حلوا مسقطی، پیشینه‌ای از هنر و هویت لارستان

این دسر و سوغات خوشمزه لاری آنقدر با فرهنگ و آیین و گذشته این سرزمین و مردم دیارلارستان بزرگ خو گرفته و کامشان را شیرین کرده که امروزه دیگر نه (لار بدون حلوا مسقطی و نه حلوای مسقطی بدون لار) هر کدام بی معناست.
برای پی بردن به پیدایش وفرآیند تولید وپخت حلوا مسقطی وشکوه وآوازه امروزی اش کافی است سری به برخی کارگاه های حلوا پزی سنتی در سطح شهر قدیم والبته چند کارگاه صنعتی واقع در شهرک صنعتی امروزی لار بزنیم، آنجا به اطلاعات مورد نظر دست پیدا می‌کنید، مهمتر آنکه با خانواده حاج محمد قناد، آن پیشه ور و حامل این هنر ارزشمند از مسقط پایتخت کشور عمان به لار نیز بیشتر آشنا می شویم.        

البته سخن گفتن از این دسر شکرشکن و مقوی و تاریخ حلوا مسقطی، بدون حاج محمد قناد نیز بی معناست و نام این سوغات، به قدری با زندگی این خانواده گره خورده که همچنان با گذشت بیش از یک قرن از ورود این هنر از کشورعمان به ایران و لارستان ، نام و آوازه اش بیش از گذشته بر پیکر و ویترین صدها مغازه شهر می درخشد.
شعله هایی که حاج محمد ازسال ۱۳۰۱ در شهر قدیم لار و ضلع شمالی بازار تاریخی قیصریه با راه اندازی کارگاه سنتی حلوا پزی برافروخت، با ایثار و امانت داری و احساس مسئولیت فرزندان و خانواده اش، همچنان روشن است.

حاج توکل و کوره حلوا پزی که همچنان می افروزد
او پیچ ‌وخم کار و فوت و فنش را خوب آموخته و سالیان متمادی است در کارگاه قدیمی حلوا پزی و یادگار ارزشمند پدربزرگش مشغول فعالیت است.
احساس وظیفه ای سنگین می کند، حاج توکل قناد نوه حاج محمد که هم اینک گرد پیری نیز بر چهره اش نمایان است و تحمل رنج و سختی ها و سالها درکنار کوره های آتشین و دیگ های جوشان کارگاه را تجربه کرده می گوید: این راه و انتقال هنر پخت و تهیه حلوا مسقطی باید نسل به نسل و سینه به سینه از این خانواده ادامه یابد.
حاج توکل معتقد است: اگرچه حلوا مسقطی امروزه در بسیاری از مناطق و شهرهای دیگر نیز تهیه و تولید می شود اما هیچ کدامشان مزه و طعم و کیفیت حلوا مسقطی لاری را ندارند.
او می گوید: هر هنری باشد، فوت و فن خاص خود را می طلبد و امروز نمی توان ادعا کرد که با مخلوط کردن چند مواد و برهم زدن آن در آب و روغن بگوییم ، حلوا آن هم از نوع مسقطی تولید کرده ایم و ادعای فتح بازارها را نیز داشت.
او معتقد است: این آموختن ها نیز به سادگی به دست نمی‌آید، سوی چشم می برد و درد مچ و دست و شانه باید تحمل کرد، ساعت‌ها کنار دیگ‌های جوشان و شعله های سخت کوره ها باید ماند، ملاقه چرخاند و قطره های داغ روغن را به چشم و روی خویش باید دید و رنج ها و دشواری توان ‌فرسا را باید تاب آورد و آنگاه شاید بتوان مدعی بود که هنری آفریده و آموخته شده آن هم هنری که با ذائقه مردم باید هم ساز باشد.
این قناد و صاحب یکی از قدیمی ترین کارگاه های تولید حلوا مسقطی لار و از قنادان نخست مسقطی ساز می‌گوید: هنر تولید حلوا مسقطی لار همانگونه که از نامش پیداست از حدود ۱۰۰ سال پیش توسط حاج محمد قناد از مسقط عمان به ایران انتقال داده شد و از آن زمان تاکنون نسل در نسل، این ارمغان گرانبها که به نوعی شناسنامه و هویت لارستان نیز محسوب می شود به نسل امروز رسیده است.
او مهمترین عامل در تفاوت حلوا مسقطی عمان و لاری را نحوه پخت، دقت و مهارت آشپز، حتی نوع ظروف به کار رفته و البته کیفیت مواد ترکیبی آن می داند.

