نخستین کتاب چاپ سربی ایران در مشهد رونمایی شد

کارشناس بخش نسخ خطی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی روز سه‌شنبه در مراسم رونمایی از این کتاب با بیان اینکه رساله جهادیه اثر قائم مقام فراهانی، نخستین کتاب چاپ سربی ایران است افزود: این اثر در سال ۱۲۳۳ هجری قمری به دست محمدعلی آشتیانی به شیوه نوین در تبریز چاپ شد.

فاطمه رضایی مکی ادامه داد: این کتاب عنوان نخستین کتاب فارسی چاپ شده در ایران را نیز به خود اختصاص داد و این درحالی است که ۱۵ سال پس از آن در سال ۱۲۴۸، صنعت چاپ سنگی وارد ایران شد. محتوای این کتاب، مجموعه‌ای از رساله جهاد فضلا و علما و فتاوای آنان علیه تهاجم روسیه به ایران است.

این کارشناس نسخ خطی گفت: این رساله در ۸۴ صفحه بر روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم، در ابعاد ۱۵×۷/۲۰ با جلد تیماج مشکی به چاپ رسیده و هر صفحه آن دارای ۱۸ سطر است و جدول‌کشی آن نیز از نسخ خطی به این کتاب سرایت کرده است.

رضایی افزود: این نسخه با عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم، نحمدُ اللهَ الواحدَ القهارَ و نصلّیَ علی نبیّنا المختارِ و علی آله السادة ِالاخیار» آغاز شده است و به عبارت «و جعلها الله لکم الوسیلة الی دار کرامته و السلام» ختم شده است.

وی ادامه داد: کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه تصویر و آرایه است و فقط در برخی صفحه‌ها نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا نوشته شده است.

این کارشناس نسخ خطی، تأثیرپذیری از نسخ خطی و رسم‌الخط عربی را از ویژگی‌های کلی این رساله عنوان و بیان کرد: خط این کتاب نسخ است و مهم‌ترین ویژگی ‌این نوع خط خوانایی، زیبایی، ساختار هندسی مناسب برای حروفچینی، تقسیم متعادل فضای مثبت و منفی و قابلیت سازگاری با حروف‌سازی متحرک فلزی است.

رضایی عدم توجه به ضخامت حروف، قرار گرفتن حروف و کلمات در خط فرضی و همچنین فاصله بیش از حد بین سطرها را از دیگر ویژگی‌های این کتاب برشمرد و اضافه کرد: بسیاری از عناصر تزئینی و تصویری به دلیل هزینه چاپ و دشواری کار حذف شده است.
وی ادامه داد: از این کتاب چهار نسخه در ایران مشاهده شده است که یک نسخه در کتابخانه دانشگاه تهران، یک نسخه در کتابخانه ملی، یک نسخه در مدرسه فیضیه قم و یک نسخه در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی موجود است که به شماره ۴۲۴۱۱ در مخزن نسخ خطی و چاپ‌سنگی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.

سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی در مشهد شامل کتابخانه مرکزی و ۱۰ کتابخانه تخصصی مستقر در حرم مطهر رضوی افزون بر ۳۰ میلیون کتاب، سند و منبع مطالعاتی را در آرشیو خود نگهداری می‌کند.