طرح ملی توزیع سهام عدالت و فرایند آزادسازی

فصل ششم شامل مواد (۳۴) تا (۳۸)  قانون اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی، چارچوب اجرایی این طرح را به طور کامل تبیین نمود. بر این اساس از سال ۱۳۸۵ مطابق آئین نامه های مصوب هیات وزیران، مصوبات شورای عالی اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی و هیات واگذاری، اجرای طرح و توزیع سهام بین مشمولین به طور گسترده انجام پذیرفت. در این راستا دستگاهها و نهادهای بسیار متعدد و گوناگونی درگیر اجرای طرح گردیدند، لیکن در این میان، مسئولیت اصلی با وزارت امور اقتصادی و دارائی (سازمان خصوصی سازی) بود و این سازمان نه تنها به عنوان مرکز اصلی هدایت کننده اجرای طرح توسط سایر نهادها بود، بلکه راسا بسیاری از امور اجرایی را راهبری نمود.
عملیات اجرایی طرح موصوف از ابتدای سال ۱۳۸۵ تا سال ۱۳۹۵ طول کشید در سال ۱۳۹۵ با توجه به پایان دوره ۱۰ ساله مهلت قانونی اجرای طرح، ساماندهی این طرح بزرگ و ملی به منظور به نتیجه رساندن امر و دستیابی ملموس به اهداف طرح، بیش از هر زمان دیگری ضرورت یافت. به همین منظور، ساماندهی و تکمیل طرح توزیع سهام عدالت به عنوان یک پروژه بزرگ و در عین حال بسیار پیچیده در دستور کار سازمان خصوصی سازی قرار گرفت.
 

معرفی طرح توزیع سهام عدالت:

۱) مبانی اجرای طرح توزیع سهام عدالت:

با توجه به مواد (۳۴) الی (۳۸) قانون اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی و مقررات مرتبط با آن، مبانی اصلی اجرای طرح به شرح ذیل می باشد:
۱- سهام برخی بنگاههای بزرگ قابل واگذاری (شرکتهای صدر اصل ۴۴ قانون اساسی) به اتباع ایرانی مقیم داخل کشور که جزء شش دهک پایین درآمدی باشند، واگذارشود.
۲- وزارت امور اقتصادی و دارائی (سازمان خصوصی سازی) با همکاری وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سایر نهادهای ذیربط مسئول شناسایی مشمولین طرح است.
۳- به هر فرد مشمول تا سقف ده میلیون ریال و به هرخانوار تا سقف پنجاه میلیون ریال سهم، اختصاص یابد.
۴- سهام عدالت به شش دهک پایین درآمدی به صورت اقساط ده ساله با اولویت بازپرداخت اقساط ازمحل سود شرکتها، تخصیص یابد. دو دهک پایین درآمدی از ۵۰ درصد تخفیف در بازپرداخت اقساط برخوردار باشند.
۵- سازمان خصوصی سازی مسئولیت وصول اقساط سهام واگذاری شده و واریز آن به حساب خزانه را برعهده دارد.
۶- در صورتی که در پایان دوره تقسیط ده ساله، بهای سهام مورد واگذاری به طور کامل تسویه نشده باشد، مشمولین مکلفند حداکثر ظرف مدت شش ماه راسا نسبت به پرداخت بدهی و تسویه حساب سهام مورد خریداری اقدام نمایند. درغیراینصورت معادل ارزش سهام تسویه شده، سهام به مشمولین منتقل خواهد شد. البته این مهلت به مدت یک ماه دیگر تمدید گردید.

۲) مشمولین طرح توزیع سهام عدالت :

باتوجه به مصوبات ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت و هیات وزیران، در مجموع تعداد ۴۹،۲۲۶،۱۹۳ نفر از آحاد مردم به عنوان مشمولان شش دهک پائین درآمدی از سال ۱۳۸۵ تا پایان سال ۱۳۹۴ و در ۲۰ مرحله شناسایی شدند و پس از تائید مشخصات آنان از سوی سازمان خصوصی سازی در شرکت های تعاونی شهرستانی ثبت نام نموده و عضو این شرکتهای تعاونی شده اند.