حاج توکل نوه پیر حاج محمد قناد با بیان اینکه آماده آموزش و انتقال فوت و فن تولید حلوای مسقطی خوشمزه لاری به نسل امروز است، می گوید: در سال های اخیر به تعداد مسقطی سازی های لار اضافه شده و همین امر خود به رقابت سالم بین آنها کمک می کند و کیفیت مسقطی لاری نیز بیش از پیش بهبود می‌یابد.

کارگاه سنتی حاج محمد البته هم کارگاه است و هم محلی برای عرضه محصول؛ مردم و شهروندان لارستان به خصوص روستاییان و عشایری که به شهر می آیند از همان دیرباز تاکنون برای تهیه حلوا و سوغات لاری سراغ کارگاه حاج محمد و اینک حاج توکل را می گیرند.
از آن زمان تاکنون استادکارانی در لارستان سرگرم این کار شدند که این هنر را رنگ‌ ورویی نو دادند و به شیوه ای ماهرانه به دست استادان دیگری سپردند و اینک نام پرآوازه اش همچون نگینی درخشان در کنار همه آثار و تاریخ و هویت لارستان خودنمایی می کند.

برند سازی از نوع حلوا مسقطی لار
در گوشه و کنار شهر استادان و مردان سالخورده‌ در کنار جوانان علاقه مند به این سوغات خوش لاری را می‌توان دید که پیش‌بند بسته‌اند و در کارگاه های کوچک و بزرگ شهر بردبارانه و به شیوه ای ماهرانه و نوآورانه به پخت و تهیه این دسر مقوی در انواع و حالت ها و با برندهای مختلف مشغول هستند.
امروزه باید اذعان کرد که فوت و فن هایی که استادان و قنادان لاری در تهیه این حلوای مقوی که تا حد قابل ملاحظه ای با حلوای آن زمان مسقط  عمان تفاوت فاحش دارد به کاربسته‌اند و آن هنر اقتباس شده از مسقط عمان هم اینک به پیشه ای گرانبها و سوغات شهر و دیار این منطقه تبدیل شده است.

مدیر و صاحب کارگاه تولیدی فدک معتقد است: حلوا مسقطی اگرچه هنر بومی لارستان نیست بیش از یک قرن است که از عمان به این منطقه آمده و مردان لاری خود با نوآوری ها و خلاقیت های هنرورزانه این دسر را با بهترین کیفیت و پخت متفاوت به مشتریان عرضه می کنند و سوغات نخست شهر لار و دیگر مناطق جنوبی فارس شده اند.
عادلی می گوید: برخی مشکلات از جمله گرانی مواد اولیه اعم از پسته، زعفران و حتی این روزها روغن تا حدودی مشکلاتی را فرا روی تولید کنندگان و کاهش میزان فروش این محصول به وجود آورده ست.

حلوا مسقطی لار و فرآیند تهیه ،پخت و تولید آن نیز تیرماه ۱۳۹۸در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۲۰۰۳ ثبت شده است.

مسئول کارگاه حلوای مسقطی لاری با برند فدک گفت: با به کارگیری چند جوان خوش سلیقه ، نقشی پر رنگ تر و فعال تر برای شناساندن حلوا مسقطی لاربه دیگر استان ها داشته ایم و می کوشیم در بازارهای چند شهر بزرگ از جمله تهران و مشهد و تبریز محصولات را عرضه کنیم. 

