اصلاح الگوی کشت راهکاری برای نرنجاندن تن تشنه زمین

به گزارش خبرنگار ایرنا؛ براساس اعلام مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور «خشکسالی امسال جزو بدترین خشکسالی‌ها است و اگر یک سال دیگر وضعیت این‌طور باشد در تامین آب شرب هم دچار مشکل می‌شویم» و از همین رو بحران کمبود آب به یکی از موضوع های پرهیاهوی این روزها تبدیل شده است.

از سوی دیگر در استان کرمانشاه به دنبال کاهش ۳۰ درصدی بارش باران، آب ذخیره شده پشت سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کاهش یافته است.

با توجه به اینکه بیشترین رقم استفاده از آب در بخش کشاورزی است، از همین رو از سوی شرکت آب منطقه ای کرمانشاه، کاشت هر گونه محصول آب بر در سطح استان ممنوع اعلام شده است.

کمبود بارش باران ، اراضی کشاورزی کرمانشاه به ویژه در مناطق گرمسیری غرب استان را بیش از گذشته تشنه تر کرده و موجب از بین رفتن برخی از محصولات و دست رنج کشاورزان شده است.

این در حالی است  که بخش زیادی از محصولات صیفی، سبزی و باغی استان کرمانشاه و استان‌های همجوار از همین دشت های غرب استان کرمانشاه تامین و روانه بازار می شود و حتی بخشی از آن نیز به عراق صادر می شود.

از آنجا که باید ارزش قطره قطره از این نعمت الهی (آب) حفظ شود؛ آنچه در این بین اهمیت دوچندان دارد مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی است که چندین گام برای تحقق این هدف وجود دارد که می توان به تغییر الگوی کشت برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره وری، کشت گلخانه ای، بهره وری از منابع موجود بدون افزایش سطح کشت و استفاده از سامانه های نوین آبیاری از جمله آبیاری بارانی و قطره ای اشاره کرد.

انتقال کشت بهاره به زمستان، ذخیره سازی سیلاب ها، جلو گیری از خروج روان آب ها، کاهش آب های غیر متعارف برای صنعت، ذخیره سازی آب ها در پشت سد ها، استفاده از آبیاری قطره ای که بازده آبیاری را به ۹۰درصد می رساند و هدر رفت آب ۱۰درصد است، کشت محصولات مقاوم به خشکی با  توجه به اقلیم هر منطقه، از دیگر راهکارهای مصرف بهینه آب از نظر کارشناسان است.

تغییر الگوی کشت شتابزده نباشد

یک عضو هیات علمی دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه در گفت و گو با ایرنا به ارایه چندین راهکار برای صرفه جویی مصرف آب در بخش کشاورزی پرداخت و گفت: به نظر من این موضوع، یک بحث فنی و کارشناسی و اجتماعی است و مستلزم همکاری کشاورزان،کارشناسان و وزارت جهاد کشاورزی است.

«دانیال کهریزی» افزود: در رابطه با تغییر الگوی کشت بنده موافق هستم ولی اگر به صورت شتابزده باشد در این صورت نتیجه عکس خواهیم گرفت چراکه در این رابطه در زمینه ی معیشت قشری از جامعه تصمیم گیری می کنیم.

وی پیشنهاد داد در مناطقی که کاهش بارندگی در آنها مشهودتر است جهاد کشاورزی در قدم اول با استفاده از نظرات اساتید دانشگاه های کشاورزی، علوم انسانی در ۲ جبهه، از کشت‌های مناسب جایگزین و جامعه شناسی را در جهت میزان پذیرش و ضریب نفوذ تغییر الگوی کشت استفاده کند، در عین حال در مناطق همگن مختلف اقدام به آزمایش نظرات خود کند و در کنار آن فرهنگ سازی پذیرش هم انجام شود.

این استاد دانشگاه رازی افزود: در گام بعدی که محصول جایگزین شناسایی شد در این مورد هم باید یکی از آیتم‌های موثر در نظر گرفتن معیشت جامعه هدف باشد، در مزارع نمایشی با کمک و همکاری کشاورزان پیشرو و ذی نفوذ در جامعه ی هدف اقدام به کشت شود.

