نگاهی به تغییرات ناشی از شیوع کووید-۱۹ در آسیا

به گزارش ایرنا به نقل از نشریه دیپلمات، یک سال پس از اعلام رسمی همه‌گیری جهانی کرونا این پرسش مطرح می‌شود که ویروس کرونا چگونه آسیا را تغییر شکل داده است؟ یک سال پیش در ۱۱ مارس ۲۰۲۰ سازمان جهانی بهداشت کووید-۱۹ را یک همه‌گیری جهانی (پاندمی) اعلام کرد . این ویروس از زمانی که از ووهان چین در خبرها وارد شد تا کنون بیش از ۱۲۰ میلیون نفر را مبتلا کرده و موجب مرگ ۲.۶ میلیون نفر شده است.

محدودیت‌ها و قرنطینه‌های مرتبط با آن موجب خسارت به اقتصادها و ضرباتی به نظم سیاسی در سطح جهان شده است یا در کشورهایی که عملکرد خوبی داشته‌اند نظم سیاسی را محکم‌تر کرده است. تحلیلگران مختلف بر این باورند که همه‌گیری کرونا نقطه عطفی در تاریخ جهان خواهد بود.
دیپلمات در این گزارش بدترین تاثیر همه‌گیری قرن بر مناطق مختلف آسیا را چنین ارزیابی کرد:

شرق آسیا

در یک سالی که همه گیری کرونا وارد صحنه شده است، منطقه شرق آسیا بخوبی این طوفان را مدیریت کرده است. آمار مربوط به مواد ابتلا و مرگ ناشی از کرونا این منطقه را در میان مناطق با عملکرد خوب جهان قرار می‌دهد . ژاپن بیشترین موارد ابتلا را در این منطقه داشته که در سالگرد اعلام کرونا موارد ابتلای این کشور ۴۴۳ هزار نفر بوده و تایوان هم با ابتلای ۹۷۸ نفر کمترین موارد را داشته است.

در کشور چین که اولین بار کووید-۱۹ در آنجا ثبت شد موارد ابتلا کمتر از ۱۰۰ هزار بوده و حتی آمار رسمی را قبول نکنیم به نظر آشکار است که مقیاس مرگ ومیر و بستری‌ها تا اوایل بهار ۲۰۲۰ در آن کشور تحت کنترل قرار گرفته بود یعنی زمانی که اوضاع در کشورهای دیگر در حال شدت گرفتن بود.

اما حتی در شرق آسیا هم که خسارت مستقیم کرونا از لحاظ مرگ و میر و بستری محدود بوده اما این همه‌گیری از راه‌های دیگر تاثیرات خود را بر جا گذاشته است.

از لحاظ سیاسی ، کووید-۱۹ موجب سرنگون شدن برخی رهبران شده است. کرونا احتمالا در کنار رفتن آبه شینزو نخست وزیر سابق ژاپن از قدرت نقش داشته است. او در سپتامبر ۲۰۲۰ از قدرت کنار رفت و وضعیت سلامتی علت این امر عنوان شد اما گمانه‌زنی‌هایی زیادی مطرح است که انتقادها از نحوه عملکرد دولت او در برخورد با کرونا هم نقش داشته است.

در مغولستان ، اعتراضات بر سر چگونگی مدیریت کرونا از سوی دولت موجب شد که "خورلسوخ اوکانا" Khurelsukh Ukhnaa نخست وزیر این کشور در ژانویه ۲۰۲۱ استعفا کند که این اقدام بهت‌آور بود و به ظهور رهبری از یک نسل جدید منجر شد.

در همین حال ، رهبران کره جنوبی به لطف مدیریت نسبتا موفقیت‌آمیز همه‌گیری کرونا از لحاظ سیاسی تقویت شدند . حزب دموکراتیک "مون جائه این" رئیس جمهوری در انتخابات پارلمانی آوریل ۲۰۲۰ اکثریت خوبی را کسب کرد. در تایوان هم مدیریت خوب  کرونا موجب شد که حذف این کشور (مورد ادعای چین) از سازمان جهانی بهداشت مورد توجه قرار گیرد هرچند تلاش برای احیای عضویت ناظر تایوان هم شکست خورد.

اما بتازگی تاخیر در کارزار واکسیناسیون در ژاپن ، کره جنوبی و تایوان توجهات منفی بیشتری را به دولت‌های آنها جلب کرده است.

