عمیق شدن زخم خشکسالی در خراسان شمالی

به گزارش خبرنگار ایرنا، بر اساس گزارش رسمی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی حدود ۵۹ درصد از پهنه این استان دو میلیون و ۸۰۰ هزار هکتاری واقع در شمال شرق کشور درگیر خشکسالی و تحت تاثیر این پدیده است به طوری که بر اساس شاخص اس.پی.آی (ﺷﺎﺧﺺ ﺑﺎرش اﺳﺘﺎﻧﺪارد شده) در بازه ۱۰ ساله تا پایان اسفند ماه سال گذشته، بیش از نیمی از مساحت استان تحت تاثیر خشکسالی  قرار دارد.
هم اکنون  ۱۳.۱ درصد از گستره استان درگیر خشکسالی بسیار شدید،  ۱۳.۹ درصد تحت تاثیر خشکسالی شدید، ۱۶.۱ درصد خشکسالی متوسط و ۱۵.۶ درصد خشکسالی خفیف دارد و در بین هشت شهرستان این خطه شمالشرق کشور شهرستان های مانه وسملقان به عنوان قطب کشاورزی بیشترین پهنه تحت تاثیر از خشکسالی را دارد  و پس از آن شهرستان اسفراین و راز و جرگلان درگیر با این پدیده شدند.
بررسی ها نشان می دهد که خشکسالی استان خراسان شمالی نه تنها باعث ایجاد تنش آبی در حدود ۳۰۰ روستا و چند شهر ایجاد کرد که حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از حجم آبدهی قنات ها را نیز کاهش داد به طوری که نیمی از مزارع کشاورزی این خطه شمال کشور را نیز خشکاند و هشت دشت از ۱۱ دشت این استان نیز در زمره دشت های بحرانی قرار گرفتند و  با تداوم این روند احتمال قطعی آب نیز در کنار خاموشی برق در استان به عنوان راهکار دم دستی تکرار خواهد شد.
کاهش راندمان تولید 
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی در این ارتباط گفت: امسال ۱۴۶ هزار هکتار گندم در اراضی استان کشت شد که از این میزان ۹۸ هزار هکتار دیم و ۴۸ هزار هکتار آن اراضی آبی است  که با کاهش نزولات جوی، ۵۰ درصد از اراضی سطح زیر کشت گندم دیم ۱۰۰ درصد از بین رفت و راندمان عملکرد تولید ۵۰ درصد از کشتزارهای مابقی هم به نصف کاهش یافت به طوری که خسارت همین بخش با احتساب قیمت روز گندم هر کیلوگرم ۵۰ هزار ریال حدود چهار هزار میلیارد ریال می رسد.
 دکتر عبدالله یوسفی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : علاوه برخسارت ناشی از خشکسالی بر دیمزارها، در کشتزارهای آبی گندم نیز به دلیل کم آبی و کاهش نزولات جوی حدود ۳۰ درصد کم شدن تولید پیش بینی شده است و در مجموع پیش بینی می شود که در سال جاری حداقل میزان تولید گندم در این استان حدود ۱۰۰ هزار تن کمتر از سال قبل برسد.
وی میزان تولید گندم دیم و آبی استان را در سال گذشته ۲۶۶ هزار تن اعلام کرد و اظهار داشت : به نظر می رسد که این تولیدات در سال زراعی جاری به حدود ۱۸۰ هزار تن برسد.

جولان آفات پشت پرده خشکسالی 
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی جولان آفات در محصولات کشاورزی را از دیگر مشکلات ناشی از خشکسالی در اراضی این استان اعلام کرد و گفت : پیدایش طغیان  برخی آفات و بیماریهای گیاهی در سطح باغات و کشتزارهای خراسان شمالی از دیگر پیامدهای زیانبار خشکسالی  است.
وی کاهش تولید علوفه در مراتع استان روی آوری دامداران به تغذیه دستی، افزایش قیمت نهاده های دامی و حتی فروش زودهنگام و با قیمت پایین دامهای سبک را از پدیده های دیگر ناشی از خشکسالی در این استان برای سال زراعی جاری اعلام کرد.
وی گفت: برای جبران خسارت خشکسالی سهمیه سبوس برای تولید کنسانتره از خارج از استان به میزان ۹۰۰ تن و  جو به میزان چهار هزار و ۲۶۹ تن اختصاص یافت و با ارایه بیمه فراگیر برای محصولات باغی برای جبران بخشی از خسارت های ناشی از خشکسالی در دستور کار قرار گرفت.
یوسفی گفت: اجرای عملیات بیابان زدایی، قرق و تامین نیاز علوفه بهره برداران، ایجاد طرح های مرتع‌داری و ساماندهی سامانه های چرای دام، بهسازی چشمه ها، لایروبی قنوات، ایجاد کانال های آبیاری عمومی، خط انتقال آب با لوله، مرمت بند های انحرافی از جمله اقداماتی است که به منظور کاهش خسارت به کشاورزان در حال انجام است.
ممنوعیت کشت برنج 
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی گفت : به دلیل کاهش ۵۴ درصدی بارندگی در سال زراعی جاری و نفوذ خشکسالی، اراضی زیر کشت برنج در این استان به یک سوم سنوات گذشته کاهش یافت.
یوسفی اظهار داشت: براساس آمار رسمی در سنوات گذشته ۲ تا ۲ هزار و ۵۰۰ هکتار از اراضی زراعی استان خراسان شمالی زیر کشت برنج قرار داشت که در سال زراعی جاری سطح زیر کشت این محصول آب بر به ۷۵۰ هکتار کاهش یافت.
وی اضافه کرد : در سال زراعی جاری کشت برنج صرفا در روستاهای شیرین دره و محمد آباد شهرستان مانه و سملقان در غرب استان خراسان شمالی که در پایین دست سد شیرین دره واقع شدند و از لحاظ تامین آب برای کشت برنج مشکل کمتری دارند، انجام می شود.
رییس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان شمالی به کشاورزان برنجکار سایر مناطق استان توصیه کرد تا به دلیل کم آبی از کشت این محصول پرآب طلب خودداری کنند و به جای آن سایر محصول کم آب بر شامل لوبیا قرمز و یونجه بکارند.
 