وی ادامه داد: جامعه شناسان در این زمان باز هم باید کار فرهنگ سازی را انجام دهند و ذهن‌ها را آماده پذیرش کنند در نهایت اگر نتیجه کار مثبت بود اقدام به انتشار سراسری شود البته با حمایت های خاص از جامعه هدف تا اینکه کشت جدید نهادینه گردد.

به سمت هوشمند سازی آبیاری تحت فشار پیش برویم

کهریزی افزود: در رابطه با آبیاری تحت فشار اعتقاد دارم که این شیوه آبیاری باید تغییر کند و به سمت هوشمند سازی آبیاری تحت فشار پیش برویم و این سوال پیش می آید که چرا باید کشاورز در فلان کشت آنقدر با سیستم آبیاری تحت فشار آبیاری کند که انگار مزرعه به شیوه سنتی آبیاری شده است.

به گفته وی، در انتخاب نوع سیستم تحت فشار با توجه به اقلیم و کشت، زیاد کار کارشناسی نشده و متاسفانه بهره بردار با توجه به سلایق شخصی خود، نوع سیستم را انتخاب می کند و در اینجا باز هم خلاء نبود تحقیق و دانشگاه احساس می شود.

اراضی یکپارچه شوند

این استاد دانشگاه همچنین افزود: در رابطه با راهکار مصرف بهینه آب معتقد هستم که اراضی باید یکپارچه شوند تا بتوان کار عملی و کارشناسی شده انجام داد. در این رابطه فقط یک مثال را عنوان می کنم که در سیستم فعلی متاسفانه از پساب مزارع عملا استفاده نمی‌شود و مازاد آب آبیاری در زهکش ها تخلیه می شود و سپس به رودخانه ها و در نهایت دریاها می‌ریزند و عملا آب هدر می رود.

چهره سبز دانشگاه رازی افزود: در نتیجه اگر مزارع یکپارچه شوند با مدیریت واحد می‌توان این آب مازاد را به چرخه برگرداند که البته در این قسمت هم باید کاملا هوشمندانه و با علم کار کرد تا نتیجه مطلوب حاصل شود.

وی معتقد است، تغییر در شیوه خرید محصولات هم می‌تواند در مصرف بهینه آب موثر باشد بدین شکل که نحوه خرید از کمی به کیفی تغییر پیدا کند تا بهره‌بردار تنها به فکر تناژ نباشد.

کهریزی در زمینه کشت دیم با این پیشنهاد که برای کاهش تنش مصرف علف کش توفوردی (علف هرزکشی است که انتخابی براساس ماده مؤثر هورمونی تو– فور-دی نمک آمینه که دارای ۷۲۰ گرم ماده مؤثر در لیتر می باشد) ممنوع شود، گفت: برای کشت بهاره (ذرت ،چغندرقند و گوجه) آبیاری قطره ای توصیه می‌شود و برای گندم و جو آبی هم آبیاری در شب و ساعات اولیه روز جهت کاهش تبخیر و تعرق توصیه می‌گردد.

به گفته این پژوهشگر، برای نخود و سایر کشت های دیم حتما علف های هرز با وجین کردن باید حذف شود.

وی آبیاری قطره ای را نسبت به آبیاری بارانی که اثر گذاری کمتری دارد موثرتر دانست و گفت: از کشت گیاهان C۴ مثل ذرت در مناطق کم آب باید جلوگیری کنیم.

الگوی کشت باید متفاوت باشد

وی در زمینه اینکه الگوی کشت بر مبنای مصرف آب به چه معناست، گفت: این الگو یعنی اینکه ما باید هر محصول را متناسب با نیاز آبی هر منطقه کشت کنیم. به عنوان مثال گیاهانی که به نیاز آبی بیشتر احتیاج دارند نباید در مناطق یا استان های کم آب کشت شوند و الگوی کشت ما باید متناسب با اقلیم یا منطقه تعریف شود.

این استاد دانشگاه رازی ادامه داد: سیاست های جهاد کشاورزی خیلی می تواند در الگوی کشت مناسب باشد، به عنوان مثال اگر در یک منطقه هر سال شالی‌کاری انجام شده امسال با توجه به کم آبی و خشک سالی نباید سطح زیر کشت افزایش پیدا کند، سطح زیر کشت باید با توجه به آب ذخیره پشت سدها که چه میزان هست کشت شود و حداقل میزان کشت و محصولاتی که به نیاز آبی کمتری احتیاج دارند، کشت شود.