از لحاظ اقتصادی هم کرونا تاثیرات زیادی بر جا گذاشته است. چین مباهات کرده که تنها کشور دارای اقتصاد بزرگ در جهان است که در سال ۲۰۲۰ رشد اقتصادی داشته است اما حتی رشد ۲.۳ درصدی تولید ناخالص داخلی چین هم ضربه بزرگی است هرچند اوضاع می‌توانست بسیار بدتر باشد.

ژاپن ، مغولستان و کره جنوبی به ترتیب کاهش رشد اقتصادی به میزان ۴.۸ درصد ، ۵.۳ درصد و ۱ درصد را ثبت کردند.

کره شمالی که مرزهای خود را اوایل سال ۲۰۲۰ بست و هنوز بازگشایی نکرده است احتمالا بیشترین لطمه اقتصادی را در منطقه از کرونا متحمل شده است هر چند دسترسی به آمار دقیق دشوار است. این خسارات تا حدی بود که کیم جونگ اون رهبر کره شمالی با چشمان اشک‌بار بابت شکست‌های اقتصادی عذرخواهی کرد اما او در عین حال کنترل‌های دولتی و برنامه‌های نظامی را تشدید کرده است.

در نهایت ، بحران کووید-۱۹ موجب شد که  روابط آمریکا – چین تا حد بی‌سابقه‌ای کاهش یابد تا حدی که از زمان برقراری روابط دیپلماتیک در سال ۱۹۷۹ تا کنون دیده نشده بود. شیوع کرونا موجب شد اعضای دولت ترامپ از جمله مایک پمپئو وزیر خارجه به انتقاد شدید از چین بپردازند و تئوری‌های توطئه درباره تولید ویروس کرونا در آزمایشگاه‌های چین منتشر شود. البته آمریکا هم تنها نبود. از اروپا تا جنوب شرقی آسیا دیدگاه عمومی مردم نسبت به چین در یک سال گذشته خراب شده است. افزایش تنش‌های دیپلماتیک بین آمریکا و چین بطور خاص بر روابط دیپلماتیک در کل منطقه تاثیر داشته است و اکنون سئول و توکیو همانند دیگر کشورهای منطقه نگران این مساله هستند که انتخاب اجباری بین شریکان امنیتی و اقتصادی چه معنایی خواهد داشت.

جنوب شرقی آسیا

در مقایسه با بخش‌های زیادی از جهان ، کشورهای جنوب شرقی آسیا سال همه‌گیری کرونا را با موفقیت قابل ملاحظه و به نوعی غیرمنتظره پشت سر گذاشته‌اند. تا ۱۱ مارس سال جاری میلادی تنها سه کشور از ۱۰ کشور منطقه – اندونزی ، مالزی و فیلیپین – بیش از ۱۰۰ هزار مورد کرونا ثبت کرده‌اند. حتی فیلیپین و اندونزی که شدیدترین شیوع کرونا در منطقه را داشتند در خارج از دایره شدیدترین موارد شیوع در کشورهای جهان قرار می‌گیرند. شمار موارد ابتلا در کشورهای کامبوج ، لائوس و برونئی در حد چند صد تن بوده است و موفقیت ویتنام در مهار سریع کرونا در سطح جهانی مورد تمجید است.

در حالی که این کشورها زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی خیلی خوبی هم ندارند عملکرد خوب آنها در مهار کرونا تا حدی رازآلود بوده و به مسائلی از جمله آب و هوای استوایی و همچنین هنجارهای اجتماعی و رعایت تدابیر مانند ماسک و شستشو نسبت داده شده است. آماده‌سازی و قرنطینه‌های زودهنگام هم بدون شک نقش داشته است.

با این حال کووید-۱۹ در یک سال گذشته تاثیرات مهمی بر جنوب شرقی آسیا داشته است. این همه‌گیری موجب شدیدترین رکود اقتصادی از زمان بحران مالی آسیایی در سال های ۹۸-۱۹۹۷ شده است. اکثر کشورهای منطقه شاهد رشد اقتصادی منفی بودند که بیشترین آن در حد ۹.۵ درصد در فیلیپین و ۶.۱ درصد در تایلند بود.

اما آمار اقتصادی نشانه‌ای از درد و رنج شخصی افراد ندارند. در ماه سپتامبر ، بانک جهانی پیش بینی کرد که تعداد افراد فقیر در آسیا برای اولین بار در مدت ۲۰ سال گذشته افزایش خواهد یافت.

