مخمصه کرونا تا بحران برگزیت؛ اروپا در سالی که گذشت

با آغاز سال شمسی و حدود ماه مارس به تقویم میلادی، همه گیری کرونا که ابتدا در اروپا کم اهمیت تلقی می شد، به وضعیت بحرانی رسید. در همین ماه بیشترکشورهای اروپایی و سپس انگلیس وارد قرنطینه در سطح ملی و ممنوعیت تردد شدند. در فرانسه مقررات سفت و سختی برقرار شد و پلیس این کشور برگه عبور و مرور شهروندان را کنترل می کرد. هر گونه سفر غیرضروری ممنوع شد. در پی شدت گرفتن بیماری کرونا در ایتالیا و کنترل رفت و آمد در آن کشور، فرانسه نیز مقررات مشابهی وضع کرد. این در حالی بود که تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا در فرانسه هنوز در نزدیکی ۱۷۰ نفر در روز بود.

در لابلای اخبار کرونا، شنیده شد که پلیس آلمان به مخفیگاه های گروه های راستگرای افراطی و نئونازی یورش برده و تعدادی را دستگیر کرده است. این گروه ها که خود را «شهروندان رایش» می نامند قبلاً به عنوان مسوول یک عملیات تروریستی در شهر Hanau آلمان شناخته شده بودند. در این حادثه، یک فرد مسلح با انگیزه های نژادپرستانه ۹ شهروند آلمانی را که از دید او مهاجران غیر آلمانی بودند به ضرب گلوله کشته بود. گزارشها در ماه های آینده نشان دهنده افزایش احساسات راستگرا و ملی گرایانه در آلمان بود که در پس اخبار مرتبط با کرونا مخفی می شد.

ایتالیا در همین حال در حال رکورد شکنی بود و به رکورد ۴۷۵ مرگ در روز در اواخر اسفند و اوایل فروردین رسید.  تا جایی که روزنامه نگاران این وضعیت را «سونامی کرونا» در جنوب ایتالیا نامیدند.  رکوردی که در پایان سال انگلیس پرچمدار آن شده و رکورد تلفات به نسب جمعیت را از آن خود کرد، با بیش از ۱۰۰ هزار مورد مرگ.

در همین ایام کشورهای عضو اتحادیه اروپا یک بسته حمایتی ۱.۷ تریلیون یورویی را معرفی کردند. بیشترین رقم از این بسته را آلمان تعهد کرده بود با ۵۵۰ میلیارد یورو. در همین زمان آنگلا مرکل به ظن تماس با یک فرد آلوده، خود را خانه نشین کرد. این در حالی بود که پایین بودن میزان آلودگی و تلفات در آلمان موجب شگفتی همگان شده بود.

فرانسه در فروردین ۱۳۹۹ یک مهندس ایرانی را که قرار بود به آمریکا مسترد کند آزاد کرد.

در اسپانیا اجساد افراد سالمند که در آسایشگاه ها به حال خود رها شده بودند پیدا شده و موجی از نگرانی در مورد وضعیت سالمندان ایجاد و از آن مهمتر از بین رفتن همبستگی اجتماعی و اخلاقیات در جوامع اروپایی را آشکار کرد.

در لابلای اخبار شنیده شد که اتحادیه اروپا گفتگوهای عضویت را با مقدونیه شمالی و آلبانی آغاز کرده است. تا مدتها یونان عضویت مقدونیه را به دلیل اختلاف بر سر اسم این کشور وتو می کرد. سرانجام با تغییر رسمی نام کشور به «مقدونیه شمالی» این مانع برطرف شد.

فرانسه در این مدت به گفته مقامات این کشور شاهد حداقل هفت عملیات تروریستی بود. در ماه اکتبر یک معلم فرانسوی به دلیل آنچه حمایت از کاریکاتورهای ضد اسلامی مجله شارلی ابدو نامیده می شد، به قتل رسید. البته باید توجه کرد کشورهای اروپایی تمایل دارند هر نوع قتل و چاقو کشی که یک طرف آن فردی مسلمان باشد را «تروریستی» طبقه بندی کنند.

انتخابات ماه اوت در بلاروس جرقه مجموعه ای از ناآرامی ها را زده و کشورهای اروپایی که رئیس جمهور این کشور، الکساندر لوکاشنکو را «آخرین دیکتاتور اروپا» می ماند امیدوار کرد که شاید شاهد تحولی در این کشور باشند. با این حال ادامه تظاهرات و پوشش خبری پیوسته آن در رسانه های اروپایی، تغییری در نتیجه انتخابات تا این لحظه ایجاد نکرده است.