چه زمان آبیاری کنیم؟

این پژوهشگر کرمانشاهی در ادامه افزود: برای جلوگیری از تبخیر و تعرق هم می توانیم در ساعات اولیه صبح یا نزدیکی های غروب آبیاری کنیم به هیچ وجه در بازه ساعت ۱۲ ظهر و ۱۶ آبیاری نشود چون در این ساعات بیشترین میزان تبخیر و تعرق وجود دارد.

کهریزی معتقد است، تعیین یک نظام کشاورزی با مزیت اقتصادی پایدار که باید هرمحصولی باتوجه به پتانسیل آن منطقه و نه براساس سود بیشتر کشت شود، اهمیت دارد. استفاده از دانش بومی و دانشگاهی در کنار هم نیز اهمیت دوچندان دارد و می توان محصولاتی که به روش سنتی کشت می شدند  براساس روشهای نوین کشاورزی کشت کرد تا این نقصان برطرف شود.

 او افزود:  در آبیاری تحت فشار میزان باد نیز تاثیر دارد. به عنوان مثال، زمانی که وزش باد شدید است موجب می شود که آب آب پاش ها به طور مساوی بین محصولات پخش نشود، پس آبیاری در زمان هایی که باد شدید هم هست نباید انجام شود.

کهریزی یادآور شد، با توجه به پیش بینی هایی که شده است در ۱۰۰ سال آینده جنگ کشور ها بر سر آب است  چون هر ساله به سمت خشکسالی پیش می رویم و نیاز هست از این منابع آب به صورت بهینه استفاده کنیم و برنامه ریزی دقیق شود که کمترین میزان هدر رفت آب را داشته باشیم.

ورود گیاهی با نیاز آبی کم به کشور توسط یک پژوهشگر دانشگاهی

وی که موفق شده است برای نخستین بار گیاه دانه روغنی کاملیا را وارد کشور کند، گفت: این گیاه گزینه مناسبی برای کشت دیم در سطح کشور است که امسال نزدیک به ۶۰۰ هکتار کشت شد و کشاورزان از این کشت راضی هستند.

این عضو هیات علمی دانشگاه رازی افزود: طرف قرارداد بخش خصوصی داوطلب شده است تا کشت این گیاه را به صورت تضمینی و به صورت نقدی از کشاورز خریداری کند، این گیاه به آبیاری نیاز ندارد، با آب باران رشد می کند، با شرایط دیم سازگار است و می توان از کنجاله این گیاه روغنی برای تغذیه دام نیز استفاده کرد و تنوع کشت ما متنوع می شود.

کشاورزان به صورت بهینه آب مصرف کنند

در ادامه رییس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی کرمانشاه نیز به ایرنا گفت: براساس اخبار اعلام شده از سوی هواشناسی، کرمانشاه نسبت به سالیان گذشته نزدیک به ۳۰ تا ۳۵درصد با کاهش بارندگی روبه رو شده است و باید صرفه جویی لازم را انجام داد.

«ناصر مرادی» با بیان اینکه منابع آبی زیرزمینی به دلیل عدم نزولات جوی رو به کاهش است و این موضوع به کشت آبی ضربه می زند، گفت: از همین رو امیدوارم مصرف آب توسط کشاورزان بهینه باشد.

مرادی اضافه کرد: محصولات دیم در شرایط مناسبی به سر نمی برد و خسارت بالایی به ویژه در مناطق گرمسیر متحمل شده است و در مناطق سردسیر نیز با کمبود باران مواجه هستیم که امیدواریم با بارش بارندگی در روزهای آتی کشت مناطق سردسیر استان از بین نرود.

کشت کدام محصولات ممنوع شد؟

 در ادامه مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه نیز در گفت و گو با ایرنا، وضعیت منابع آبی استان را نگران کننده دانست و گفت: آب ذخیره شده پشت سدها نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۰ درصد کاهش یافته است.

