گلستان یکی از استان‌های عشایری کشور است که چهار هزار و ۱۲۲ خانوار عشایری شامل هزار و ۸۸۸ خانوار بومی ترکمن و ۲ هزار و ۲۳۴ خانوار کوچنده از استان‌های خراسان شمالی، رضوی و سمنان با مجموع جمعیت افزون بر ۲۳ هزار نفر در مراتع این استان زندگی می‌کنند.
این استان شمالی ۸۶۲ هزار و ۸۲۵ هکتار مرتع دارد که عشایر بومی و کوچنده با در اختیار داشتن ۷۶۷ هزار راس دام از مجموع تقریبی ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار راس دام سبک و سنگین گلستان، در سطح ۳۵۰ هزار هکتار از این مراتع در سه شهرستان گنبدکاووس، مراوه‌تپه و کلاله سکونت دارند.
عشایر به عنوان افرادی که معیشت آنان مبتنی بر دامداری سنتی است و به‌منظور تعلیف دام و تامین معاش بین ییلاق و قشلاق حرکت منظم فصلی دارند با هرگونه تغییر شرایط جوی و کاهش بارندگی و خشکسالی جزو نخستین گروه‌هایی هستند که برای ادامه زندگی دچار مشکل می‌شوند.
به گفته کارشناسان، کاهش میانگین ۴۰ درصدی بارش‌های امسال و وقوع پدیده خشکسالی، باعث افت تولید علوفه در مراتع گلستان شده و عشایر استان که سال گذشته با افزایش ۲۵ درصدی تولید گوشت قرمز خود را به بیش از هشت هزار و ۶۰۰ تن رسانده بودند امسال با توجه به کافی نبودن مراتع برای چرای دام و نداشتن توان مالی برای خرید علوفه و آب مورد نیاز مجبور به فروش دام‌های خود در وزن‌هایی پایین و حتی در برخی موارد دام مولد هستند که نتیجه آن در آینده‌ای نه چندان دور کاهش جمعیت دام و افزایش چشمگیر قیمت گوشت قرمز خواهد بود.
عشایر گلستان معتقدند که به ازای هر میلی‌متر کاهش بارندگی در مرتع، یک کیلو و ۳۶۰ گرم تولید علوفه در هکتار کاهش می‌یابد که باتوجه به وضعیت بارندگی امسال و افت ۶۰ درصدی تولید علوفه در مراتع گلستان، عشایر برای سیرکردن دام‌های خود از طبیعت ناامید شده و اکنون به سمت تغذیه دستی با خرید علوفه یارانه‌ای و آزاد گرایش پیدا کرده اند.
فروش دام برای تامین علوفه
یکی از عشایر ساکن در روستای آی‌تمر دهستان کرند گنبدکاووس به خبرنگار ایرنا گفت که کاهش بارندگی‌های امسال، باعث خشک شدن مراتع شده و عشایر برای تهیه خوراک دام‌های خود با مشکلات عدیده‌ای مواجه‌اند.
اراز آق آرکاکلی افزود: عده‌ای از عشایر که در مزارع کوچک خود گندم کاشته بودند به‌دلیل جوابگو نبودن علوفه موجود در مراتع، بعد از پایان برداشت، دام‌ها را در مزارع برای خوردن کاه رها کردند اما باز هم دام‌ها گرسنه می‌مانند.
وی ادامه داد: عشایر منطقه برای تهیه خوراک دام مجبور به فروش بخشی از گوسفندان خود هستند اما دام‌های لاغر خریدار ندارند و به قیمت خیلی پایین فروخته می‌شوند.
آق آرکاکلی اضافه کرد: پارسال گوسفندان عشایر کیلویی ۴۵۰ هزار ریال فروخته می‌شد اما هم اینک به دلیل لاغری و نبود تقاضا مجبور به فروش هر کیلو ۲۵۰ هزار ریال هستند.
یکی دیگر از عشایر ساکن این منطقه نیز به خبرنگار ایرنا گفت: سهمیه جو یارانه‌ای با قیمت حدود ۲۷ هزار ریال برای هر خانواده عشایری در منطقه ماهانه حدود ۵۰۰ کیلوگرم تا یک تن است که این میزان فقط جوابگوی خوراک چند روز دام‌ها است و عشایر برای تهیه هر تن جو با قیمت آزاد که ۲ برابر قیمت دولتی آن است باید ۶ تا هفت راس گوسفند خود را بفروشند.
رحمان آق آرکاکلی افزود: در شرایط خشکسالی و باتوجه به ممنوعیت صادرات دام و تقاضای کم برای خرید، هر گوسفند با وزن معمولی بین ۱۱ تا ۱۵ میلیون ریال و گوسفندان لاغر نیز با قیمت هفت تا هشت میلیون ریال فروخته می‌شوند.
وی از مسوولان خواست در شرایط خشکسالی برای کمک به عشایر، سهمیه نهاده‌های یارانه‌ای ماهانه هر خانوار را به سه تا چهار تن افزایش و یا نسبت به خریداری دام عشایر با قیمت مناسب اقدام نمایند.