در روابط بین روسیه و اروپا، ماجرای ناراضی روس، الکساندر نوالنی تاثیر مهمی به جا گذاشت. این فرد معترض روس که در پروازی داخلی به مقصد مسکو بیمار شده و به گفته رسانه ها به اغما رفته بود، برای معالجه به برلین منتقل شد. در آنجا پزشکان معالج مدعی شدند که وی توسط ماده سمی «نوویچوک» مسموم شده است. وی پس از بازگشت به روسیه دستگیر شد.

در لهستان در پاییز سال گذشته (اکتبر) دادگاه عالی این کشور سقط جنین دلبخواهی و بدون دلیل را ممنوع کرد. در انتخابات این کشور رئیس جمهوری مورد حمایت کلیسای کاتولیک به قدرت رسیده بود. این تصمیم مورد اعتراض فعالان حقوق زنان قرار گرفت. همچنین در مجارستان دولت راستگرای ویکتور اوربان با ممنوع کردن ازدواج افراد همجنسباز موجب نارضایتی مقامات اتحادیه اروپا شد.

یونان ضمن مبارزه با کرونا و دست و پنجه نرم کردن با بحران اقتصادی و بیکاری به دلیل زمینگیر شدن صنعیت توریسم، مجبور بود بحران پناهندگان را نیز مدیریت کند. پس از اینکه در یک آزمایش ۳۵ نفر از ساکنان یک اردوگاه پناهندگان نشانه های آلودگی به ویروس کرونا را بروز دادند این اردوگاه قرنطینه شد. متعاقب آن برخی از پناهندگان در اعتراض به این مساله بخشهایی از اردوگاه را به آتش کشیدند که موجب بی خانمان شدن ساکنان آنجا شد.

در میان خبرها همچنین شنیده شد که دادگاه لاهه دولت هلند را مجبور به پرداخت خسارت به برخی از صدمه دیدگان دوران استعمار این کشور در اندونزی کرده است. در این پرونده یک فرد ۸۵ ساله اندونزیایی که در ۱۰ سالگی مجبور شده بود صحنه اعدام پدرش توسط یک سرباز هلندی را تماشا کند موفق به دریافت غرامت شد. غرامتهای پرداختی چشمگیر نبوده و در یک مورد فقط ۱۲۳ یورو بوده است.

در اواخر فروردین وزرای دارایی کشورهای عضو اتحادیه اروپا هنوز در مورد بسته حمایتی به توافق نرسیده بودند. این در حالی است که بحران کمبود تجهیزات پزشکی و از جمله ماسک در اروپا شدت گرفته و خبرهایی از توقیف محموله های اعضای اتحادیه توسط یکدیگر شنیده می شد.

بحران کرونا بیش از پیش شکافهای داخل اتحادیه اروپا را به نمایش گذاشت و نشان داد که آنها نه به اندازه آمریکا و روسیه، که حتی در اندازه کشورهای پادشاهی متحده (جزیره انگلیس و ایرلند شمالی) متحد نیستند. ایتالیایی ها وضعیت اضطراری اجتماعی و اقتصادی اعلام کرده بودند اما سایر اعضا از جمله آلمان نسبت به آن بی تفاوت ماندند. بعد ها با رسیدن گروههای امدادی پزشکی از چین، روسیه و کوبا، ایتالیایی ها گله کردند که هیچ تیم پزشکی ای از فرانسه و آلمان برای کمک به آنها در وضعیت بحرانی ارسال نشد.

اروپا برای اولین بار پس از ۷۵ سال از پایان جنگ جهانی دوم به وضعیتی رسیده بود که قادر به تامین مواد غذایی نبود. در شهرهای ایتالیا، مافیا برای توزیع مواد غذایی در بین شهروندان مستاصل وارد عمل شد. در ایتالیا مانند جاهای دیگر اروپا میلیونها نفر در بخش خاکستری اقتصاد و یا به قول معروف در کارهای سیاه مشغول به کار هستند. این افراد امکان دریافت حمایتهای دولتی را به همین دلیل ندارند. اکنون به جای دولت، مافیا حمایت از این افراد را به عهده گرفته که در آینده موجب افزایش نفوذ آن خواهد شد. در برخی شهرهای ایتالیا، از جمله در منطقه «باری» شنیده شد که مردم برای دریافت وام ۵۰ یورویی در برابر بانکها صف کشیده اند. لازم به ذکر است در اوایل اردیبهشت تعداد تلفات کرونایی در ایتالیا به ۲۰ هزار نفر رسیده بود.

