سَردر مدرسه چهارباغ اصفهان در معرض خطر ارتعاشات عبور مترو

به گزارش ایرنا،  حدود چهار سال از مرحله سوم پروژه عبور مترو در مرداد ماه ۱۳۹۶ و گذر قطار برای اولین بار از زیر زاینده رود و افتتاح ایستگاه میدان امام حسین(ع) می‌گذرد و اکنون ایستگاه انقلاب سیزدهمین ایستگاه‌ مترو اصفهان در مسیر اتصال شمال به جنوب خط به عنوان یکی از پر رفت و آمد ترین ایستگاه های قطار شهری محسوب می‌شود ؛ پروژه ای که سال‌های سال به دلیل عبورمترو از سی و سه پل موافقان و مخالفان زیادی داشت تا اینکه نظر برخی  مدیران شهری بر نظر کارشناسان و حتی مخالفان مردمی غلبه کرد  و مترو از زیر چهارباغ و سی و سه پل عبور کرد.

البته مخالفت با عبور مترو از زیر چهارباغ عباسی به سال ۶۷ برمی‌گردد که بسیاری از کارشناسان بارها درباره‌ خطرهایی که برای چهارباغ عباسی ایجاد می‌کند، هشدار دادند و پشت بند آن مدیران ومسوولان میراث فرهنگی در سال‌های پس آن مخالفت‌هایی برای عبور مترو از زیر چهارباغ داشتند تا اینکه مدیران میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان در سال ۹۶ به این قضیه پایان دادند و گفتندکه ارتعاشاتِ عبور قطار شهری در محدوده چهارباغ عباسی کمتر از حد متعارف‌اند و مسیر عبور قطار را با نماینده دانشگاه علم و صنعت طی کردیم، ارتعاشات، لرزه‌نگاری‌ها و لرزش‌ها توسط حسگرها پایش شد و آن‌چه که نشان داده شد اینکه ارتعاش و لرزه‌ها کمتر از حد متعارف و مجاز بودند. بنابراین نشان می‌دهد که ابزار و تکنیک‌های به کار گرفته شده در پروژه آسیب‌زا نیست.

حتی این دل نگرانی در سال ۹۶ به یونسکو رسید ۱۵ تیر ماه همان سال در چهل و یکمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو که در کراکوف لهستان، مساله عبور مترو از زیر چهارباغ به عنوان نخستین بحث‌های مطرح شده در باره‌ی ایران و اصفهان مطرح شد.

اما با گذشت ۴ سال از عبور مترو از زیر چهارباغ عباسی و پیاده راه شدن این مسیر تاریخی و سنگ فرش جدید و چهره تازه آن باز نگرانی‌هایی از عبور مترو از زیر چهارباغ برای اصفهان دوستان وجود دارد.

اثر ارتعاش مترو بر چهارباغ و آثار تاریخی تدریجی است

سیدمرتضی فرشته نژاد یکی از اعضای سابق شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان واستاد مرمت و معماری اصفهان در خصوص خطر احتمالی عبور مترو برای مدرسه چهارباغ گفت: من آن زمان که نماینده سازمان میراث فرهنگی در مترو بودم بسیار تلاش کردم که عبور مترو از چهارباغ اتفاق نیفتد زیرا متوجه خطرات احتمالی بودم.

وی افزود: پیش از راه اندازی مترو در مصاحبه و جلسات مختلف خیلی مسائل و خطرات احتمالی را موشکافانه مطرح کردم که در زیر چهارباغ و تمام آثار تاریخی در این مسیر چه بلایی می‌آید و چگونه تخریب می‌شود.

عضو سابق شورای فنی میراث فرهنگی اصفهان معتقد است که  تخریب به این صورت نیست که فوری و با دوبار گذشتن مترو از زیر زمین انجام شود؛ بلکه شبیه بمب تاخیری در انفجار هستند که بمب هست و عمل هم خواهد کرد اما در حالت فرسایش رخ می دهد.

وی ادامه داد: زمانی که نماینده سازمان میراث فرهنگی در مترو بودم عبور مترو از خیابان شمس آبادی (به موازات چهارباغ) صورت جلسه و امضا شد اما در نهایت اتفاق دیگری افتاد و مترو از چهارباغ گذشت.