وی اظهار داشت: کشت لوبیا علاوه بر هزینه پایین و درآمد بیشتر برای کشاورزان، از لحاظ فنی به حفظ ساختمان خاک کمک و برای سنوات آینده کشت محصول را آسان تر می کند.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی یونجه کاری را دیگر محصول جایگزین برنج در خراسان شمالی اعلام کرد و اظهار داشت: اگر یونجه به صورت مکانیزه کشت شود به دلیل برداشت محصول در چند نوبت درآمدزایی بیشتری نیز برای کشاورزان به همراه دارد.
بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی استان، کشت برنج در ۳۰ روستا و در ۸۰۰ قطعه زمین انجام می شود و بیشترین میزان کشت این محصول در شهرستان مانه و سملقان انجام می شود که رقم طارم دم سیاه است و به طور میانگین از هر هکتار شالیزار خراسان شمالی چهار هزار و ۷۰۰ کیلوگرم شلتوک برداشت می شود که ۶۰ درصد آن به برنج تشکیل می دهد.
تشنگی وحوش و افزایش تعلیف دامهای غیر مجاز 
معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم گفت: تقریبا تمامی عرصه های استان تحت تاثیر خشکسالی است اما نگرانی ها در مناطق سالوک و ساریگل در اسفراین و میاندشت در جاجرم بیشتر است.
حبیب لشکری اظهار داشت: در منطقه سالوک و ساریگل، نگران کاهش جمعیت قوچ و میش هستیم، همچنین خشکسالی تهدیدی برای جمعیت آهوان میاندشت است.

وی با اشاره به اینکه آب مورد نیاز برای آبرسانی سیار به وحوش بعضا از چاه های کشاورزی تامین می شد گفت: با کاهش بارندگی، همکاری کشاورزان در این زمینه کاهش یافته است.

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: قرار است یک حلقه چاه در منطقه میاندشت جاجرم حفر شود.
فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی هم گفت: خشکسالی و کاهش بارندگی سبب شده است تا حضور غیرمجاز دامداران در مراتع و مناطق حفاظت شده استان بیشتر شود.
محمدحسین صالحی اظهار داشت: دامداران مکلف هستند تا در زمان مشخص شده دام خود را از مراتع خارج کنند اما شاهد بازگشت دوباره آنان به مراتع هستیم و این امر محیط بانان را عاصی کرده است.
وی بدون ذکر تعداد برخورد با تعلیف غیرمجاز دام در عرصه های طبیعی خاطرنشان کرد: در یک هفته اخیر شاهد هجوم دامداران به مراتع در مناطق تحت مدیریت حفاظت محیط زیست در «قرخورد» شهرستان مانه و سملقان، «سالوک» در شهرستان اسفراین و «میاندشت» در شهرستان جاجرم هستیم.

فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی گفت: حضور دام در این فصل سبب خسارت و ضربه به پوشش گیاهی است و تهدیدی برای مراتع محسوب می شود.
صالحی خاطرنشان کرد: حضور دام و سگ های چوپانان در فصل زادآوری حیات وحش سبب ناامن شدن زیستگاه ها برای حیوانات می شود.
وی گفت: این امر بویژه در میاندشت جاجرم به عنوان زیستگاه گونه ارزشمند یوزپلنگ دارای حساسیت بیشتری است، حضور سگ های دامداران تهدید برای بره های آهوان و جمعیت این گونه وحشی به عنوان طعمه یوزها به شمار می رود.
صالحی گفت: محیط بانان در عرصه ها حضور دارند و با چرای غیرمجاز مقابله می کنند اما تعداد کم نیروها و هجوم دام ها سبب شده تا زمان کار از دست محیط بانان خارج شود.

