سد "دالکی" پایانی بر تشنگی نخیلات دشتستان

به گزارش ایرنا، نخل هرچند به درخت مقاومت و استقامت در برابر گرما و کم آبی و به عنوان نماد مناطق گرمسیری معروف است، اما تغییرات اقلیمی دهه‌های اخیر و افزایش گرمای کره زمین و خشکسالی‌ها و کم بارشی‌های پی درپی، کاهش میزان آورد آب رودخانه‌ها، خشک شدن چشمه‌ها و چاه‌ها، پایین رفتن سطح سفره‌های آب زیرزمینی و فرسایش خاک و بیابانی شدن دشت‌ها سبب شده تا درخت خرما نیز توان مقاومت خود را در برابر این وضعیت از دست بدهد.

طوریکه بر اثر خشکسالی‌های اخیر در استان بوشهر بخش عمده‌ ای از نخیلات منطقه دشتستان و بویژه سعدآباد، وحدتیه و دالکی از کم آبی و تشنگی ایستاده بمیرند و خشک شوند و باغداران منطقه متحمل زیان‌های فراوانی شوند و عده‌ای نیز شغل و درآمد آبا و اجدادی خود را از دست بدهند و برای گذران و معیشت زندگی خود به شهرها مهاجرت کنند.

کم آب شدن رودخانه‌ها و ممنوع شدن برداشت آب از منابع زیر زمینی بیشتر دشت‌های شهرستان دشتستان باعث افزایش فاصله میان نوبت‌ها و کاهش شمار دوره‌ها و زمان آبیاری نخلستان‌های این شهرستان شده‌است، طوریکه بطور معمول در سال‌های پرآبی، نخیلات دشتستان هر ۲۰ روز یکبار به روش سنتی غرقابی آبیاری می‌شدند اما در سال های اخیر با توجه به وضعیت کم آبی هر چهار تا پنج ماه یکبار آبیاری می‌شوند آن هم در مدت زمان کوتاهی بر اساس سهمیه بندی که این وضعیت در میزان و کیفیت محصول خرمای منطقه و درآمد نخلداران نیز تاثیر منفی زیادی داشته است. 

با آغاز بکار دولت تدبیر و امید و انعکاس مشکلات و نگرانی‌های کشاورزان و نخلداران دشتستان و پیگیری‌های مسئولان استان بوشهر احداث سد مخزنی روی رودخانه دالکی که تامین کننده آب بخش زیادی از نخلستان‌های این منطقه است در دستور کار دولت قرار گرفت.

سرانجام در دی ماه سال ۱۳۹۳ در سفر حجت الاسلام دکتر حسن روحانی رئیس جمهوری و کاروان دولت تدبیر و امید عملیات اجرایی سد دالکی به عنوان یکی از مصوبه‌ها و پروژه‌های مهم این سفر آغاز و نویدی شد تا چراغ امید به زنده ماندن نخیلات در دل کشاورزان این منطقه روشن نگه داشته شود.

اما آنچه اکنون دوباره باعث نگرانی و دغدغه نخلداران و مسئولان منطقه و استان بوشهر شده‌ روند کُند اجرای پروژه سد دالکی به دلیل تامین نشدن اعتبار کافی است که آنان با وجود آگاهی از مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریم‌های ظالمانه از دولت خواستار تامین اعتبار کامل احداث سد دالکی و شتاب گیری روند اجرای آن هستند.

احداث سد دالکی تنها راهکار نجات نخیلات دشتستان 

یکی از پروژه‌های مهم و بزرگ در استان بوشهر که باعث حفظ منابع آبی و منجر به ذخیره ­سازی رواناب‌های فصلی و کاهش خسارت‌ سیلاب‌های مخرب می‌شود، "سد دالکی" شهرستان دشتستان است، احداث این سد با توجه به خشکسالی‌های پی در پی، کمبود منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی و هدر رفت آب‌های بالا دست برای سیراب شدن بیش از ۲ میلیون اصله نخل و سه هزار هکتار زمین زراعی همواره از مهمترین خواسته‌های چهار هزار کشاورز دشتستانی است که مطالعه آن از سال ۸۸ آغاز و با سفر هیات دولت در سال ۹۳ به استان بوشهر تصویب و به این ترتیب رویای شیرین نخلداران دشتستانی در مسیر تحقق قرار گرفت.