هر چند انتظار می‌رود اقتصادهای جنوب شرقی آسیا در سال جاری میلادی به رشد مثبت بازگردد اما سرعت و مقیاس احیای اقتصادی تا حد زیادی وابسته به کارآمد بودن واکسیناسیون است. توزیع واکسن اکنون در همه کشورهای منطقه آغاز شده است و کادر درمانی و افراد کهنسال در اولویت واکسینه شدن قرار دارند. روسای دولت‌ها هم معمولا در برابر دوربین‌ها واکسن دریافت کرده‌اند تا مردم را به دریافت واکسن تشویق کنند اما برنامه واکسیناسیون هم مشکلات تدارکاتی خاص خود را دارد. حتی با تکمیل برنامه واکسیناسیون احتمال می‌رود که همه‌گیری کرونا نیروهایی سیاسی و اقتصادی را فعال کرده باشد که در یک دهه آینده باقی باشند.

یکی از نتایج شیوع کرونا شتاب گرفتن ظهور ویتنام و افزایش برتری راهبردی منطقه‌ای این کشور بوده است. این کشور اکنون چهارمین اقتصاد بزرگ در اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آسه‌آن) است و از لحاظ نرخ سرانه تولید ناخالص داخلی کشور فیلیپین را پشت سر گذاشت و اکنون به اندونزی نزدیک شده است. این مساله موجب شده که حاکمان ویتنام از حزب کمونیست نقش فعال‌تری در صحنه منطقه‌ای و جهانی بر عهده بگیرند.

همه‌گیری کرونا تاثیرات داخلی زیادی در این کشورها خواهد داشت که البته پیش‌بینی آنها دشوار است. از لحاظ اقتصادی موجب افزایش تمرکز قدرت اقتصادی شده و از لحاظ سیاسی نیز موجب تقویت موج ارتجاعی دهه گذشته شده و رهبران اقتدارگرا از "رودریگو دوترته" در فیلیپین تا "هان سن" در کامبوج بهانه‌ای برای افزایش قدرت و محدود کردن مخالفان سیاسی یافته‌اند. اما این روند با مخالفت یک جنبش اعتراضی ضداقتدارگرایی رو به رو شده که صحنه را برای بحران‌های سیاسی در بسیاری از کشورهای منطقه فراهم کرده است.

در سال ۱۹۹۷ ، بحران مالی آسیایی موجب یک رشته بحران‌های سیاسی در جنوب شرقی آسیا شد. نظم نوین سوهارتو در اندونزی را به زیر کشید ، جنبش اصلاحی در مالزی راه انداخت و قدرت‌گیری تاکسین شیناواترا در تایلند را تسهیل کرد. کووید-۱۹ از طریق تشدید مناقشه‌ها و تنش‌های موجود پیش از کرونا زمینه را برای دهه‌ای از ناآرامی فراهم کرده است.

جنوب آسیا

یک سال بعد از اعلام همه‌گیری جهانی کرونا ، می‌توان گفت که جنوب آسیا در مواجهه با این بیماری بهتر از پیش‌بینی‌ها عمل کرده است. همه‌گیری کرونا همچنین فرصت‌های ژئوپلتیک جدیدی برای کشورهایی ماند هند گشوده و همچنین تحکیم قدرت برای نیروهای حاکم را ممکن ساخته است.

در کشورهای سریلانکا ، بنگلادش و پاکستان شمار تلفات در ازای هر یک میلیون نفر زیر ۱۰۰ نفر بوده و در نپال حدود ۱۰۵ نفر و در هند ۱۱۵ نفر بوده است. مقایسه این آمار با نرخ تلفات به ازای هر میلیون نفر در کشورهای غربی مانند آمریکا و انگلیس که بیش از یک هزارو ۵۰۰ نفر بوده است نشان می‌دهد که جنوب آسیا با وجود زیرساخت‌های ضعیف و فقر گسترده ، بر اثر کرونا ضربه خورده اما خرد نشده است.

در کشور میانمار اما شمار مبتلایان  اواخر سال ۲۰۲۰ پس از ماه ها آرامش شاهد افزایش موارد کرونا بود و اکنون بیم آن می‌رود که شیوع کرونا در بحبوحه بحران سیاسی از کنترل خارج شود.

این منطقه از لحاظ تاثیرات بهداشتی فوری وضعیت خوبی داشته است اما این همه‌گیری فضای ژئوپلتیک قابل ملاحظه‌ای برای نارندرا مودی نخست وزیر هند ایجاد کرده است. همه‌گیری کرونا فرصتی برای احیای اتحادیه همکاری منطقه‌ای جنوب آسیا ایجاد کرده که بر اثر رقابت هند و پاکستان راکد بوده است. مودی همچنین از دیپلماسی واکسن به عنوان ابزاری برای ترمیم روابط با همسایگان هند استفاده کرده است.هند از طریق برنامه "کوواکس" سازمان بهداشت جهانی واکسن‌های هندی به کشورهای مختلف جهان از جمله در آفریقا رسیده است.  