اواخر شهریور از شدت بیماری در اسپانیا کاسته شد و این کشور به مردم اجازه داد به سر کارهای خود بازگردند.

با توجه به بحران کمبود تجهیزات پزشکی، انگلیس که هنوز در دوره انتقالی برگزیت بود، از پیمان تهیه تجهیزات پزشکی اتحادیه اروپا خارج شد تا بتواند به طور مستقل کالاهای مورد نیاز خود را تامین کند. این تصمیم در آن زمان در داخل انگلیس و از طرف اتحادیه اروپا مورد انتقاد قرار گرفت. اما در ماه های آینده روشن شد که چندان هم تصمیم بدی نبوده است.

در همین حین و با نزدیک شدن روز جهانی کارگر، پلیس آلمان نگران پوشیده بودن صورت تظاهرکنندگان در این روز بود. از سویی قوانین آلمان اجازه نمی دهد که تظاهر کنندگان در اماکن عمومی صورت خود را بپوشانند، اما از سوی دیگر مقررات دوره کرونا، پوشیدن ماسک را اجباری می کند.

در اسپانیا شنیده شد که برخی از سواحل توریستی این کشور را ضد عفونی کرده اند. در یکی از این مناطق تراکتورهایی دیده شد که در حال پاشیدن وایتکس روی ماسه های ساحل بوده اند.

در اردیبهشت (۸ می) اروپایی ها در حالی مشغول جشن گرفتن مجازی ۷۵ امین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم بودند که وارد بزرگترین بحران خود از آن زمان به بعد شده بودند.

با آمدن تابستان و گرم شدن هوا اندکی از شدت فراگیری بیماری کووید۱۹ کاسته شد و کشورها شروع کردند به بازگشت محتاطانه به حالت عادی. در انگلیس دولت مردم را به خوردن غذا در رستوران ها تشویق کرده و پرداخت ۵۰ درصد از صورتحساب افراد را به عهده گرفت. این برنامه که برای حمایت از عذاخوری ها اجرا شده بود در مدت ماه اوت در جریان بود. با این حال بعدها روشن شد که این برنامه یکی از دلایل بروز موج دوم کرونا در انگلیس بوده است.

در طول تابستان و با فروکش کردن نسبی اخبار مرتبط با کرونا، اتحادیه اروپا در زمینه کاهش ۵۵ درصدی گازهای گلخانه ای در یک دهه آینده توافق کرد. همچنین نشست گروه ۷ که قرار بود در آمریکا برگزار شود به دلیل بیماری کووید۱۹ لغو شده و اصرار دونالد ترامپ برای برگزاری آن در کمپ دیوید به جایی نرسید.

اواسط خرداد (ژوئن) ترامپ اعلام کرد که قصد دارد نیروهای آمریکایی مستقر در آلمان را از ۵۲ هزار نفر به ۲۵ هزار نفر برساند. پس از پایان جنگ جهانی دوم و تعهدات آلمان مبنی بر کاهش نیروی نظامی، آمریکا متعهد به حفظ امنیت این کشور شده است. این سخن ترامپ موجب انتقادهایی از سوی مقامات آلمانی شد که مدعی شدند این کار بیشتر امنیت خود آمریکا را تضعیف خواهد کرد.

در این دوره صنایع هوایی و حتی تولید کننده های هواپیما بسیار صدمه دیدند. از جمله ایرباس مجبور شد ۱۵ هزار نفر از کارکنان خود در سطح اروپا را اخراج کند.

از جمله اخبار غیر مرتبط با کرونا، شنیده شد که ترکیه با تصمیم رئیس جمهور این کشور، موزه ایاصوفیه را مجدداً به مسجد تبدیل کرده است. این کار با توجه به سابقه تاریخی و حساسیتهای میان ترکیه با کشورهای مسیحی اروپا از جمله یونان، حساسیت برانگیز بود.

ترکیه در این سال با همسایگان خود در دریای مدیترانه بر سر بهره برداری از میادین نفت و گاز این دریا اختلاف پیدا کرد که تا مرز درگیری نظامی پیش رفت. در همین دوره حملات لفظی بین اردوغان و امانوئل مکرون افزایش یافته بود. اوایل آبان فرانسه سفیر ترکیه را به دلیل توهین اردوغان به مکرون فراخواند. اردوغان در اظهار نظری، نسبت به سلامت عقل مکرون ابراز تردید کرده  بود. این دو سال گذشته و در خلال دیدارهای ناتو نیز اختلافاتی داشتند. پس از این حادثه، مجله شارلی ابدو کاریکاتور توهین آمیزی از اردوغان بر روی جلد منتشر کرد که موجب خشم دولت ترکیه شد.