سد مخزنی دالکی با ظرفیت مخزن ۲۷۰ میلیون مترمکعب و حجم قابل برنامه‌ریزی ۴۳۵ میلیون مترمکعب در سال واقع در منطقه دالکی از توابع شهرستان دشتستان استان بوشهر و  روی رودخانه دالکی احداث می‌شود، این سد از نوع خاکی و به ارتفاع ۱۲۰ متر است که در فاز اول این پروژه احداث فرازبند (به ارتفاع ۶۰ متر، کانال هدایت آب به ورودی تونل‌ها و سامانه خروجی)، تونل‌های انحراف آب به طول های ۷۳۸ و ۸۴۰ متر (به همراه شفت آبگیر و دهانه های ورودی و خروجی با پوشش بتنی) و پل بزرگ بتنی به طول ۱۲۶ متر با ۶دهانه ۲۱ متری با عرض ۸ متر در دست احداث است.

معیشت درصد قابل توجهی از مردم استان بوشهر بویژه در شهرستان دشتستان با کشاورزی پیوند خورده و آب به عنوان کلیدی ترین عنصر در بقا و ثبات فعالیت‌های کشاورزی در این استان گرم و خشک به شمار می‌رود که بهره‌برداری مناسب از کوچک‌ترین منابع آب و ایجاد ظرفیت‌های­ جدید در این بخش به مثابه حفظ حیات بویژه در بخش روستایی شمرده می­‌شود.

رودخانه دالکی یکی از مهم­ترین رودخانه‌های­ استان بوشهر است که خشکسالی‌های­ دهه اخیر منجر به کاهش شدید آورد آب و افت کمی و کیفی محصول نخلستان‌های زیر پوشش آن شده‌است.

با توجه به سیلاب‌های­ زمستانه در این رودخانه و خشکی شدید آن در سایر فصل‌های سال، ساخت سد دالکی به عنوان راهکار نجات نخیلات این منطقه شناخته شد تا با کنترل روان‌آب‌های فصل بارندگی، آبی پایدار برای استفاده در تابستان‌های گرم در اختیار کشاورزان قرار گیرد.

مدیرطرح‌های توسعه منابع آب شرکت سهامی آب منطقه‌ای بوشهر می‌گوید: در مرداد سال گذشته ۲ تونل­ انحراف آب سد دالکی به طول یکهزار و ۵۷۸ متر و ۳۵۰ هزار متر مکعب خاکبرداری و ۵۴ هزار مترمکعب بتن ریزی انجام و ساخت فرازبند و بدنه اصلی آن در دستورکار قرار گرفت.

به گفته جهانگیر کدخدا پور شروع ساخت فرازبند سد دالکی با هسته رسی با ارتفاع ۶۰ متر از مرداد  ۱۳۹۹ آغاز شده و هم اکنون با گذشت ۹ ماه با ۱۷۰ هزار مترمکعب خاکبرداری و ۷۳۰ هزار مترمکعب خاکریزی به صورت ۱۰۰ درصد تکمیل شده‌است.

به گفته یک کارشناس و هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان بوشهر خشکسالی‌های پی در پی، منجر به پایین رفتن سطح ایستابی آب زیر زمینی  (در واقع زه آب) شده و نم و رطوبت از ریشه درختان نخل فاصله زیادی پیدا کرده و همین امر باعث شده درختان با کمبود شدید آب روبرو و ضعیف شوند.

حسن کازرونی با بیان اینکه چاه‌های غیر مجاز و مجاز باغداران باعث استحصال زیاد و اضافی از سفره‌های زیر زمینی شده است می‌گوید: روش آبیاری غرقابی در عمل باعث اتلاف آب می‌شود چون در طول سال شاید ۲ تا سه بار سهمیه آب به باغدار می‌رسد که این مقدار آب کفاف نیاز نخل را نمی‌دهد، بنابراین تغییر روش و سیستم آبیاری عمومی یکی از گزینه‌های مثبت و امیدوارکننده است.