* شناسایی مشمولین: 

بر اساس مفاد مواد (۳۴) تا (۳۶) قانون اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی، مشمولان شناسایی شده بر اساس تصمیمات ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت و هیات وزیران با همکاری نهادهای متولی، در قالب شرکتهای تعاونی سهام عدالت شهرستانی ساماندهی شده و از ترکیب آنها شرکتهای سرمایه گذاری استانی تشکیل و براساس قانون تجارت فعالیت نموده اند. اولین تصویب نامه ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت با امضاء وزیر محترم وقت امور اقتصادی و دارایی طی شماره ۱۱۰ مورخ ۲۹/۰۱/۱۳۸۵ بنا به پیشنهاد دبیرخانه ستاد و به استناد ماده (۵) آیین نامه اجرایی افزایش ثروت خانوارهای ایرانی از طریق گسترش سهم بخش تعاون همراه با برنامه زمانبندی اقدامات مربوط به عملیاتی نمودن مراحل اول و دوم طرح واگذاری سهام عدالت را به شرح جداول شماره (۲) و (۳)   تصویب نمود. زمانبندی اقدامات مربوط به عملیاتی نمودن مرحله اول طرح (واگذاری سهام عدالت به خانواده های تحت حمایت کمیته امداد امام (ره) و سازمان بهزیستی کشور و رزمندگان فاقد شغل و درآمد) در کل کشور از فروردین ۱۳۸۵ لغایت مهر ۱۳۸۵ تعیین گردیده است.

۳) فرآیند اجرای طرح  توزیع سهام عدالت: 

پس از ابلاغ اولین تصویبنامه ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت، دستورالعمل نحوه تشکیل و وظایف ستادهای استانی توزیع سهام عدالت، دستورالعمل فرآیند شناسایی و تأیید مشمولان مراحل واگذاری سهام عدالت، اساسنامه نمونه شرکتهای سرمایه گذاری استانی، نمونه قرارداد فروش سهام شرکتهای دولتی و متعلق به دولت به شرکت کارگزاری سهام عدالت و قرارداد فروش سهام شرکت کارگزاری سهام عدالت به شرکت سرمایه گذاری استانی، واگذاری شرکتهای قابل واگذاری خارج از صدر اصل(۴۴) قانون اساسی، نحوه توزیع سود بین مشمولین طرح، تعیین میزان(مبلغ) سهام عدالت مشمولان و مشمولان دارای تخفیفات ۵۰ درصدی و... طی مصوباتی مورد تصویب قرار گرفت.

۴) فرآیند جمع آوری اطلاعات مشمولین:

  مدیریت جمع آوری اطلاعات مشمولین طرح و بررسی و نظارت بر انجام این فرآیند بر اساس معیارهای دستورالعمل مصوب ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت از وظایف و اختیارات ستادهای استانی سهام عدالت مستقر در اداره کل امور اقتصادی و دارایی استانها بوده است. که مراحل آن به دو صورت:
  اول سیستمی و از  بین مشمولین که توسط کمیته امداد امام(ره)، سازمان بهزیستی کشور و منطقه مقاومت بسیج تحت نظارت دبیرخانه ستاد استانی، معرفی شدند.
 دوم جمع آوری اطلاعات به صورت  توزیع فرم جمع آوری اطلاعات اولیه و پس از تکمیل فرم ها توسط گروههای مشمول، توسط ستادهای استانی طرح جمع آوری و پس از جمع بندی اطلاعات در سطح استان و کنترل، بازبینی و تأیید، اطلاعات به دبیرخانه ستاد مرکزی توزیع سهام عدالت ارسال گردید.  