اطلاع رسانی، نیازمغفول مانده حلوای مسقطی لاری
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت لارستان معتقد است که یکی از ضعف ها و چالش های مهم فراروی کارگاه ها و تولیدکنندگان حلوا مسقطی لاری از گذشته تاکنون نبود اطلاع رسانی مناسب و تبلیغات درست و پویا برای شناساندن هرچه بهتر و بیشتر این سوغات ارزشمند لاری است.
علی محمد ابراهیم زاده اضافه می کند: نبود تمهیدات لازم برای بسته بندی های مناسب و برندسازی در تولید و عرضه این کالا و محصول با کیفیت نیز از دیگر مشکلات در ناشناخته ماندن این سوغات خوشمزه لاری است.
وی می گوید: باید با اطلاع رسانی گسترده در کنار کیفیت مناسب و ایجاد زیرساخت ها به ویژه در زمینه ساخت و کارگاه های تکمیلی و صنعتی بیشتر به دنبال رونق بیش از پیش و کمک به بهبود و ماندگاری این شیرینی و البته اثر ارزشمند تاریخی شهر لار بود.

مصادره حلوا مسقطی به نام دیگر شهرها
ابراهیم زاده می گوید: همچنین برخی کوتاهی ها و سهل انگاری ها طی دهه های گذشته که تا حدودی از اقتصاد بسته منطقه نیز حکایت داشت باعث شد که این دسر  و سوغات مختص لار حتی به نام دیگر شهرها نیز مصادره شود.
به گفته رئیس اداره صنعت و معدن و تجارت لارستان، برای ثبت این محصول تولیدی باید از سال‌ها قبل این اقدام ها صورت می گرفت و از مصادره نام حلوا مسقطی لاری به نام سایر شهرها جلوگیری می شد.
وی افزود: البته از سال ها قبل نیز موضوع ثبت به صورت ثبت جغرافیایی مدنظر قرار گرفت و انجام شد اما به علت عدم تبلیغات، مردم به شایستگی این حلوا را نمی‌شناسند تا بتوان به شکل رسمی آن را همچون گز اصفهان، سوهان قم و یا نان برنجی کرمانشاه شناساند و این هم به دلیل نبود تبلیغات مناسب بوده است.
او گفت: سرانجام با پیگیری های متعدد حلوا مسقطی لار و فرآیند تهیه ،پخت و تولید آن تیرماه ۱۳۹۸در فهرست میراث ناملموس کشور به شماره ۲۰۰۳ ثبت شد.
ابراهیم‌زاده همچنین به برگزاری جشنواره های متعدد نوروزی حلوا مسقطی لاری تا پیش از ورود ویروس کرونا به کشورمان اشاره کرد و گفت: برگزاری و پخت و تهیه حلوای تازه مسقطی در این جشنواره ها تاثیر بسزایی در معرفی بهتر و بیشتر این سوغات لاری داشت.
وی گفت: البته معتقدم که برای شناساندن این سوغات، صاحبان کارگاه ها و بزرگان شهر و سایر مسئولان امر باید بیش از پیش در خصوص تبلیغات و کمک گرفتن از رسانه های جمعی و تبلیغات پویا و کارآمد برای شناساندن و معرفی آن کوشا باشند و با صرف هزینه هایی که در حقیقت سرمایه ای برای فردا نیز محسوب می شود اقدام کنند.
ابراهیم زاده با بیان اینکه فرآیند تهیه حلوا مسقطی لاری مختص لارستان است و حلواهایی که در سایر شهرها به نام مسقطی تولید می شود ساختاری شبیه به باسلوق یا حلوای مقراضی لاری دارند، گفت: طی جلسات و هم اندیشی با صاحبان برخی کارگاه ها و پیشه وران این صنعت قرار شد که در زمینه تبلیغات و اطلاع رسانی این سوغات بیش از گذشته سرمایه گذاری شود.

