگونه که در بالا گفته شد هدف از برگزاری برنامه جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب در حقیقت گسترش عدالت فرهنگی در سراسر کشور است، بنابراین با نگاه ویژه به مناطق کمتر برخوردار و محروم و مناطق عشایری این جشنواره راه اندازی شد. سعی بر این بود که فعالیت های تمام روستاهای کشور در این برنامه دیده شود و در طول هفت دوره ای که از این برنامه گذشت بیش از ۶ هزار و ۵۰۰ روستا و مناطق عشایری در این برنامه شرکت کردند.
شاخص های مختلفی را به عنوان شاخص های انتخابی برای این برنامه در نظر گرفتیم که مهمترین آن که متناسب با نیازهای محلی و آیین‌های بومی و ارزش‌های دینی و ملی بود و هدف ما هم توسعه زیرساخت‌ها، فعالیت های ترویج کتابخوانی در روستاها و مناطق عشایری، افزایش همکاری و مشارکت نهادهای مردمی و مدنی و غیردولتی، جذب امکانات و سرمایه‌های عمومی و خصوصی برای ترویج کتابخوانی در روستاها، تمرکززدایی، توجه به برنامه های محلی برای ترویج کتابخوانی در روستاها، حمایت از ایده های نو و ابتکاری در حوزه کتاب و کتابخوانی بود. به روستاها برگزیده شده تا مبلغ ۵۰ میلیون کمک می شد، همچنین در کنار آن به این روستاها بن کتاب و حواله‌های کتابی نیز اهدا می شد. همچنین در ۱۳۹۹ یک حرکت جدیدی صورت گرفت و آن اینکه در روستاها، کارگاه هایی را برگزار کردیم و به اهالی روستا آموزش داده شد تا بتوانند یک کسب و کار فرهنگی و هنری را در روستاها راه‌اندازی کنند که این کسب و کار فرهنگی هم به اشتغالزایی در روستاها انجامید و هم توانست کمک کند تا به مردم روستا، فعالیت های فرهنگی و هنری را در سطح روستا تولید کنند و در سطح کشور به فروش برسانند و از تسهیلات کم‌بهره هم برخوردار شوند.
فعالیت های کتابخوانی در روستاها چند سالی است که با همراهی کتابخانه‌های عمومی کشور و معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در روستاها راه اندازی شده، متاسفانه در یک دهه قبل بسیاری از روستاها فاقد کتابخانه بودند و در دولت تدبیر و امید بود که این روستاها صاحب کتابخانه و مکان های فرهنگی و هنری شدند. در این دوره ستاد عالی کانون های فرهنگی هنری مساجد حمایت کرد و در بسیاری از مساجد کشور کانون‌های فرهنگی و هنری راه اندازی شد. کتابخانه‌های عمومی بسیار زیادی با مشارکت مردم در روستاهای کشور ساخته شد و از طرف دیگر معاونت امور فرهنگی به کمک این کتابخانه ها و نهادها آمد و جشنواره روستا و عشایر را برگزار کرد و هدف هم شناسایی روستاهای کتابخوان و فرهنگ دوست در سراسر کشور بود. البته هنوز بسیاری از روستاها فاقد کتابخانه و مراکز فرهنگی و هنری هستند و باید سازمان ها، نهادها و صدا وسیما حمایت کنند تا روستاها کم برخوردار شناسایی و به کمک معاونت فرهنگی وزارت ارشاد فعالیت های کتاب و کتابخوانی را در این روستاها گسترش داده شود.
نظر شما