اگر چه ایجاد دانشگاه‌های مجازی از مدت‌ها قبل در بسیاری از دانشگاه‌های جهان به طبع آن در ایران آغاز شده بود اما با شیوع ویروس کرونا و لزوم رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و دوری از تجمعات به یک‌باره روند تبدیل فضای آموزش سنتی به سمت آموزش مجازی با شتاب بیشتری دنبال شد که در ابتدا به دلیل فراهم نبودن زیرساخت‌های مناسب، مشکلاتی را به وجود آورد.
با وجود آنکه آموزش‌های مجازی در دانشگاه‌ها در مقایسه با روش‌های سنتی مزایای قابل‌توجهی دارد اما تجربه اندک در زمینه فناوری و آموزش الکترونیکی، پشتیبانی نامناسب و خستگی فراگیر در حین دوره آموزش الکترونیکی از جمله موانعی است که دانشجویان بر آن‌ها تأکید دارند.
در این خصوص دیدگاههای مختلفی هنر در خصوص آموزش مجازی بین دانشجویان و استادان دانشگاه وجود دارد که نیازمند یک رویکرد آسیب‌شناسانه است.
رقابت تحصیلی در آموزش مجازی کم‌رنگ‌تر است
دانشجوی رشته دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی چهارمحال و بختیاری، دسترسی آسان به کلاس‌های درسی را از مزیت‌های آموزش مجازی عنوان کرد و گفت: از دیگر مزیت‌های این نوع آموزش این است که می‌توان فایل‌های تدریس شده را ضبط کرد و آن‌ها را به دفعات و در هر زمان دلخواه استفاده کرد.
علی مهرابی با بیان اینکه هر چند سیستم‌های آموزش مجازی معایبی نیز به همراه داشته است که بیشتر از مزیت‌های آن است، افزود: یک نمونه از این معایب، قطعی مکرر صدای استاد در هنگام تدریس است و دیگر اینکه شاید امکان دسترسی به یک سیستم پر سرعت و قوی برای همه میسر نباشد.
وی تصریح کرد: کلاس‌ها در زمان استاندارد ارائه نمی‌شوند و از آنجایی که در آموزش مجازی دانشجو و استاد حضور فیزیکی ندارند و فقط با نگاه کردن به صفحه‌نمایش رایانه یا گوشی همراه می‌توان به مباحث ارائه شده در هنگام تدریس دسترسی داشت، خیلی سریع هم دانشجو و هم استاد خسته می‌شوند.
مهرابی ادامه داد: جزواتی که استادان بارگذاری می‌کند به‌طور معمول از کیفیت بالایی برخوردار نیستند و یک بخش جزئی از مطلب را پوشش می‌دهد و در بعضی موارد نیز امکان جابه‌جایی صفحات مقدور نیست و اذیت کننده می‌شود.
این دانشجوی رشته دامپزشکی یادآور می‌شود: در کلاس‌های حضوری اگر استاد قصد داشت شکلی را رسم کند و یا توضیح دهد دانشجویان را متوجه مطلب می‌کرد ولی کلاس‌های آنلاین این امکان را ندارد.
وی درباره وضعیت دروس کارگاهی و آزمایشگاهی در دوران کرونا و تمرکز بر آموزش مجازی گفت: به‌عنوان مثال درسی مانند آناتومی که برای رشته دامپزشکی درس اختصاصی به شمار می‌رود در زمانی که کلاس‌ها به صورت حضوری برگزار می‌شد، هر جلسه آن بیشتر از پنج ساعت به طول می‌کشید و در کل درس سنگینی بود اما با شروع کلاس‌های مجازی، استاد در بازه زمانی ۴۵ دقیقه توضیحات مختصری در خصوص مباحث مربوطه ارائه می‌کند که در بیشتر مواقع بازدهی مناسبی ندارد.
وی به میزان یادگیری در آموزش مجازی نیز اشاره کرد و افزود: در کلاس‌هایی که دانشجو به صورت فیزیکی حضور پیدا می‌کند یادگیری بالاتر است در حالی‌که در کلاس‌های آنلاین، ممکن است صدای استاد واضح نباشد یا به خاطر قطعی اینترنت و فعال نشدن به موقع میکروفن، سوال دانشجو بی‌جواب بماند و از طرفی در آموزش حضوری، یادگیری چشمی وجود دارد و ارتباط کلامی با استاد نیز هوشیاری بیشتری برای دانشجو ایجاد می‌کند که این موارد در آموزش مجازی نقش چندانی ندارند.