احمد سخاوی یکی دیگر از عشایر ساکن در مراتع گنبدکاووس نیز از مشکلات تامین آب گلایه کرد و گفت: خانواده‌های عشایری مبلغ مورد نظر حدود (یک میلیون و ۵۰۰ هزار ریال) را برای آبرسانی با تانکر پرداخت می‌کنند اما همیشه آب با تاخیر به‌دستشان می‌رسد.
وی افزود: عشایر در فصل سرما برای آبرسانی به دام‌ها از چشمه‌های فصلی منطقه بهره می‌گیرند اما در شرایط فعلی که همه جا خشکسالی است عشایر امیدوار به حضور به موقع تانکرهای آبرسانی هستند.
کاهش ۶۰ درصدی تولید علوفه مراتع
کارشناس مرتع و امور دام عشایر گلستان در آسیب شناسی تاثیرات منفی خشکسالی بر زندگی عشایر به خبرنگار ایرنا، گفت که به ازای هر میلی‌متر افت بارندگی در مراتع، تولید علوفه در هر هکتار یک کیلو و ۳۶۰ گرم کاهش می‌یابد که نتیجه آن کاهش ۵۰ تا ۶۰ درصدی تولید علوفه در مراتع استان است که بر تولید و پرورش دام جامعه عشایری تاثیر مستقیم دارد.
رجبعلی محبی با اشاره به اینکه ۳۵۰ هزار هکتار از مراتع گلستان در اختیار عشایر بومی ترکمن و کُرد استان‌های خراسان شمالی، رضوی و سمنان است، افزود: جامعه عشایری که ۸۰ درصد درآمد آنان از دامپروری است با وضعیت فعلی خشکسالی و کاهش چشمگیر تولید علوفه در مراتع برای زنده نگهداشتن دام‌های خود مجبور به خرید علوفه دستی مانند جو و کاه هستند.
وی ادامه داد: اکنون که فصل برداشت محصولات پاییزه در گلستان از جمله گنبدکاووس است باتوجه به تاثیر خشکسالی بر تولید محصولات، قیمت جو و کاه نسبت به سال قبل ۲ تا سه برابر افزایش یافته است که خرید آن برای عشایر مقرون به صرفه نیست زیرا هزینه نگهداری دام را ۵۰ تا ۶۰ درصد افزایش می‌دهد.
رییس اداره بهسازی امور تولید اداره کل امور عشایر گلستان افزود: علاوه بر تامین علوفه، صفر شدن ذخیره برف زمستانی، مشکلات آبرسانی باتوجه به خشک شدن چشمه‌ها و رودخانه‌ها، حقوق چوپانان و کرایه پرداختی برای جابجایی دام با ماشین از دیگر هزینه‌های نگهداری دام است که در شرایط فعلی، مشکلات جامعه عشایری را مضاعف کرده و آنها را به سبب نداشتن توان مالی برای تامین تمام این هزینه‌ها، مجبور به فروش دام‌های خود قبل از رسیدن به وزن استاندارد ۵۰ کیلوگرم می‌کند.
محبی، قیمت خرید بره نر پروارشده با کیفیت مناسب را ۴۵۰ تا ۵۰۰ هزار ریال عنوان کرد و گفت: در شرایط فعلی، عشایر برای خرید علوفه با قیمت آزاد از بازار مجبور به فروش دام‌های خود در وزن‌های ۳۰ تا ۴۰ کیلو به قیمت پایین هستند که با توجه به کاهش تقاضا تحت تاثیر شیوع کرونا و کم شدن مجالس مختلف عروسی و عزاداری و فروش رستوران‌ها، این گوسفندان خریدار زیادی هم ندارد.
وی ادامه داد: در میان دام‌های عرضه شده در بازار توسط عشایر دام‌های مولد نیز قابل مشاهده است که نتیجه آن در آینده کاهش تولید و افزایش چشمگیر قیمت دام زنده خواهد بود.
این کارشناس امور دام و عشایر، خریداری دام با قیمت مناسب توسط دولت، ارائه تسهیلات ارزان قیمت، احیا و اصلاح مراتع و تقویت استفاده از دانش بومی ذخیره سازی برف در زمستان را از مهمترین راهکارهای کوتاه و بلند مدت برای کمک به عشایر در شرایط خشکسالی عنوان کرد و گفت: پرداخت تسهیلات ارزان قیمت چهار درصدی با بازپرداخت پنج ساله از محل ماده ۱۰ و ۱۲ مدیریت بحران کمک خوبی به عشایر برای خریداری علوفه مورد نیاز دام‌هایشان می‌کند.
به گفته محبی، سازمان امور عشایر ایران چهار هزار میلیارد ریال تسهیلات ارزان قیمت برای یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر جمیعت عشایری کشور در نظر گرفته که به محض تخصیص اعتبار به متقاضیان پرداخت می‌شود تا عشایر با خریداری علوفه دام‌های خود را به وزن مناسب رسانده و بعد برای فروش به بازار عرضه کنند.