۵) مراحل واگذاری سهام عدالت:

* توزیع دعوتنامه مشمولین توسط شبکه های توزیع 
*  مراجعه مشمولین به تعاونی های شهرستانی و ثبت نام در تعاونی و امضاء تعهد نامه 
* ثبت نام نهایی در تعاونیها
* ارسال فایلهای ثبت نام مشمولین ابلاغ شده به دبیرخانه ستاد مرکزی 
* انجام عملیات تطبیق مشمولین ثبت نام شده در تعاونی ها با فهرست اولیه و نهایی کردن خانوارها و میزان سهام 

۶) سبد سهام (پرتفوی) عدالت: 

در سال ۱۳۹۵، با توجه به مصوبه مورخ ۱۵/۰۸/۱۳۹۵ شورای عالی اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی و با عنایت به اینکه از ۶۱ شرکت تخصیص یافته به طرح توزیع سهام عدالت، صرفا ۴۹ شرکت به ارزش ۲۷.۲۵۷ میلیارد تومان قیمت گذاری قطعی شده بود محاسبات کارشناسی و بسیار دقیقی در سازمان انجام پذیرفت و براساس آن با توجه به میزان سود دریافتی از شرکتها و متناسبا میزان اقساط تسویه شده شرکتهای تخصیص یافته به طرح و همچنین با لحاظ تخفیف مربوط به دو دهک پایین درآمدی و همچنین میزان سود پرداختی به برخی از مشمولین، ارزش سهام قابل تخصیص به مشمولین به ارزش ۲۶۶،۰۸۴ میلیارد ریال تعیین گردید و بر این اساس برای هر مشمول صورتحساب تهیه، تنظیم و صادر شد.

۷) صدور صورت حساب سهامداران :

سازمان خصوصی سازی در راستای تکالیف قانونی خود، تمهیدات لازم را برای امکان رویت سهام تخصیصی به مشمولان اقدام نموده است در همین راستا، نسبت به ایجاد سامانه اینترنتی online سهام عدالت به نشانی  www.samanese.ir  اقدام و در ادامه مشمولان سهام عدالت با مراجعه به سایت مذکور و ازطریق وارد نمودن کدملی قادر شدند نسبت به رویت صورتحساب سهامداری خود، ثبت شماره شبای بانکی جهت اخذ سود سهام عدالت و ... اقدام نمایند. از تاریخ ۳۰/۱۰/۱۳۹۶ در سامانه مذکور امکان اخذ شماره شبای بانکی، فراهم گردید تا از این طریق بستر واریز سود سهام شرکتها به حساب مشمولین فراهم شود.  

۸) توزیع سود سهام عدالت میان سهامداران:

پس از تخصیص سهام عدالت و در سالهای ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶، بخشی از سود سهام شرکتهای موجود در پرتفوی به ارزش ۱۳،۴۶۰ میلیارد ریال میان مشمولین شناسایی در مرحله اول و دوم و بخشی از مرحله سوم به تعداد  ۲۰،۷۱۶،۴۵۸ نفر توزیع گردید.
با توجه به ماده ۱۰۰ قانون برنامه پنجم توسعه مبنی بر ممنوع نمودن پرداخت هرگونه سود سهام عدالت تا سقف اقساط سررسید شده،   با عنایت به پایان دوره ده ساله، براساس تصویب نامه شورای عالی اجرای سیاست های کلی اصل (۴۴) قانون اساسی، مقرر گردید سود سهام عدالت شرکت های سرمایه پذیر مربوط به سالهای ۱۳۹۵ به بعد بین مشمولین طرح تخصیص و توزیع گردید.  

۹) ابلاغیه فرمان مقام معظم رهبری در رابطه با آزاد سازی سهام عدالت:

با توجه به ضرورت امر و  موافقت مقام معظم رهبری با درخواست ریاست محترم جمهوری مبنای آزادسازی سهام عدالت و چارچوب آن بر اساس ابلاغیه مورخ ۰۹/۰۲/۱۳۹۹ مقام معظم رهبری است که در دستور کار این سازمان، وزارت امور اقتصادی و دارایی و شورای عالی بورس قرار گرفت، با توجه به این ابلاغیه آزادسازی سهام عدالت به دو روش «انتقال مستقیم سهام به مشمولین» و «آزادسازی به شیوه غیرمستقیم» انجام شد و کلیه اطلاعات سهامداران برای ادامه فرایند مذکور در اختیار شرکت سپرده گذاری مرکزی قرار گرفت. در اجرای این فرایند سه اقدام اساسی از سوی سازمان خصوصی سازی به عمل آمد که عبارت است از :

الف) انتقال مستقیم سهام به مشمولین: 