صادرات محصولات لاری با برند حلوا مسقطی
رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت لارستان پیشنهاد توسعه فعالیت‌های تولیدی محصولاتی از قبیل ارده، صنایع دستی، داروهای گیاهی و دیگر دسرها و سوغات خوشمزه در کنار حلوای مسقطی لاری را مطرح می کند و معتقد است : می‌توان با توسعه اینگونه صنایع غذایی در زمینه صادرات نیز هم فعالیت داشت.
ابراهیم زاده می گوید: البته این کار نیازمند همکاری و همراهی همه دست اندرکاران و واحدهای سنتی و صنعتی و تولیدکنندگان است و بدون شک سود و بهره آن عاید شهر و خود تولیدکنندگان و البته شناسایی بیشتر لارستان بزرگ خواهد شد.
وی همچنین به برخی اقدامات تولیدکنندگان برای صادرات حلوا مسقطی لاری به کشورهایی همچون روسیه و عراق و برخی کشورهای اروپایی نیز اشاره کرد و گفت: باز هم نکته حائز اهمیت و مغفول مانده در این مورد و رونق صادرات آن موضوع تبلیغات و بازاریابی درست و حرفه ای است.
وی می گوید: برای توسعه کارگاه و حتی ساخت کارخانه های بزرگ صنعتی تولید حلوا مسقطی با تمام توان از سرمایه گذاران در این حوزه و با ارایه مشوق های لازم حمایت خواهیم کرد.
ابراهیم زاده با توصیه به سرمایه‌گذاران لارستانی برای ورود به عرصه بسته‌بندی کالاها نیز گفت:  در لارستان بیشتر می‌توان روی فرآوری و بسته‌بندی سایر محصولات از جمله خرما ، شیره خرما، کیک خرما، سرکه خرما، شکلات خرمایی در کنار حلوا مسقطی نیز سرمایه‌گذاری کرد.

در شهر لار ۱۶ کارگاه مسقطی پزی وجود دارد که بیش از ۱۰۰ کارگر در آن مشغول به کار هستند و روزانه حدود سه تن مسقطی تولید می‌کنند.

۱۵ کارگاه فعال حلوا مسقطی
حاج رسول مقدسی از قدیمی های تولید کننده حلوا مسقطی در لارستا نیز به خبرنگار ایرنا می‌گوید: هم اینک ۱۵ کارگاه اعم از سنتی و صنعتی در سطح شهر لار فعالیت می کنند که در این کارگاه ها نیز بیش از ۱۰۰ نفر مشغول هستند و تولید روزانه این کارگاه ها نیز حدود سه تن است.
مقدسی همانند مدیر صنعت، معدن و تجارت لارستان معتقد به برخی کم کاری ها و غفلت ها برای تبلیغ و اطلاع رسانی در مورد حلوا مسقطی لاری است.
وی می گوید: بیشتر مردم و مصرف کننده ها نیز هنوز با انواع حلواهای مسقطی آشنا نیستند و همین امر تا حدودی به رونق و اعتبار چندین ساله و تلاش های پیشینیان، این سوغات در لارستان خدشه وارد کرده است.
مقدسی می گوید به عنوان نمونه حلوا بحرینی اگرچه ساختاری شبیه به حلوا مسقطی دارد اما این نوع حلوا با مسقطی لاری تفاوت فاحش دارد و در حقیقت، دارای بافت نرم تر و البته شیرینی کمتری است.
مقدسی همچنین به برخی از انواع و مدل های دیگر از جمله حلوا مسقطی مغزدار، نارگیلی، گل سرخ، سبز رنگ، بحرینی لقمه ای، دو مغز، حلوای مسقطی برشی و مسقطی عادلی نیز اشاره می کند.
وی می گوید که گرانی برخی مواد اولیه که محتوای اصلی حلوای مسطقی لار را نیز شکل می دهد از جمله مغز بادام، پسته و حتی روغن و بیم گران شدن آن نیز از دیگر چالش های فراروی آینده این محصول و سوغات لاری است.
مدیر امور صنفی شهرستان لارستان که خود از پیشینیان تولید حلوای مسقطی لار است ، اذعان می کند که هنوز و آنگونه که شایسته است نتوانستیم جایگاه ویژه ای حتی در سطح بازار های داخلی باز کنیم.
مقدسی بیان می کند: درست است که این حلوا هم اینک به اسم لار نیز در فهرست آثار ملی هم ثبت شده اما برخی کوتاهی ها و سهل انگاری ها از سالیان متمادی در عدم معرفی درست این سوغات سنتی مشهود است.
مقدسی گفت: البته باید سیاست های حمایتی و مشوق های لازم برای تقویت سرمایه گذاری و واحدهای صنفی نیز بیشتر باشد و دولت نیز برخی مشوق ها و تخفیف ها و تسهیلات ویژه را برای رونق بیش از پیش بخش تولید به کار گیرد.
وی موضوع کرونا و از دست رفتن برای فرصت ها از جمله برگزار نشدن جشنواره حلوا مسقطی لار در ایام تعطیلات نوروز را نیز از دیگر مشکلات و چالش برای کم رونق شدن این سوغات در دومین سال بروز کرونا عنوان کرد.
او می گوید: از آن جایی که در تولید این محصول از مواد اولیه سالم و طبیعی استفاده شده است، مصرف آن خواص فراوانی را به دنبال دارد.
مقدسی معتقد است که با توجه به اینکه در تولید  این محصول از زعفران استفاده شده مصرف آن باعث بهبود گردش خون در بدن می شود در نتیجه به افزایش سوخت و ساز بدن و درمان اختلالات کلیه ، مثانه و کبد کمک می کند. همچنین گلاب موجود در این محصول  به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.