مهرابی درباره ایجاد زمینه‌های رقابتی در آموزش مجازی و تاثیر آن در موقعیت تحصیلی دانشجویان تصریح کرد: به طور قطع رقابت سازنده بین دانشجوها می‌تواند بستر مناسبی را برای موفقیت و پیشرفت آن‌ها فراهم کند و زمانی که دوست شما در کلاس به سوال استاد جواب درست می‌دهد می‌تواند این انگیزه‌ای را در شما ایجاد کند تا تلاش بیشتری داشته باشید ولی این رقابت در کلاس‌های مجازی بسیار کم‌رنگ‌تر است.
وی درخصوص راه‌های بهبود یادگیری در آموزش مجازی گفت: استادان می‌توانند از ویدیو کنفرانس استفاده کنند یا بخشی از طرح درس را به دانشجویان محول کنند و همچنین می‌توانند از دیگر بسترهای مجازی برای برگزاری کلاس‌ها به صورت زنده استفاده کنند تا دانشجویان نیز مشارکت بیشتری در فرآیند آموزش داشته باشند.
استفاده از بستر اینترنت داخلی موجب بهبود عملکرد آموزش مجازی است
یکی از دانشجوی رشتهٔ مهندسی نرم‌افزار چهارمحال و بختیاری گفت:با توجه به اینکه بستر کلاس‌های مجازی در سرورهای خارجی برگزار می‌شود و در طول نیمسال تحصیلی نیز به تعداد واحدهای درسی برای هر نفر کلاس‌های بسیاری در نظر گرفته می‌شود و حضور در این کلاس‌ها نیز برای دانشجویان الزامی است، دانشجویان حجم بالایی از اینترنت را مصرف می‌کنند.
رامین علایی افزود: یکی از معایب این سیستم‌های آموزش مجازی این است که در دروسی که به حل تمرین و مساله در هنگام تدریس نیاز دارند، استادان نمی‌توانند به درستی تمرین را بنویسند و از موس برای نشان دادن حل مساله استفاده می‌کنند که ممکن است دانشجویان آن‌طور که باید مطلب را درک نکنند.
وی با بیان اینکه زمان کلاس‌های آنلاین در مقایسه با کلاس‌های حضوری بیشتر است و دانشجویان در شرایط راحت‌تری نسبت به کلاس‌های حضوری به مطالب ارائه شده در کلاس گوش می‌دهند، تصریح کرد: با این حال استادان به صورت مفید از این زمان استفاده نمی‌کنند و حد یادگیری در این زمان را برای دانشجو در نظر نمی‌گیرند.
علایی یادآور شد: در کلاس‌های حضوری دانشجویان می‌توانستند در زمان تدریس، سوالات خود را مطرح کنند و یا بعد از کلاس با استاد خود مشورت کنند ولی در کلاس‌های مجازی این امر امکان‌پذیر نیست.
وی در خصوص برگزاری کلاس‌های کارگاهی به صورت مجازی نیز گفت: آموزش مجازی برای این دسته از دروس کارگاهی، ضربه به دانشجویان زده است و واقعیت این است که استادان نمی‌توانند مطالبی را که در کلاس‌های حضوری تدریس می‌شد را با همان بازدهی در سامانه‌های مجازی بیان کنند و تمام مطالب به صورت تئوری مطرح می‌شود.
علایی ادامه داد: دانشجویان در آموزش مجازی برخی از مباحات درسی را به درستی متوجه نمی‌شوند در نتیجه سطح یادگیری نیز پایین می‌آید و این باعث می‌شود تا انگیزهٔ دانشجویان برای رقابت کمتر شود.
وی یکی از راهکارها برای بهبود عملکرد آموزش مجازی را استفاده از بستر اینترنت داخلی دانست و گفت: با این روش حجم مصرف اینترنت برای دانشجویان کاهش پیدا می‌کند و قطع و وصل صدا و تصویر که به خاطر استفاده از سرورهای بین‌المللی است نیز رفع می‌شود.
به گفته علایی،استفاده از تابلوهای الکترونیکی برای حل تمرین و مساله در هنگام تمرین نیز می‌تواند سطح یادگیری را در آموزش مجازی افزایش دهد.
ساعت آموزش مجازی در دروس مختلف باید استانداردسازی شود
دانشجوی رشته پرستاری در شهرکرد نیز درباره زمان در نظر گرفته شده برای تدریس دروس در فضای مجازی گفت: برای تعدادی از دروس حد استانداردی از زمان تعیین شده است اما کلاس‌هایی که زمان برگزاری آن‌ها بیشتر از ۲.۵ ساعت است از حالت استاندارد خارج است و امکان فراگیری را کاهش می‌دهد.