از حیث داخلی ، همه گیری کووید-۱۹ (در کنار مواجهه نظامی با چین در منطقه لاداخ) فرصتی برای مودی ایجاد کرده تا شکل جدیدی به مسیر اقتصادی هند بدهد .

در کشور پاکستان ،‌ ارتش مسئولیت واکنش به کووید-۱۹ را بر عهده گرفت و تسلط خود بر کشور را تقویت کرد . یک کارشناس موسسه بروکینگز در خصوص تاثیرات کرونا در پاکستان خاطرنشان کرده که پس‌لرزه‌های کرونا موجب تضعیف دولت غیرنظامی در پاکستان شده و ارتش را بیشتر تقویت کرده است. در بنگلادش محدودیت‌های ناشی از کووید-۱۹ فرصتی برای دولت از حزب حاکم "عوامی لیگ" ایجاد کرد تا سرکوب صداهای مخالف را تشدید کند.

آسیای مرکزی

در آسیای مرکزی مانند بسیاری از نقاط جهان هنگامی که در اواسط ماه مارس گذشته در کشورهای قرقیزستان ، قزاقستان و ازبکستان وارد شد ، اولین پاسخ تعطیل‌ کردن بخش عای عمومی جامعه بود. مرزها بسته شد و پروازها متوقف شد و به مردم دستور داده شد که در خانه‌ها بمانند.

دولت قزاقستان یک گام جلوتر رفت و اتهام "اخبار جعلی" را علیه فعالان انتقادکننده از اقدامات دولت پیگیری کرد. دولت ازبکستان قوانین جزایی را اواخر ماه مارس اصلاح کرد تا انتشار "اطلاعات نادرست" را مورد مجازات قرار دهد و دولت تاجیکستان هم در تابستان ۲۰۲۰ قوانین مشابهی تصویب کرد. مجلس قرقیزستان هم در تابستان قانون اخبار جعلی را تصویب کرد اما سورونبای جینبکوف رئیس جمهوری وقت در ماه اوت این مصوبه را رد کرد. در حقیقت چنین قوانینی مشابه قوانین کشور روسیه در حال تصویب بود و در دستور کار قرار داشت اما کرونا بهانه‌ای برای تسریع در تصویب و اجرا فراهم کرد.

شرایط اقتصادی در منطقه موجب بازگشایی‌ها در تابستان شد اما تحلیل بانک جهانی حاکی است که این منطقه در سال همه‌گیری کرونا رشد اقتصادی منفی را تجربه کرده است. در قرقیزستان کاهش رشد ۸ درصدی در سال ۲۰۲۰ ریشه در شیوع کرونا داشته اما با ناآرامی سیاسی در این کشور هم ارتباط دارد. شیوع کرونا به ضربات خود به اقتصاد منطقه اما به شیوه‌های قابل پیش‌بینی ، ادامه می‌دهد. در تاجیکستان به عنوان مثال ، کارگران مهاجر همواره با مشکلات اقتصادی در روسیه ضربه می‌خورند و کووید-۱۹ به اقتصاد روسیه ضربه زده است. 

شیوع کرونا بطور ضروری حاکمیت های کشورهای آسیای میانه را خودکامه‌تر نکرده و واقعیت‌های اقتصادی منطقه را هم تغییر نداده است؛ در این صورت چه تغییری روی داده است؟

یک گزارش تحلیلی اخیر یک دانشگاه آلمان حاکی است که هزینه انسانی شیوع کرونا در آسیای میانه بزرگتر از چیزی است که در آمارها نشان داده می‌شود.

قزاقستان و قرقیزستان از جمله کشورهایی بوده‌اند که بطور نسبی بیشترین افزایش در مرگ ومیر در هر ۱۰۰هزار نفر را داشته‌اند. با گذشت زمان و مشخص شدن آمار بیشتر و دقیق‌تر ممکن است هزینه انسانی واقعی در آسیای میانه مشخص شود.

اما مشخص کردن تاثیرات پایدار شیوع کرونا در این منطقه در حال حاضر دشوار است. در حالی که واکسن وارد منطقه می‌شود تبلیغات در منطقه درباره عبور از کرونا یا وارد نشدن کرونا ( در ترکمنستان) ممکن است تلاش‌ها برای متقاعد کردن مردم به واکسن زدن را مخدوش سازد.