حلوا مسقطی از چه موادی تشکیل شده؟
برای تهیه و تولید حلوا مسقطی بستگی به نوع آن دارد که مهمترین و رایج ترین آن حلوا مسقطی لاری زعفرانی یا به قول خود لاری‌ها "حلوا مقراضی" یکی از قدیمی‌ترین حلواهای طبخ شده در منطقه است که به مناسب‌های مختلف مذهبی، جشن و سرور و سوگواری پخته می‌شود.
آنگونه که استادان این هنر می گویند: این حلوا از شکر، نشاسته، روغن، گلاب، زعفران، خلال پسته و بادام تهیه می ‌شود که نشاسته و شکر و آب و گلاب را با هم مخلوط می کنند و  و روی حرارت ملایم قرار می‌دهند و مرتب باید بهم بزنند ته نگیرد.
مسقطی را به طور معمول از نشاسته، گلاب، شکر، هل، انواع مغز (گردو، بادام و فندق) زعفران و ترکیبات دیگر تهیه می‌کنند که مزه خوشایند و خاطره‌ انگیزی به همراه دارد و دسر خوبی برای مهمانی‌ها و اعیاد خواهد بود.
برخی از مسقطی‌ها حاوی زعفران، برخی ها نیز حاوی ژله، گردو، میوه و ترکیبات دیگر هستند که همین مساله البته باعث تغییر مزه و رنگ آن نیز می‌شود.
حلوای مسقطی لاری شامل ویتامین A، B، C و E است.حاوی مقداری کربوهیدرات، سدیم، پتاسیم، فسفر، زینک، منیزیم، آهن، کلسیم، پروتئین، منگنز، اسیدهای چرب مفید همچون امگا۳، سلنیوم، گلوکز است.
به بیان دیگر تمام این ترکیبات برای بدن ضروری و مفید هستند.