حدود ۱۹ میلیون نفر از مشمولین (کل مشمولین حدود ۴۹ میلیون نفر می‌باشند) نسبت به انتخاب روش مستقیم به منظور مدیریت و اداره سهام رأساً توسط خودشان اقدام نمودند. در حال حاضر فروش حداکثر ۶۰ درصد ارزش پرتفوی متعلق به مشمولین فوق، از طریق بانک‌ها و یا شرکت‌های کارگزاری به وکالت از فرد مشمول، امکان‌پذیر است و کل سهام این دسته از مشمولین به تدریج طی یک سال قابل معامله خواهد بود و پس ‌از آن بدون محدودیت امکان معامله وجود خواهد داشت.

ب) آزادسازی به شیوه غیرمستقیم : 

پرتفوی سهام حدود ۳۰ میلیون نفر از مشمولین به صورت غیرمستقیم و فعلاً از طریق شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی و یا کانون متشکل از شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، اداره خواهد شد. این دسته از مشمولین پس از پذیرش شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در بازار بورس اوراق بهادار، سهامدار این شرکت‌ها خواهند بود و از زمان اعلام آزاد شدن خرید و فروش، می‌توانند نسبت به معامله سهم خود در بورس اقدام نمایند. معامله سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی صرفاً از طریق بورس و به تدریج طی مدت یک‌سال امکان‌پذیر خواهد گردید و پس‌ازآن بدون محدودیت انجام خواهد شد.

ج) ایجاد هلدینگ عدالت گامی دیگر در مشارکت سهامداران: 

از دیگر اقدامات انجام یافته در راستای ساماندهی سهام عدالت، فراهم نمودن بستر لازم جهت تشکیل هلدینگ سهام عدالت در چارچوب مصوبه مورخ ۰۴/۰۵/۱۳۹۹ شورای عالی بورس می باشد که  متشکل از شرکتهای غیر بورسی قرار گرفته در پرتفوی سهام عدالت است.
در این راستا موافقت نامه اصولی اولیه ثبت هلدینگ عدالت از سازمان بورس و اوراق بهادار اخذ شده است. همچنین اعضای هیات مدیره پیشنهادی جهت اخذ صلاحیت حرفه ای به سازمان یاد شده معرفی شدهاند که بعد از نهایی شدن و اعلام تایدیه از سوی سازمان بورس و ارواق بهادار اقدامات لازم جهت پذیرش این شرکت در بازار سرمایه به عمل خواهد آمد و سهام آن به تناسب قیمت اولیه سهام متعلق به هر فرد، مابین کلیه مشمولین طرح توزیع خواهد شد  و بر این اساس  امکان فروش  و معامله پذیری این بخش از سهام سهامداران از طریق بازار سرمایه فراهم می گردد.

۱۰) نحوه واریز سود سهام مربوط به عملکرد مالی سال ۱۳۹۸ شرکتهای سرمایه پذیر سهام عدالت:

در ارتباط با نحوه واریز سود نقدی متعلق به سهامداران سهام عدالت مربوط به عملکرد سال مالی ۱۳۹۸ شرکتهای سرمایه پذیر سهام مذکور، حسب تصمیمات متخذه در شورای عالی بورس و اوراق بهادار (موضوع تصویبنامه مورخ ۲۲/۰۷/۱۳۹۹) مقرر گردیده سود سهام شرکتهای سرمایهپذیر سهام عدالت برای سهامدارانی که روش مستقیم را انتخاب نمودهاند از طریق سجام و به حسابهای معرفی شده از سوی سرمایهگذاران واریز می گردد.
در ارتباط با  سایر سهامداران که روش غیر مستقیم را انتخاب نمودهاند و سهامدار شرکتهای سرمایهگذاری استانی سهام عدالت میباشند نیز سود سهام  به حساب شرکتهای مذکور در هر استان بدون حق برداشت پرداخت گردد تا پس از برگزاری مجامع شرکتهای فوق و نشکیل هیات مدیره جدید شرکتهای موصوف، زمان قطعی واریز سود به حساب سهامداران از سوی شورای عالی بورس اعلام گردد.