«بهرام درویشی» با اشاره به اینکه امسال با خشکسالی شدید دست و پنجه نرم می کنیم، افزود: کاهش بارندگی ها بر مخازن آب زیر زمینی و جریان‌های آب سطحی نیز تاثیر گذار است و شاهد کاهش در این بخش نیز خواهیم بود.

به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کرمانشاه، فروردین امسال در برخی رودخانه‌های استان با کاهش بیش از ۹۰ درصدی روان آب نسبت به مدت مشابه سال قبل روبه رو هستیم.

درویشی با اشاره به اینکه بیشترین میزان مصرف آب مربوط به بخش کشاورزی می‌شود، گفت: به منظور صرفه جویی در مصرف آب، کاشت هر گونه محصول آب بر در سطح استان ممنوع خواهد شد.

وی توضیح داد: هماهنگی لازم را در این زمینه با سازمان جهاد کشاورزی انجام داده‌ایم و در صورت مشاهده تخلف، با کمک دستگاه قضایی با متخلفان برخورد می‌شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای کرمانشاه ادامه داد: با توجه به پیش بینی‌های انجام شده میزان ذخایر سدها برای تامین آب مورد نیاز کافی است و هیچ نگرانی در این زمینه وجود ندارد.

درویشی با تاکید بر اینکه صرفه جویی در مصرف آب امسال باید با جدیت از سوی مردم رعایت شود، تاکید کرد: بزودی کمیته هایی برای کنترل میزان مصرف با هماهنگی جهاد کشاورزی و آب و فاضلاب تشکیل خواهد شد.

۸۰هزارهکتار از اراضی مجهز به سیستم آبیاری تحت فشار است

اجرای طرح سازگاری با کم آبی و سامانه های نوین آبیاری طرحی از دولت برای صرفه جویی آب در بخش کشاورزی است که علاوه بر بالا رفتن راندمان بخش کشاورزی و افزایش محصول می تواند باعث استفاده بهینه از نعمت خدادادی آب نیز شود.

برنامه سازگاری با کم آبی به منظور مدیریت منابع آبی و به منظور کنترل و مدیریت منابع آبی و افزایش سطح آن طراحی شده است.

براساس این برنامه تمام دستگاه‌های اجرایی از جمله جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت و آب و فاضلاب موظف هستند مصرف بهینه منابع آبی را در دستور کار قرار دهند.

در این باره رییس جهاد کشاورزی کرمانشاه به ایرنا گفت: بهترین کار برای صرفه جویی آب توسط کشاورز، استفاده از سیستم های بهینه تحت فشار آبیاری است که در استان کرمانشاه در حال انجام است و کشاورزان به خوبی از آن استقبال می کنند و در این زمینه جزو استان های برتر کشور هستیم.

«نوربخش حاتمی» با بیان اینکه نزدیک به ۲۰۰هزارهکتار اراضی آبی در استان کرمانشاه وجود دارد، افزود: بیش از ۸۰هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان مجهز به سیستم های آبیاری تحت فشار است.

حاتمی اضافه کرد: از همه کشاورزان می خواهیم در صورت مهیا بودن شرایط، اراضی خود را به این سیستم مجهز کنند و ما هم در این زمینه یاری رسان آنان هستیم.

وی به وجود برنامه ای با عنوان سازگاری با کم آبی اشاره کرد و گفت: از کشاورزان تقاضا داریم برای انتخاب الگوی کشت، نوع و میزان آبیاری و انتخاب محصول هماهنگی لازم را با جهادکشاورزی و مراکز تحقیقاتی داشته باشند.

استان کرمانشاه ۱۲ سد مخزنی با ظرفیت یک میلیارد و ۳۵۰ میلیون متر مکعب، ۱۷۱ کیلومتر رودخانه و بیش از ۱۸هزار چاه آب دارد.

این استان ۲ میلیون نفر جمعیت ساکن در ۱۴ شهرستان، ۸۶ دهستان و ۲ هزار و ۵۹۵ آبادی دارد و ۲.۴ درصد جمعیت کشور در این استان ساکن هستند که از این تعداد ۷۵ درصد در نقاط شهری و ۲۵ درصد در نقاط روستایی زندگی می‌کنند.

گزارش از زهره کریم زاده