خاصیت های حلوا مسقطی
در صورتی که افراد دچار ضعف جسمی هستند، می‌توانند به جای مصرف دسر یا شکلات، از شیرینی مسقطی بهره‌مند شوند. مسقطی به دلیل قند، آهن، منیزیم و منگنز، باعث افزایش انرژی و رفع ضعف و خستگی در بدن می‌شود.
از این جهت توصیه می‌شود که خانم‌های باردار، خانم‌های شیرده، افراد ورزشکار و افرادی که دچار ضعف بدنی هستند، از شیرینی مسقطی بهره‌مند شوند. البته ناگفته نماند که مصرف هر غذا یا دسری باید به اندازه باشد و در صورتی که تعادل رعایت نشود، ممکن است عوارضی نیز به همراه داشته باشد.
پزشکان و کارشناسان تغذیه برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر مصرف چه ویتامین و مواد معدنی را توصیه می‌کنند؟ جالب است بدانید که ویتامین ب، ویتامین سی، کلسیم، منیزیم و زینک از ترکیبات مهمی هستند که برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر توصیه می‌شود.
مسقطی حاوی مقادیری از ویتامین‌هایی همچون ب، سی، کلسیم، منیزیم و زینک است. در واقع بسیاری از کارشناسان تغذیه بر این باورند که حلوای مسقطی به دلیل ترکیبات مفیدی که به همراه دارد، خوراکی مناسبی برای تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر خواهد بود.
برای سلامت و تقویت استخوان‌ها و استحکام به کلسیم، منیزیم، فسفر و سلنیوم نیاز دارد. شیرینی مسقطی حاوی تمام این ترکیبات مفید است. در نتیجه بسیاری از کارشناسان تغذیه توصیه می‌کنند به جای مصرف شیرینی و شکلات‌های مضر، از حلوای مسقطی استفاده کنید تا نه‌تنها دسر دل‌چسبی میل کنید، بلکه از خواص آن برای استخوان و بدنتان نیز بهره‌مند شوید.
بسیاری از پزشکان و دانشمندان بر این باورند که افراد افسرده و مضطرب با کمبود ویتامین، چربی مفید همچون امگا۳ و آهن مواجه می‌شوند.
ترکیبات حلوای مسقطی حاوی ویتامین آ، ب، سی و ای است. همچنین مسقطی شامل پتاسیم، آهن و امگا۳ است. در واقع تمام این ترکیبات به درمان افسردگی و کاهش استرس و اضطراب کمک بزرگی می‌کنند.
بسیاری از افرادی که دچار کم‌خونی هستند، باید غذاهایی که حاوی آهن و ویتامین است را مصرف کنند، در غیر این صورت ممکن است دچار خستگی، ضعف و خواب‌آلودگی مکرر شوند. از این جهت در کنار درمان‌هایی که پزشک تجویز می‌کند، خوردن حلوای مسقطی نیز مفید خواهد بود.
ترکیبات مسقطی حاوی ویتامین ب۱۲، آهن و اسیدفولیک است. به همین دلیل به افرادی که دچار کم‌خونی هستند، خانم‌های باردار، خانم‌های شیرده و کودکان توصیه می‌شود که به جای مصرف شیرینی و شکلات‌های مضر، دسرهای پر از خاصیت همچون مسقطی را میل کنند تا به درمان کم‌خونی‌شان نیز کمک کنند.
پوست شفاف و سالم و موهای درخشان و زیبا، نیاز به مراقبت و غذای سالم و مناسب دارند. غذای سالم پوست و مو، ویتامین ای، ویتامین ب، زینک، آهن، اسیدهای چرب، امگا۳، پروتئین و ویتامین سی است. تمام این ترکیبات و ویتامین‌ها به داشتن موهای زیبا و پوست سالم کمک می‌کند.
کنار درمان و مصرف غذای سالم، مسقطی یک دسر مناسب و پر از خاصیت است که به سلامت پوست و مو کمک بسزایی می‌کند. تمام ویتامین و ترکیبات مهمی که پیش از این ذکر کردیم، در حلوای مسقطی یافت می‌شود. از این جهت توصیه می‌کنیم از انتخاب این دسر برای میان‌ وعده تردید نکنید.
نباید فراموش کرد که در خوردن و مصرف هرگونه غذا، ماده غذایی و شیرینی، افراط نکنید. در واقع افراط و تفریط در مصرف هر گونه غذا و ماده غذایی برای سلامتی مناسب نیست و بدن برای ادامه حیات و افزایش و بهبود سلامتی به انواع ویتامین، ترکیبات مغذی و مواد معدنی نیاز دارد.
برخی کارشناسان از جمله محبوبه وحیدیان کارشناس ارشد ادبیات فارسی سخنانی در تایید آنکه حلوای مسقطی توسط حاج محمد قناد از مسقط عمان اقتباس شده و به لار آمده نیز اذعان کرده‌اند. 
برخی ها هم البته معتقدند که حلوا مسقطی نیز پیشنیه و دیرینه ای ایرانی دارد و موطن اصلی حلوا مسقطی لاری، ایران است و با توجه به ارتباطات تجاری و بازرگانی به صورت نیمه جامد از ایران به مسقط پایتخت عمان می‌رفته و در آنجا با تغییر و تحولی تبدیل به مسقطی می‌شده است و پس از حدود یک قرن دوباره با تغییر و تحول به ایران برمی‌گردد و این تبادل توسط تجار ایرانی انجام می‌گرفته است.

شهرستان لارستان به مرکزیت شهر لار در فاصله حدود ۳۸۰ کیلومتری شیراز واقع است.