این کارشناس کشاورزی معتقد است: به طور قطع هر چه سد دالکی زودتر به بهره‌برداری برسد می‌توان بخش عمده از نخیلات دشتستان را از زوال و نابودی نجات داد.

مشکلات اعتباری سبب کُندی روند اجرای سد دالکی 

هرچند بهره برداری از سد دالکی موجب احیای کشاورزی منطقه، تامین معیشت کشاورزان و نخلداران و در نتیجه آن جلوگیری از مهاجرت روستائیان به شهرها را به دنبال دارد اما به دلیل تزریق اعتبارات قطره چکانی روند اجرای این پروژه مهم و حیاتی در استان به کُندی پیش می‌رود این درحالی است که به گفته مدیر طرح‌های توسعه منابع آب شرکت سهامی آب منطقه ای بوشهر "در صورت تزریق به موقع و کافی اعتبارات امکان بهره‌برداری از این پروژه عظیم تا سه سال آینده فراهم می‌شود". 

کدخداپور به خبرنگار ایرنا گفت: در ابتدای کار برای اجرای سد دالکی ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار پیش بینی شده بود که امروز با توجه به طولانی شدن روند اجرای این پروژه مهم و حیاتی این اعتبار به بیش از یکهزار و ۲۰۰ میلیارد تومان افزایش یافته است این درحالی است که تاکنون ۱۰۰ میلیارد تومان از محل اعتبارات عمرانی و ۷۰ میلیارد تومان از محل منابع بخش خصوصی (فاینانس داخلی) به این پروژه پرداخت شده‌است و با این شرایط فعالیت در این سد ادامه دارد و ساخت آن با 35 درص پیشرفت فیزیکی در حال اجرا است.

وجود مشکلاتی در زمینه تامین اعتبار، موجب کُندی روند ساخت و کاهش جبهه‌­های کاری سد دالکی شده‌است هر چند در زمان حاضر خاک‌­برداری بدنه اصلی سد و سرریز آن همچنان ادامه دارد.

سرعت بخشی روند اجرای سد دالکی خواسته کشاورزان دشتستان  

کشاورزی به عنوان رکن اصلی اقتصاد مردم دشتستان است که بدون آب، محکوم به فنا است، بحران کم آبی بیش از هر نقطه‌ای از استان بوشهر زندگی روستانشینان این منطقه را تحت تاثیر قرار داده‌است.

به گفته کشاورزان و نخلداران شهرستان دشتستان سرعت بخشی در روند تکمیل سد دالکی و نقش آن در مهار روان آب‌های بالادست که هر سال بدون هیچ استفاده‌ای روانه دریا می‌شوند و تقویت سفره‌های زیرزمینی به  عنوان تنها راهکار برای پیشگیری از ایستاده مُردن نخل‌های مقاوم این منطقه ضروری است.

سد دالکی نه تنها جان بیش از ۲میلیون نخل را در دشت‌های وحدتیه، دالکی و سعدآباد نجات می‌دهد بلکه آب‌های زیرزمینی مناطق مختلف ازجمله بخش‌های ارم و بوشکان راهم احیا و رودخانه تنگ ارم را نیز زنده می‌کند، اینها بخشی از سخنان سید عبدالخالق علوی باغدار و نماینده باغداران وحدتیه است.

این باغدار دشتستانی معتقد است: با احداث سد دالکی، دشت وسیع و حاصل‌خیز وحدتیه که کشاورزان در آن به کشت دیم مشغول هستند به بازار کاری با هزاران نفر مشغول بکار، تبدیل و به منبع بسیار عمده‌ای از محصولات کشاورزی خارج ازفصل و انبار گندم این استان تبدیل می‌شود.