فرشته نژاد اضافه کرد: جبهه غربی مدرسه چهارباغ و سَر در مدرسه پشت بند ندارد و فشارهای رانشی موجب تخریب آن می‌شود که علت آن هم مربوط می‌شود به نوع بنا که از قدیم به صورت خاص ساخته شده است.

وی با اشاره به اینکه مسوولان به موفقیت عبور مترو از چهارباغ دست یافته و در افتخاراتشان ثبت شده است؛بیان داشت:وقت آن است که واقع بینانه‌تر به قضیه نگاه کرد و باردیگر فکری برای آینده مترو و خطرات آن اندیشیده شود.

این استاد مرمت و معماری اصفهان افزود: ما نگرانیم بر اثر عبور و رفت و آمد مترو از زیر چهارباغ تخریب بناهای تاریخی به خصوص مدرسه چهارباغ با سست شدن و افتادن کاشی‌ها شروع و سپس اتفاقاتی از نوع اثر گذاری ارتعاشات مترو بر بنا آشکار شود.

فرشته نژاد گفت: حتی این ارتعاشات بر رامپ جنوبی سی و سه پل سمت پیاده رو اثر گذاشته و اخیرا ترک‌های ریزی خورده است که به دلیل لرزش‌های عبور مترو از زیر سی و سه پل است که گاهی پوشانده می‌شود.

وی تاکید کرد: باید هر چه زودتر برای تغییر مسیر مترو از  شمس آبادی تصمیم گیری شود و و عبور مترو از مسیر چهارباغ را محدود کنند و از تونل فعلی را به عنوان پناهگاه مردمی برای حوادث و خطرات آینده استفاده کنند.

ارتعاش روزانه مترو ۶ ریشتر است

همچنین  حسین یقینی پژوهشگر تاریخ و معماری و اصفهان شناس  به ایرنا گفت که  ما از ابتدا با عبور قطار شهری از مسیر چهارباغ مخالف بوده و هم اکنون هم مخالف هستیم زیرا جلوی ضرر را از هر جایی که بتوان گرفت، منفعت است.

وی افزود: درست است که هزینه خیلی زیادی تاکنون برای عبور مترو از زیر چهارباغ شده و اکنون هم؛ عبور و مرور بر قرار است اما مساله این است که آثار تاریخی و باستانی چهارباغ ارزش بسیار زیادتری از این هزینه‌هایی که تا کنون شده است، دارد.

این استاد اصفهان شناس تصریح کرد: اهل فن متوجه معرق و مقرنس‌های بالای سَر در چهارباغ می‌شوند که چه اثر ارزشمندی در این محور وجود دارد.

وی با بیان اینکه چهارباغ عباسی هم از لحاظ سخت افزاری و هم نرم افزاری دچار مشکل است، ادامه داد: طرح پیاده راه شدن چهارباغ و  ممانعت از عبور و مرور خودرو طرح بسیار خوبی بود زیرا سوخت‌های فسیلی حاصل از گازco۲ با آب در فشار ترکیب  و اسید کربنیک فرضی ایجاد می‌کنند که همین گازهای اسیدی روی کاشی ها نشسته و موجب تخریب می شود.

یقینی تاکید کرد: در دهه‌های گذشته به جای اینکه روی لایه‌های زیرین چهارباغ بررسی کارشناسی کنند؛ طرح عبور و مرور مترو از چهارباغ را مطرح کردند و تمام مقاومت مردم نیز بی نتیجه ماند.

وی اضافه کرد: درنهایت  مترو با دستور مدیران وقت شهری و میراث فرهنگی از زیر چهارباغ عبور کرد اما به جای آن یکی از بزرگترین و قدرتمندترین سَردرهای اصفهان و یادگار دوران شاه سلطان حسین در خطر قرار گرفت.

این استاد معماری گفت: هر سَردری که یک هفت و پنج روی سَر آن است؛ همیشه به سمت خارج رانش دارد و برای اینکه جلوی این رانش گرفته شود ۲ میخ بلند به نام مِنار بر آنها می‌کوبند که از رانش آن جلوگیری شود.