وی افزود: در شرایط فعلی میانگین تولید علوفه در هر هکتار از مراتع گلستان ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم است در صورتی‌که با بوته‌کاری مناسب توان تولید ۵۰۰ کیلوگرم علوفه در هر هکتار از مراتع استان وجود دارد و تحقق این مهم نیازمند احیا و اصلاح مراتع است.
این کارشناس ادامه داد: عشایر می‌توانند در قالب شرکت‌های تعاونی فعال و تاسیس شرکت مرتع داری و دریافت تسهیلات از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و اداره کل تعاون روستایی گلستان هر سال ۱۰ درصد از مراتع را بوته کاری کنند و به مدت ۲ سال برای رسیدن بوته به رشد مطلوب با فنس کشی، اجازه چرای دام در این محدوده داده نشود.
محبی با تاکید بر ضرورت اختصاص تسهیلات برای پرواربندی دام در آغل با علوفه دستی برای کاهش فشار بر مراتع، اظهارداشت: دام‌ها چهار برابر ظرفیت در مراتع گلستان چرا می‌کنند که ادامه این روند در بلندمدت باعث شکل گیری ریزگردها در برخی از مراتع گنبدکاووس و مراوه‌تپه خواهد شد.
وی در بحث مشکلات آبرسانی به عشایر نیز گفت: در شرایط فعلی راهکار موقت، آبرسانی با تانکر به عشایر است و در ادامه باید آنان را به سمت احیای دانش بومی در بحث ذخیره سازی برف در زمستان برای استفاده در فصل گرما تشویق کرد.
این کارشناس اضافه کرد: در گذشته عشایر در زمستان که بارش زیاد بود برف را در شکاف صخره‌ها و چاله‌های دستی دپو و آنرا می کوبیدند تا از این برف در فصل گرما به عنوان آب شرب و برای دام‌ها مورد استفاده قرار دهند که امروزه استفاده از این دانش بومی در جامعه عشایری کم‌رنگ شده است.
محبی افزود: این دانش در بین عشایر بومی ترکمن گلستان نیز وجود دارد به این سبک که آب باران را از طریق نصب مخازن بر روی سقف خانه و آغل جمع‌آوری و با لوله‌کشی در یک آب انبار ذخیره می‌کنند تا در فصل گرما مورد استفاده قرار دهند و در کنار آن باید به ایجاد سد و بندهای خاکی برای نگهداری آب در مراتع توجه شود.
خسارت ۲ هزار و ۵۴۰ میلیارد ریال خشکسالی به عشایر گلستان
مدیرکل امور عشایر گلستان نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت که کاهش بارش‌ها در سال آبی جاری (مهر ۹۹ تاکنون) و وقوع پدیده خشکسالی تا زمان حاضر در مجموع ۲ هزار و ۵۴۰ میلیارد ریال به مراتع، بخش زراعت، دامداری و تولیدات جامعه عشایری بومی و کوچنده این استان خسارت زده است.
رضا علیپوری اظهارداشت: با خروج عشایر غیر بومی برای ییلاق گذران به استان‌های خود، خدمات حمایتی به ۲ هزار و ۲۱۰ خانوار تحت پوشش تشکل‌های عشایری گلستان با حدود ۴۰۰ هزار راس دام ارائه می‌شود.
مدیرکل امور عشایر گلستان گفت: مراتع استان به دلیل خشکسالی ناشی از کاهش بارندگی‌ها در حال حاضر پاسخگوی نیاز جامعه عشایری نیست لذا باید از طریق علوفه دستی بخشی از نیاز دام عشایر را تامین کرد.
علیپوری ادامه داد: از ابتدای امسال تاکنون ۲ هزار و ۴۰۰ تن کنسانتره، ۴۰۰ تن جو، ۲۰۰ تن ذرت و ۵۴ تن کنجاله کلزا با ارز دولتی میان عشایر ساکن در استان گلستان توزیع شده است.
وی گفت: طبق اعلام رییس سازمان امور عشایر ایران دستورالعمل خرید یک میلیون راس دام عشایر با قیمت هر کیلوگرم ۴۵۰ هزار ریال اخیرا تدوین شد و براساس این دستورالعمل به ازای هر کیلوگرم دام زنده تحویلی توسط عشایر سه کیلوگرم جو یارانه‌ای به آنان داده می‌شود که با توجه به اختلاف قیمت جو یارانه‌ای و آزاد به نوعی دام عشایر هر کیلو ۵۷۰ هزار ریال خریداری می‌شود.
مدیرکل امور عشایر گلستان افزود: به محض ابلاغ این دستورالعمل به اداره کل پشتیبانی امور دام جهادکشاورزی گلستان با هماهنگی اداره کل امور عشایر استان اجرای این طرح عملیاتی خواهد شد.
علیپوری همچنین گفت که هم اکنون ۱۱ تانکر آبرسانی در اختیار هشت تعاونی عشایر استان گلستان قرار دارد که بر حسب درخواست عشایر کار انتقال آب به مناطق مختلف را انجام می‌دهند.
نظر شما