بدون تعارف با خشکسالی!

در بیان کمبود شدید بارش ها همین بس که میزان آورد به سدهای خراسان رضوی در سال زراعی جاری به میزان ۱۰۰ درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته کاهش داشته است.  
هم اکنون استان خراسان رضوی بحرانی ترین منابع آب های زیرزمینی در سطح کشور را دارد، به گونه ای که اکنون این استان با کسری سالانه یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعبی آبهای زیرزمینی روبه روست، هرچند که با اقدامات تعادل بخشی در سالهای اخیر کمی از این کسری جبران شده است.
بدین منظور جمعیت ناجیان آب با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد امروز نشست وبیناری را با عنوان "بدون تعارف با خشکسالی ۱۴۰۰" با حضور استادان دانشگاه، مدیران دستگاههای اجرایی حوزه آب و فاضلاب و تشکل های زیست محیطی برپا کرد.
در این نشست وبیناری که حدود سه ساعت به طول انجامید، وضعیت موجود،  چالشها و علل کم آبی و بی آبی و راهکارهای مقابله با خشکسالی در استان خراسان رضوی مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

برای مقابله با خشکسالی امسال باید آب جیره‌بندی شود

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی در سخنانی در این نشست گفت: با کاهش قابل توجه میزان بارندگی ها در خراسان رضوی، میزان آورد آب سدهای استان از ۷۰۰ میلیون متر مکعب به ۷ میلیون مترمکعب در سال زراعی جاری کاهش یافته است.
محمد علایی افزود: خراسان رضوی اکنون بحرانی ترین  منابع آبهای زیر زمینی در سطح کشور را دارد و این در حالی است که در شرایط خشکسالی ۹۵ درصد از تامین آب استان از منابع زیرزمینی تامین می شود.
وی ادامه داد: با توجه به شرایط خشکسالی، تامین آب مورد نیاز کشاورزی، صنعت و بخش شرب در استان نیاز به کمک جدی دولت و همه نهادهای مربوط دارد و در این راستا هفته گذشته جلسه ای با حضور استاندار برای لزوم اجرای بند "ز" قانون توزیع عادلانه آب مربوط به جیره بندی آب برگزار شد.  
علایی بیان کرد: آب منطقه ای خراسان رضوی از اسفند پارسال با شدت برای افزایش شارژ آب زیر سوال بوده است و به رغم این فشارها با توجه به وضعیت بحرانی،  شارژ آب مازاد را اعلام نکرده است.
مدیرعامل آب منطقه ای خراسان رضوی با اشاره به نقش تشکل های کشاورزی در کاهش برداشتها گفت: سال گذشته ۱۸ تشکل کشاورزی در استان به طور جدی در این زمینه وارد کار شدند، به طوری که ۴۶۰ میلیون متر مکعب کاهش برداشت آب را از این طریق بدون یک ریال هزینه و تنش اجتماعی داشته ایم.
وی خاطرنشان کرد: کاهش تبعات خشکسالی برای تامین آب در حوزه های مختلف نیازمند حمایت جدی دانشگاهها، هیات دولت، وزارت نیرو و استانداری است و اجرای جیره بندی در سال زراعی جاری برای مقابله با خشکسالی ضروری است.

تامین ۵۰ درصد آب مشهد از منابع سطحی 

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد گفت: شرایط خشکسالی غیرمنتظره نیست، همچنانکه قبل از ۲ سال پربارش به دنبال تداوم خشکسالی های تدریجی، ذخیره آب سد دوستی به ۱۴۰ میلیون متر مکعب کاهش یافت و ما مجبور به برداشت از حجم مرده آب این سد بودیم.
حسین اسماعیلیان افزود: ۲ سال پرآب در مشهد باعث ایجاد غفلت شد، به طوریکه چاره اندیشی ها، اجماع و نشست ها برای راهکارهای مقابله با کم آبی در این کلانشهر کمرنگ شد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از چالشهای بزرگ در کلانشهر مشهد با ۳.۵ میلیون نفر جمعیت، این است که تامین ۵۰ درصد از آب مورد نیاز این شهر وابسته به آبهای سطحی و سدها است و برای تامین آب این شهر حتی با حفر ۵۰ حلقه چاه نیز نمی توان بخشی از نیاز آن را تامین کرد.
وی گفت: مشهد در سال ۱۴۲۰، نیازمند ۳۹۶ میلیون متر مکعب آب خواهد بود، در حالی که در دولت هیچ برنامه مشخصی در این زمینه وجود ندارد و این موضوع نگرانی جدی را ایجاد کرده است.
اسماعیلیان، توسعه بی رویه جمعیت، توسعه باغ‌ویلاها و برداشت های غیرمجاز از خطوط انتقال آب و همچنین افزایش بار شرب دامها با توجه به شرایط خشکسالی را از جمله چالش های تامین آب مشهد در شرایط کنونی برشمرد.
وی ادامه داد: امسال با  توجه به قطع برق و تاثیرات آن،  از دست دادن بخشی از منابع تولید آب در مشهد را خواهیم داشت و از سوی دیگر شیوع کرونا و توجه بیشتر به رعایت اصول بهداشتی، باعث افزایش قابل ملاحظه مصرف آب در این شهر تا ۲۷ درصد نسبت به گذشته شده است.