وی اضافه کرد: تنها جایی که مناره سَردر ندارد و رانش هم پیدا نکرده است؛ مدرسه چهارباغ است که اکنون به دلیل عبور خط مترو از چهارباغ در معرض خطر قرار گرفته است.

به گفته یقینی حرکت مترو در چهارباغ یا هر جای دیگر؛ حدود ۶ ریشتر ارتعاش دارد که در نتیجه این ۶ ریشتر در چهارباغ آرام آرام این سَر در را از بین می‌برد.

 وی اضافه کرد: البته برخی از مدیرانی هم هستند که سایر کشورهایی همچون ایتالیا با کلی آثار باستانی و عبور مترو را با چهارباغ مقایسه می‌کنند اما این افراد نمی‌دانند توپوگرافی و بافت زمین چهارباغ با بافت زمین آن کشورها متفاوت است.

این استاد اصفهان شناس اظهار کرد: در گذشته رودخانه زاینده رود آنقدر به سمت شمال شهر کشیده شده بوده که از سمت خیابان سپاه فعلی هم رد شده بوده و دلیل واضح آن هم این است که هر گاه در این خیابان عملیات عمرانی می‌کنند ریگ‌های رودخانه ای پیدا می‌شود.

وی در توضیحات انتقال ارتعاش صدا با بیان اینکه همان ریگ‌های رودخانه ای در مسیر چهارباغ هم هست،گفت: اگر انتقال صوت در خلاء باشد کم  و اگر در مایع باشد مقداری و اگر در محل قابل ارتعاش باشد بیشتر و  اگر ازریگ های رودخانه ای دارای سیلیس باشد؛ ارتعاشات بسیار سریع‌تر عبور می‌کند.

 پژوهشگر تاریخ و معماری گفت: زیر چهارباغ که قطار شهری عبور کرده است، ارتعاشات بسیاری وجود دارد که چهارباغ و مدرسه و مستحدثات(بناهای ساخته شده) اطراف آن را خراب خواهد کرد.

وی اظهار امیدوار کرد تا پیش از اینکه دیر شود مسوولان امر از اکنون فکر عبور جایگزین خط مترو از همان مسیرهای جایگزینی همچون شمس آبادی و سایر خیابان های اطراف باشند.

خبرنگار ایرنا در چند مرحله در صدد کسب نظر مدیران اداره کل میراث فرهنگی اصفهان درباره خطر احتمالی عبور مترو از زیر چهارباغ عباسی برآمد ولی موفق به تماس با آنان نشد.

مدرسهٔ چهارباغ که مدرسهٔ سلطانی و مدرسهٔ مادرشاه نیز نامیده می‌شود، آخرین بنای تاریخی باشکوه دوران صفوی در اصفهان است که برای تدریس و تعلیم به طلاب علوم دینی در دوره شاه سلطان حسین، آخرین پادشاه صفوی، از سال ۱۱۱۶ تا ۱۱۲۶ هجری قمری ساخته شده‌است. مدرسه چهار باغ که به قول بسیاری از محققان هم مدرسه و هم مسجد بوده‌است، با هشت هزار و ۵۰۰ متر مربع مساحت در ضلع شرقی خیابان چهارباغ قرار دارد.

سبک معماری این بنا به شیوه اصفهانی است که  ازنظر تناسب معماری و زیبایی طرح کاشی‌کاری، گنبد مدرسه چهارباغ بعد از مسجد شیخ لطف‌الله قرار دارد ولی در نظر استادان بزرگ این فن، در مجلّل این بنا که با طلا و نقره تزئین شده از لحاظ زرگری، طلاکاری، طراحی و قلمزنی، شاهکاری از صنایع ظریفه است و نظیر ندارد.

مدرسه چهار باغ از لحاظ کاشی‌کاری هم دارای اهمیت است و انواع مختلف این فن را مانند کاشی هفت رنگ، معرق، گره چینی، پیلی و معقلی را در خود جای داده و در حقیقت موزه کاشی‌کاری اصفهان است.