علوی ادامه می‌دهد: با احیای رودخانه تنگ ارم نیاز کمتری به استفاد از آب سد دالکی برای نخیلات خواهیم داشت و این سد حتی می‌تواند به منبع مطمئن آب آشامیدنی که از دغدغه‌های مردم استان بوشهر است، تبدیل شود.

به اعتقاد علوی با آبگیری و پایان کار سد دالکی حدفاصل شهرستان‌های گناوه تا دشتستان به کمک ۲ سد رئیسعلی دلواری و دالکی به سرزمینی سبز و نگینی زیبا تبدیل می‌شود و همچون جنوب استان که منبع اقتصادی عمده‌ای در کشور است این منطقه نیز چنان خواهد بود با این تفاوت که محیط زیست دراینجا پاک و پاک‌تر می‌شود.

سید عادل موسوی یکی دیگر از باغداران وحدتیه می‌گوید: بر اثر سال‌های متوالی خشکسالی و کم‌آبی که کشاورزی را مرگ تدریجی بخشیده، محصول خرما نیز از تاثیر این پدیده شوم بی نصیب نمانده و هر سال از لحاظ کیفیت و کمیت با افت شدید همراه شده است.

از نظر این باغدار دشتستانی هدر رفت آب‌های سطحی و نبود آب برای آبیاری، باغ‌ها را با خشکی و کیفیت پایین محصول روبرو کرده و امروز از رهگذر باغداری در این منطقه کسی نان آور خانه نمی‌تواند باشد زیرا دستمزد مراحل کاشت، داشت و برداشت آنقدر گزاف است که بدون بازاریابی مناسب، درآمد زایی را برای باغداران بسیار دور از دسترس و غیر اقتصادی کرده‌است ؛ در این شرایط چشم امید همه باغداران به احداث سد دالکی است.

موسوی ادامه می‌دهد: انتظار می‌رود با تلاش دولت تدبیر و امید اعتباری مناسب در سال ۱۴۰۰ برای سد دالکی تخصیص یابد تا  امید، سرسبزی و شکوفایی اقتصادی باغداران منطقه دشتستان را در پی داشته باشد.

مدیرعامل کنسرسیوم صادراتی خرمای استان بوشهر نیز د رخصوص آبیاری نخیلات معتقد است: هرچند شیوه‌ آبیاری قطره‌ای به شکل محدود در برخی از نخیلات این استان در حال انجام است اما در زمان حاضر شیوه سنتی آبیاری (غرقابی)، روش غالب به شمار می‌رود.

به گفته ابوالقاسم کاووسی در آبیاری غرقابی دوره آبیاری طولانی مدت است این درحالی است که دوره آبیاری در شیوه نوین کم‌تر و به جای هرچهار ماه چرخش آب به ۱۰ تا ۱۵ روز کاهش می‌یابد که این امر در میزان محصول و ثمردهی تاثیر بسزایی دارد.

وی درباره سد دالکی به عنوان منبع تامین آب بخش زیادی از نخلستان‌های دشتستان گفت: هرچند این پروژه در حال انجام است ولی روند آن بسیار کُند طی می‌شود و آنچه در این پروژه مهم است این است که همزمان با تکمیل پروژه سد باید طراحی کانال‌های بتونی، سیستم‌های آبیاری، استقرار ایستگاه پمپاژ  و تعیین بودجه اجرا شود تا نخیلات زیر پوشش به موقع از مزایای این سد بهره‌مند شوند.

کاووسی ادامه داد: اینکه زمان زیاد سپری شود تا سد آماده بهره‌برداری و پس از آن چندین و چند سال دیگر برای ایجاد زیر ساخت‌ها اقدام شود دراین صورت نوش‌دارو بعد از مرگ سهراب خواهد بود و نخیلات تشنه این منطقه از رمق خواهند افتاد.

 با تخصیص اعتبار مصوب امسال، روند اجرای سد دالکی سرعت می‌گیرد

به گفته معاون طرح و توسعه شرکت آب منطقه ای بوشهر با وجود همه مشکلات اما سال گذشته آب وارد تونل و سیستم انحراف سد دالکی شد که از سخت‌ترین بخش‌های پروژه است اجرا و کار ساخت بدنه و خاکریز ی سد دالکی آغاز شده‌است.  