چالش آبرسانی به جمعیت درگیر با بحران کم آبی 

معاون بهره برداری شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز گفت: این شرکت با زیر پوشش داشتن ۳.۵ میلیون نفر جمعیت، هم اکنون خدمات آب رسانی به ۷۶ شهر و ۲ هزار و ۵۴ روستا را بر عهده دارد.
مهدی جهان طلب افزود: توان آبدهی منابع آبی در خراسان رضوی امسال با توجه به خشکسالی ها و کاهش آبدهی چشمه و قناتها به میزان ۱.۵ میلیون متر مکعب کاهش یافته است.
وی بیان کرد: آب رسانی سیار به ۴۰۰ هزار نفر از جمعیت استان، بویژه در مناطق روستایی به دلیل بحران کم آبی چالش مهمی است و برای غلبه بر این چالش، برنامه های اضطراری خوبی مانند ستاد پایش آبی، بررسی منابع آبی و ارائه راهکارها و همچنین فعال شدن تیم های واکنش سریع را در حال اجرا داریم.

روبه رو شدن با شدیدترین کم آبی ۵۰ سال گذشته 

مدیرعامل سازمان مردم نهاد جمعیت ناجیان آب خراسان نیز در این نشست اظهار کرد: بیش از ۲۰ سال است که خراسان درگیر خشکسالی است، در یکی ۲ سال گذشته بارشهای خوب قدری ذهن ما را منحرف کرد اما امسال خشکسالی با فشار بیشتری برگشت به طوری که نسبت به ۵۰ سال گذشته با شدیدترین کم آبی مواجه هستیم.
مهدی جمشیدی افزود: از دولت در سطح کلان و مدیران اجرایی استانی در سطح منطقه، انتظار می‌رفت از ابتدای سال با ارائه طرح و برنامه، ‌ راهکارهایی ویژه برای افزایش مشارکت مردم، به منظور برون رفت از این وضعیت ارائه می‌کردند اما این مهم عملیاتی نشد.
وی ادامه داد: نخستین جلسه سازگاری با کم‌آبی خراسان رضوی، نیمه اردیبهشت پارسال به ریاست استاندار برگزار شد و به نظر می‌رسد باید حساسیت راس هرم استان نسبت به موضوعات محیط زیست و آب افزایش یابد.
وی با اشاره به فعالیت دبیرخانه همیاران آب مشهد در دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: باید این دبیرخانه را فعال نگه داریم و با ارائه راهکار به دستگاه های اجرایی برای کمک به بحران خشکسالی و کم آبی کمک کنیم.

خشکسالی هیدرولوژیکی

استاد گروه علوم و صنایع کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست گفت: فعالیت گروه‌های مردم نهاد در حوزه آب ضروری است اما هنوز گروه های مردم‌نهاد در برنامه‌ریزی‌ها جایگاهی ندارند و این مورد در حوزه آب شدیدتر است.
دکتر سیدحسین ثنایی نژاد افزود: در حال حاضر بسیاری از چشمه‌ها خشک شده‌اند و خبری از انباشت برف روی کوه‌ها نیست.
وی ادامه داد: طبق مشاهدات شخصی و تحقیقات صورت‌گرفته روی شاخص‌های خشکی دما، خشکسالی هیدرولوژیکی اتفاق افتاده است.

کاهش دیم‌ و افزایش فشار روی منابع زیرزمینی

محقق، جغرافیدان و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد نیز در این نشست گفت: برآورد می‌شود امسال به دلیل کاهش حجم دیم‌کاری در کشاورزی، روی چاه‌های زیرزمینی فشار بیشتری وارد شود.
دکتر محمدحسین پاپلی یزدی افزود: تجربه ثابت کرده است بعد از خشکسالی‌ها، سیلاب‌های عجیبی رخ می دهد لذا برای پیشگیری از وقوع سیلاب نیز باید پیش بینی لازم صورت گیرد.
وی با اشاره به جنبه های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی بحران آب گفت: در بخش آب اقتصادی با پرداخت خسارت، مساله قابل حل است اما چالش های سیاسی و اجتماعی بویژه در حوزه آب شرب جدی است و باید سریعتر برای آن چاره اندیشی شود.
وی بیان کرد: حل بحران آب،  نیازمند عزمی ملی و همگانی است و ارائه راهکارهای عملی برای خروج از وضعیت فعلی نیازمند برنامه ریزی دقیق و انسجام بخشی نهادها و حوزه های مرتبط با این موضوع است.