هنگامه سلطانی افزود: دانشجویان در کلاس‌های حضوری مجبورند برای فراگیری مطالبی که استاد تدریس می‌کند تمرکز بیشتری داشته باشند این در حالی است که در تدریس مجازی تمرکز کاملی وجود ندارد و عوامل مختلفی این تمرکز را بهم می‌زند.
وی برقراری ارتباط کلامی با استاد در کلاس‌های حضوری را از مزایای این شیوه آموزشی دانست و تصریح کرد: در آموزش مجازی تایپ کردن سوالات زمان‌بَر است و ممکن است استاد متوجه سوال دانشجو نشود و از طرفی در آموزش مجازی بستر مناسبی برای رقابت دانشجویان و سوق دادن آنان به سمت درس وجود ندارد.
سلطانی با اشاره به اینکه در کلاس‌های حضوری خود را موظف به یادگیری مطالب و نکته نویسی می‌دانستم یادآور شد: اما در آموزش مجازی چون میدانم اگر در زمان تدریس نتوانم تمرکز کنم می‌توانم فایل‌های ضبط شده را در فرصت‌های بعدی بررسی کنم چندان دغدغه‌ای به فراگیری مطلب در زمان تدریس ندارم.
وی گفت: اگر استادان بتوانند در فضای آموزش مجازی سوالات و آزمون‌های کوتاه را در هنگام تدریس به دانشجویان محول کنند، باعث می‌شود تا دانشجویان در فراگیری مطلب مشارکت بیشتری داشته باشند و آن را هم‌زمان با تدریس استاد مرور کنند.
دسترسی آسان مهم‌ترین مزیت آموزش مجازی است
دانشجوی رشتهٔ ژنتیک چهارمحال و بختیاری نیز گفت: دسترسی آسان به این سیستم از جمله مزیت‌های این نوع آموزش است به طوری که دانشجویان زمانی که در خانه حضور دارند، می‌توانند هم‌زمان در کلاس حضور داشته باشند و به کارهای دیگری که ضروری است نیز رسیدگی کنند.
مهسان قاسمی افزود: در کلاس‌های حضوری میزان یادگیری بسیار بهتر است زیرا در دوره‌های مجازی دانشجویان فقط صدای استادان را می‌شنوند و گاهی مطالبی که ارائه می‌شوند چندان واضح و روشن نیست و اگر در هنگام تدریس نیز صدا قطع و وصل شود ممکن است بخش مهمی از مطالب از دست برود.
وی با بیان اینکه تعدادی از استادان به همان کلاس آموزشی آنلاین بسنده کرده و فایل آموزشی یا جزوه‌ای را بارگذاری نمی‌کنند، تصریح کرد: فایل‌های صوتی کلاس‌ها نمی‌توانند نیاز دانشجویان به مطالب آموزشی را به طور کامل رفع کند.
قاسمی یادآور شد: حداقل کاری که استادان می‌تواند در طول این دوره‌های آموزش مجازی انجام دهند آن است که فایل‌های درسی که قرار است تدریس شود را بارگذاری کنند تا دانشجویان به اصل مطلب دسترسی داشته باشند.
سخت‌تر شدن کار تدریس استادان در دوران شیوع کرونا
یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه‌های چهارمحال و بختیاری نیز با بیان اینکه ارائه مطالب به صورت مجازی برای برخی دروس مطلوب است و مشکلی در یادگیری به وجود نمی‌آورد، گفت: در دروس آزمایشگاهی و عملی همچنان بهتر است آموزش‌ها به صورت حضوری دنبال شود چرا که سامانه‌های آموزش مجازی جوابگوی نیاز دانشجویان و استادان در رابطه با این نوع دروس نیست.
وی که خواست نامش در گزارش عنوان نشود، درباره میزان یادگیری در انواع آموزش مجازی و حضوری افزود: حد فراگیری در این ۲ نوع آموزش به طور تقریبی در یک اندازه است و این مهم است که استاد به چه شکل از امکانات الکترونیکی برای تدریس بهره ببرد.
وی یکی از معایب آموزش مجازی را مربوط به نحوه حضور و غیاب دانشجویان دانست و تصریح کرد: اگرچه نام دانشجوی به صورت آنلاین در کلاس نمایش داده می‌شود اما نمی‌توان از حضور دانشجو اطمینان حاصل کرد.
یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد نیز قطعی اینترنت، هزینه‌های بالا برای خرید حجم اینترنت و محدودیت وقت را از معایب آموزش مجازی دانست و گفت: راهکارهایی برای تقویت زیرساخت‌ها وجود دارد و اگر دانشگاه‌ها یک سامانه جامع تعریف کنند و همه دانشگاهیان یک رویه یکسان برای برقراری ارتباطات و تشکیل کلاس داشته باشند، می‌توان کیفیت کلاس‌های مجازی را ارتقا داد.
این استاد دانشگاه افزود: اگر همه دانشگاه‌ها به تبعیت از وزارت علوم یک سامانه جامع طرح و همه استادان از یک روش برای تشکیل کلاس در فضای مجازی استفاده کنند، دانشجویان نیز همه از یک روش برای ورود به کلاس استفاده کنند، در این صورت از هزینه‌های زیادی جلوگیری می‌شود و دسترسی‌ها نیز مطلوب‌تر خواهد شد.
وی یادآور شد: دانشکده‌هایی چون علوم پزشکی به دلیل ماهیت و نوع رشته، نیاز به سالن تشریح دارند و شاید لازم باشد روش جداگانه‌ای برای آموزش این نوع رشته‌ها در فرآیند مجازی در نظر گرفته شود.
وی در خصوص شیوهٔ برگزاری امتحانات در آموزش مجازی نیز گفت: هرچند این روش از برگزاری آزمون مشکلاتی دارد اما در حال حاضر در مقایسه با امتحان فیزیکی، بهتر است چون در وقت و هزینه صرفه‌جویی می‌شود.
این استاد دانشگاه به کیفیت آموزش‌ها و میزان یادگیری در فضای آموزش مجازی نیز اشاره کرد و گفت: این دو شاخصه در آموزش حضوری از درجه بالاتری برخوردار است چرا که در فضای مجازی ممکن است عده ای به دنبال سوءاستفاده باشند و از طرفی در کلاس‌های حضوری تعامل و ارتباط چهره به چهره بیشتر است و ارائه مطالب با روش پرسش و پاسخ پیش می‌رود.
سامانه‌های آموزش مجازی هزینه‌های دانشجویی را کاهش داده است
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد با اشاره به اینکه سیستم آموزش مجازی دانشگاه آزاد به صورت متمرکز راه‌اندازی شده است، گفت: این سامانه در ابتدا با نقایصی روبه‌رو بود که باگذشت زمان کیفیت آموزش مجازی با بهبود امکانات نرم‌افزاری، طراحی سامانه برگزاری امتحانات و طرح سوال، توسعه ابزارهای موجود در صفحه نمایش، امکان ضبط کلاس آنلاین و راه‌اندازی سامانه پشتیبان برای حل مشکلات دانشجویان به شکل چشمگیری افزایش یافت.
پژمان فاضلی ، دانشگاه آزاد اسلامی را از جمله نخستین دانشگاه‌های کشور دانست که توانست سیستم آموزش مجازی را برای حدود ۴۰۰ واحد دانشگاهی به‌صورت هم‌زمان راه‌اندازی کند و افزود: در کنار آموزش مجازی، سامانه‌های متعددی ازجمله سامانه دان جهت برگزاری تمامی جلسات مجازی و دفاعیه پایان‌نامه‌های دانشجویی به‌صورت مجازی نیز راه‌اندازی شد و امکان برگزاری بسیاری از دوره‌های ضمن خدمت استادان و کارکنان نیز به‌صورت متمرکز در بسترهای مشابه دیگر فراهم شد.
وی در ادامه اظهار داشت:سیستم آموزش مجازی دارای فرصت‌ها و تهدیدهایی به‌صورت هم‌زمان است زیرا در این نوع از آموزش ارتباط رو در رو برای دانشجویان و استادان به شکل پیوسته وجود ندارد و نبود زیرساخت مناسب اینترنتی در مناطق دوردست نیز آسیب‌هایی را برای دانشجویان ساکن در این مناطق به همراه داشته است.
فاضلی تصریح کرد: این سیستم باعث شد تا مشکلات دانشجویانی که از راه دور در دانشگاه حضور می‌یافتند و یا دانشجویانی که امکان تردد پیوسته برای آن‌ها مهیا نبود و یا به دلیل داشتن شغل نمی‌توانستند به طور مرتب در دانشگاه حضور یابند تا حدودی رفع شود و این موضوع استقبال برای حضور در کلاس‌ها و مشارکت در امور کلاسی را افزایش داده و موجب شده است تا در هزینه‌های دانشجویان صرفه‌جویی شود.