جمشید تویل درباره منابع تامین مالی سد دالکی می‌گوید: امسال ۹۰میلیارد تومان از محل بودجه عمومی،۲ قرار داد تامین مالی۷۰ و ۱۸۰ میلیارد تومانی از محل فاینانس داخلی و استفاده از تسهیلات بانکی داشتیم که با تزریق این اعتبارات روند اجرای پروژه سرعت می‌گیرد.

به گفته تویل پروژه سد دالکی با اعتبار بیش از یکهزار و ۲۰۰ میلیارد تومان به عنوان یک پروژه مهم به شمار می‌رود و جزو محدود سدهایی است که شبکه پایاب آن احداث شده و این باعث افزایش راندمان آبیاری و تامین آب پایدار می‌شود.

تویل ادامه می‌دهد: از ۴۳۵ میلیون مترمکعب حجم قابل برنامه‌ریزی سد دالکی ۳۳۰ میلیون مترمکعب مربوط به کشاورزی و مابقی مربوط به زیست محیطی و شرب است.

وی درباره شبکه آبیاری زهکشی دالکی گفت: این شبکه آبیاری بیش از ۲ میلیون اصله نخل را زیر پوشش دارد که عملیات اجرایی آن در دهه ۷۰ آغاز و با ۳۰ درصد پیشرفت متوقف شده بود که در هشت سال گذشته با سرمایه گذاری ۸۰ میلیارد تومان بیش از ۵۰ درصد شبکه تکمیل و پیشرفت فیزیکی آن به بالای ۹۷ درصد می‌رسد.

تویل یادآورشد: درزمان حاضربارش‌ها بدون استفاده وارد دریا می‌شود این درحالی است که نخلداران برای آبیاری نخیلات خود در شبکه پایاب سد دالکی در فصل‌های گرم سال به این آب نیاز دارند که با احداث سد دالکی این ذخیره انجام و امکان آبیاری نخیلات و تامین آب پایدار و مطمئن فراهم می‌شود.

بهره‌برداری از سد دالکی زمینه اصلاح و نوسازی ۶ هزار هکتار نخیلات دشتستان را فراهم می‌کند

در زمان حاضر ۱۸هزار هکتار از نخیلات استان بوشهر زیر پوشش شبکه آبیاری دالکی و رئیسعلی دلواری در منطقه دشتستان است که در طول سال به دلیل خشکسالی تنها ۲ الی سه دوره آبیاری می‌شوند بنا به گفته معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر، "براساس بررسی‌ها بیش از ۳۰ درصد معادل ۶ هزار هکتار از این نخیلات نیاز به حذف و نوسازی با ارقام تجاری و اقتصادی دارند که به دلیل نبود آب مطمئن و پایدار در شرایط کنونی این جایگزینی امکان پذیر نیست.

خسرو عمرانی معتقد است: در صورت اجرای سد دالکی و اجرای طرح تحول کشاورزی که منجر به تغییر شیوه آبیاری نخیلات از غرقابی و به قطره‌ای می‌شود این جایگزینی امکان پذیر و  انجام عملیات به باغی شامل (تغذیه، هرس و شخم) برای مابقی نخیلات نیز فراهم می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: همه این اصلاح‌ها در بخش نخیلات منوط به تامین آب پایدار و مطمئن است مساله‌ای که امروز تامین این منبع آبی از مسیر احداث سد دالکی امکان پذیر است و نبود این سد و فشار به وجود آمده ناشی از خشکسالی منجر به کاهش عملکرد، توسعه آفات‌ها بویژه چوبخوار در نخیلات و ایجاد فشار مضاعف بر منبع آب سد رئیسعلی دلواری شده‌است.

عمرانی یادآور شد: انتظار می‌رود با تامین منابع مالی احداث سد دالکی در منطقه دشتستان سرعت گیرد و منجر به احیای نخیلات و رونق کشاورزی در این منطقه شود.