در ادامه سال و در آبان ماه و با اعلام پیروزی جو بایدن بر دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، اروپایی ها نفسی به راحتی کشیدند. در مدت ریاست جمهوری ترامپ، روابط اتحادیه اروپا و آمریکا به سردی گراییده بود و ترامپ حتی تهدید کرده بود از ناتو خارج می شود. بایدن در خلال مبارزات انتخاباتی خود به دولت انگلیس هشدار داده بود که مراقب رعایت پیمان صلح با ایرلند شمالی باشد.

این پیمان با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا تهدید می شود. مواضع بایدن و نزدیکی بوریس جانسون به ترامپ، نگرانی هایی در مورد آینده روابط دو کشور در دوره بایدن ایجاد کرده است. در دوره ریاست جمهوری ترامپ، احزاب دست راستی اروپا جان تازه ای گرفته بودند. اکنون اروپایی ها امیدوار بودند با رفتن ترامپ پیوستگی اتحادیه اروپا که در زمان او به خطر افتاده بود، حفظ شود.

نیمه شب ۱۰ دیماه (۳۱ دسامبر)، انگلیس با پایان دوران انتقالی به طور کامل از اتحادیه اروپا خارج شد. قبل از آن و به فاصله کوتاهی دو طرف به توافقی مبنی بر ادامه تجارت آزاد رسیده بودند که به «توافق خروج» شناخته می شود. با این حال این توافق مانع از آن نشد که در اوج موج دوم کرونا در انگلیس، و در نزدیکی تعطیلات کریسمس، مرز زمینی این کشور با اتحادیه اروپا گرفتار مشکلات ناشی از بی برنامگی نشود. صف طولانی کامیونها و بلاتکلیفی موجب خشم رانندگان شده بود و دولت فرانسه اصرار داشت که همه آنها باید برای ورود به فرانسه آزمایش کرونا بدهند.

در این میان دعوا بر سر صادرات واکسن از انگلیس به اتحادیه اروپا شدت گرفت. شرکت فایزر اعلام کرد که نمی تواند تعهد خود در مورد ارسال واکسن به اروپا را عملی کند و ابتدا واکسن انگلیس را تحویل خواهد داد. این موجب خشم مقامات اروپایی شد و آنها تهدید کردند که با فعال کردن یکی از ماده های «توافق خروج» عملاً مرز ایرلند شمالی و جنوبی را خواهند بست. با اعتراض دولت انگلیس، ایرند جنوبی و حتی سازمان بهداشت جهانی، اتحادیه اروپا به فاصله چند ساعت از تصمیم خود عقب نشینی کرد.

خروج از اتحادیه اروپا پیامدهای حقوقی و قانونی دیگری برای شهروندان انگلیسی داشت. از جمله فیسبوک اعلام کرد از این پس با کاربران انگلیسی بر اساس قوانین آمریکا رفتار خواهد کرد. به این ترتیب شهروندان انگلیسی از حمایتهای قانونی اتحادیه اروپا در مورد حریم خصوصی محروم خواهند شد.

در این مدت اتحادیه اروپا تعاملاتی نیز در رابطه با ایران داشت. کشورهای اروپایی که در مدت ریاست ترامپ عملاً در موضوع برجام ساکت بودند، با آمدن دولت بایدن به تکاپو افتاده و تلاش کردند خود را صاحب ابتکار عمل نشان دهند. در همین راستا سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس در حداقل دو بیانیه مشترک به تاریخهای ۱۶ ژانویه و ۱۲ فوریه نسبت به آنچه سرپیچی ایران از تعهدات خود مینامیدند ابراز نگرانی کردند. ایران در ادامه پیمان شکنی آمریکا و کشورهای اروپایی، بدون خروج از برجام، تعهدات خود را کاهش داده است. 

با فرارسیدن سال جدید شمسی، هنوز بحران کرونا در اروپا پایان نیافته و سال آینده شاهد پیامدهای بیشمار آن در زمینه های اقتصادی، بیکاری،افزایش جرائم، قدرت گرفتن دیدگاه های ملی گرایانه و افراطی و امثال آن خواهیم بود. همانطور که گفته شد، بحران کرونا شکافهای داخل اتحادیه اروپا را بیش از پیش آشکار کرد و پیدا نیست که این اتحادیه تا پایان این بحران بتواند یکپارچگی خود را حفظ کند.