تاثیرات خشکسالی بر حوزه کشاورزی و دامداری 

معاون تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی نیز گفت: با توجه به پیش بینی های هواشناسی در سال گذشته، کشاورزان سطح کشت خود را افزایش دادند اما این پیش بینی ها درست از آب درنیامد و کاهش بارندگی ها در پاییز و زمستان پارسال به بالاترین حد خود رسید.
حمید ساربان افزود: در اردیبهشت امسال حجم بارشها در خراسان رضوی افزایش چشمگیری یافت و محصولات کشاورزی از این بابت به شدت آسیب دید، به طوریکه اکنون میزان برداشت گندم، جو، کلزا و زعفران در استان بیش از ۵۰ درصد کاهش داشته است.
وی همچنین به آسیب جدی به بخش دام، بویژه دام سبک با توجه به خشکسالی ها اشاره کرد و افزود: با توجه به افزایش چشمگیر قیمت یونجه، کاه و ذرت علوفه ای، بخش دام سبک به شدت آسیب دید و از سوی دیگر واردات نهاده های دامی نیز محدود شد و قیمت سه تا پنج برابری سم، کود و تراکتور بر حجم مشکلات افزود.  
وی گفت: کشاورزان و دامداران در شرایط کنونی با مشکلات عدیده ای روبه رو هستند و با این حال به دنبال طرح کنتورگذاری های آب کشاورزی، کسی نمی تواند اضافه برداشت داشته باشد، در غیر این صورت مشمول جریمه خواهد شد.

نجات کشور از وضعیت خشکسالی نیازمند تغییرات بنیادی است

عضو مرکزی شورای کشاورزی خراسان رضوی گفت: راهکارهای مقابله با خشکسالی ۴۰ سال است که در مسیر فعلی خود حرکت می کند و برای نجات کشور از این وضعیت نیازمند تغییرات بنیادی هستیم.
وحید اردکانیان افزود: اکنون بحث جیره بندی آب در بخش کشاورزی مطرح است، ولی باید توجه داشت که کشاورزان به اندازه کافی زیر فشار، لگدخورده و زیان دیده هستند و برای اجرای جیره بندی تاکنون بیشتر از اینها عمل کردیم که نمونه اش کاهش ۵۰ درصدی پروانه های برداشت آب است.
وی بیان کرد: اگرچه بارشها کاهش یافته است، ما هم به جای چاره اندیشی،  با زدن سدها منابع زیرزمینی را از بین می بریم و از حرکت آب در مسیر رودخانه، رسیدن به تالاب ها، مرداب ها و دریاچه ها جلوگیری کرده و باعث خشک شدن آن و مانع تغذیه آب های زیرزمینی می شویم.
وی خاطرنشان کرد: این مشکل مربوط به یک استان و منطقه خاص نیست، باید سیاست را عوض کرد و موانع تغذیه آبهای زیرزمینی را برداشت، چراکه اکنون بخش اندکی از آب سدها به مصرف شرب می رسد و سوال اینجاست بقیه آن به کجا می رود و اگر از این ظرفیت استفاده بهینه نمی شود، سیاست گذاریها دارای ایراد است.

تدوین سند مقابله با خشکسالی 
رییس دبیرخانه دائمی شورای همیاران آب استان خراسان رضوی نیز در این نشست بیان کرد: برای مقابله با خشکسالی، چوب جاودیی وجود ندارد بلکه باید راهکارها ارائه و چالشها با همکاری تمامی نهادها و تشکل ها چاره اندیشی شود.
دکتر کامران داوری افزود: در سالهای گذشته نشست ها و جلسات کارشناسی در حوزه آب مانند جشنواره ملی فناوریهای نوین آب، کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران و نوزدهمین کنفرانس هیدرولیک ایران با حضور فناوران مسوولان و دست اندرکاران این حوزه در حال برگزاری است.
استاد گروه مهندسی آب دانشگاه فردوسی مشهد گفت: با توجه به کاهش بارندگی ها و بحران خشکسالی این دومین جلسه ای است که با همت جمعیت ناجیان آب و با همکاری دانشگاه فردوسی مشهد برای مقابله با کم آبی برگزار می شود و برایند این نشست حرکت به سمت تدوین سند برای مقابله اصولی با خشکسالی است.