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد درباره شرایط کلاس‌های کارگاهی و آزمایشگاهی در دوره‌های آموزش مجازی گفت: در زمان شیوع کرونا تمامی دروس عملی در دانشگاه به‌صورت حضوری با رعایت تمامی موازین بهداشتی و ایمنی برگزار شد و با تبدیل رنگ مناطق به رنگ‌های زرد و آبی، ادامه تدریس دروس عملی به شکل حضوری تداوم می‌یابد.
وی با بیان اینکه کیفیت دروس عملی تحت تاثیر شرایط فعلی قرار نگرفته است، یادآور شد: برای دانشجویانی که از راه‌های بسیار دور در مناطق قرمز مجبور به حضور در دانشگاه می‌شوند و امکانات خوابگاهی برای آن‌ها فراهم نیست نیز راهکارهایی با هماهنگی دانشکده‌ها پیش‌بینی‌شده است.
فاضلی در ادامه درباره به چگونگی برگزاری امتحانات دانشجویان در سامانه‌های آموزش مجازی اشاره کرد و گفت: در هیچ درسی جزوه خوانی صرف برای دانشجویان مطرح نبوده است و در خصوص برگزاری امتحانات چهارگزینه‌ای نیز ۲ مساله مطرح است، اول اینکه اختیار برگزاری آزمون به اشکال مختلف در سامانه آموزش مجازی مهیا شده است و استان مختار هستند برگزاری امتحان را به شکل دلخواه برگزار کنند و دوم اینکه، در صورت برگزاری امتحانات به شکل چهار گزینه‌ای، کیفیت برگزاری آزمون‌ها به شکل مناسبی ارتقا یافته است.
وی، طرح سوال تصادفی و فراهم نبودن امکان بازگشت به سوالات قبل را از جمله موضوعاتی دانست که در فرآیند آزمون‌های چهارگزینه‌ای موجب برقراری امنیت در آزمون‌ها شده است.
وی افزود: همان‌طور که اشاره شد گزینه‌هایی به نحوه برگزاری آزمون‌ها در سامانه اضافه شده است که باعث کنترل و جلوگیری از بروز احتمالی تقلب در آزمون‌ها می‌شود و از سوی دیگر با توجه به ابلاغ بخشنامه‌های جدید در خصوص افزایش سهم ارزشیابی دانشجویان در طول ترم، عمده نمره دانشجویان به‌واسطه فعالیتهای در طول‌ترم به آن‌ها تعلق می‌گیرد و سهم نمره پایان ترم در ارزیابی‌های دانشجویی به حداقل ممکن رسیده است بنابراین توجه به عملکرد دانشجویان در طول ترم باعث ایجاد عدالت و قضاوت بهتر بر عملکرد دانشجویان می‌شود.
احتمال افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو به دلیل شیوع کرونا وجود دارد
معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد درباره رضایت دانشجویان از آموزش‌های مجازی گفت: در حال حاضر دانشجویان از وضعیت فعلی آموزش مجازی رضایت دارند و درصد کمی از دانشجویان دارای مشکلاتی به‌صورت موردی هستند که سعی شده است با پشتیبانی مستمر و پوشش دهی مناسب، مشکلات آن‌ها را رفع شود.
فاضلی در خصوص برنامه‌های در نظر گرفته شده برای بهبود وضعیت تحصیلی دانشجویان در دوران کرونا تصریح کرد: وزارت علوم با توجه به شرایط شیوع کرونا مجوزهایی برای جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی بر اساس سوابق تحصیلی صادر کرده است که با توجه به آن بستر ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر برای بسیاری از افراد فراهم شده است.
وی اظهار امیدواری کرد: این احتمال وجود دارد که به واسطه شرایط و مشکلات موجود، مجوزهای لازم برای افزایش ظرفیت پذیرش دانشجو به ویژه در رشته‌های پرطرفدار نیز صادر شود.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری نزدیک به ۴۰هزار دانشجو در مقاطع و رشته‌های تحصیلی مختلف دارد.
ویروس کرونا که منجر به بیماری کووید ۱۹در جهان شد در اسفندماه سال ۹۸ در ایران مشاهده شد که باعث تعطیلی بسیاری از مراکز آموزشی و دانشگاهی به دلیل جلوگیری از اجتماع و تجمعات شد.
نظر شما