 فرمانده یگان حفاظت اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان شمالی خاطرنشان کرد: گرانی نهاده های دام سبب شده تا دامداران دام خود را در شرایط چرا تغذیه کنند.

 توقف تولید با بره فروشی 
رییس اتحادیه دامداران بجنورد گفت: خشکسالی و گرانی نهاده‌ها سبب شده تا تولید برای دامداران به صرفه نباشد از این رو عرضه بره‌ها در بازار و همچنین فروش دام داشتی افزایش یافته است.
حسینعلی حصاری اظهار داشت: با توجه به کاهش بارندگی های بهاره و مشکل تامین علوفه در مراتع هم اکنون عرضه دام بیشتر شده است که این امر موجب کاهش قیمت ها شده است.
وی با اشاره به اینکه خشکسالی ها سبب شده تا تولید علوفه در مراتع به شدت کاهش یابد افزود : امسال عشایر در تامین ته چرای کشاورزان هم با مشکل رو به رو شده اند، گرانی علوفه و کاهش میزان تولید آن سبب شده تا کشاورزان ته چرا را با قیمت بیشتری عرضه کنند.
مدیرکل امور عشایر خراسان شمالی گفت: امسال تامین آب مورد نیاز عشایر با مشکل روبه رو شده است از این رو پیگیر هستیم تا شماری از چاه‌های قابل استفاده برای آشامیدن را از کشاورزان استان اجاره کنیم.
محمدرضا قلی پور اظهار داشت: در این زمینه از روستاییان و دهیاران انتظار می رود همکاری لازم را داشته باشند تا تنش آبی و تشنگی عشایر در سال جاری کاهش یابد و بتوانیم میزان تولید را حفظ و از کاهش آن جلوگیری کنیم.
وی افزود: برخی از چاه های کشاورزان قابل استفاده برای آشامیدن است که آمادگی داریم تا اعتبار مورد نیاز برای اجاره این منابع آبی را فراهم کنیم.

وی اضافه کرد : اکنون آبرسانی به عشایر به وسیله ۱۳ دستگاه تانکر انجام می شود و برای پوشش کامل نیاز به پنج تانکر جدید آبرسانی داریم.
هشت دشت بحرانی 
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان شمالی گفت: امسال منابع آبی سفره‌های زیرزمینی هشت دشت استان به علت کاهش نزولات جوی و برداشت بی‌رویه آب در شرایط ممنوعه و بحرانی قرار گرفت.
سید عقیل مرتضوی مجموع دشت های استان را ۱۱ دشت عنوان کرد و گفت: میانگین بارش سالانه در خراسان شمالی ۲۶۰ میلیمتر است که این میزان به نسبت سال های قبل کاهش زیادی داشته که در سال های اخیر بی سابقه است.
وی تصریح کرد: تغییر اقلیم و برداشت آب از سفره‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی باعث شده است که  هشت دشت استان در وضعیت نامناسبی از نظر ذخائر آبی قرار گیرد و به همین دلیل هرگونه توسعه بهره‌برداری و برداشت جدید در آنها به منظور تعادل بخشی به منابع آبی ممنوع شده است.
مرتضوی افزود: دشت های شیروان-فاروج، اسفراین، جاجرم ، صفی آباد، بجنورد، سملقان، شوقان و رباط اکنون در وضعیت بحرانی قرار دارند و اثرات و تبعات کاهش آب زیر زمینی به صورت نشست زمین و یا تغییر کیفیت آب در این دشت ها نمود پیدا کرده است.
مرتضوی بدون اشاره به میزان آبی که به صورت غیرمجاز در استان برداشت می شود، گفت: مقابله با برداشت های غیرمجاز، احیای دشت های بحرانی و مهار سیلاب را در شرایط کنونی مدنظر داریم و سعی می کنیم با اجرای این طرح ها آب استان را مدیریت کنیم.

وی میزان کل ذخایر آبی استان را ۹۹۰ میلیون متر مکعب عنوان و بیان کرد: از این میزان ۸۷۴ میلیون متر مکعب برای کشاورزی و حدود ۲۱ میلیون متر مکعب در صنعت مصرف می شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی ادامه داد: کشاورزی محور توسعه استان را تشکیل می دهد و بخش زیادی از ذخایر آبی در این بخش مصرف می شود و از آنجایی که بازده اقتصادی صنعت در اشتغالزایی و درآمدزایی بیشتر است باید در سیاستگذاری استان تجدیدنظر کرد و آب استان را در صنعت و تولید مصرف کرد.

مرگ قنات ها
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان شمالی نیز از کاهش آبدهی قنات های استان خبر داد و گفت: طی بررسی های صورت گرفته حجم تخلیه آب از قنات های استان در سال گذشته ۷۶ میلیون متر مکعب بوده که این رقم در سال ۹۸، ۸۶ میلیون متر مکعب بوده است.
ابراهیمی خاطرنشان کرد : در بررسی های صورت گرفته میزان تخلیه آب از قنات های استان ۱۰ میلیون متر مکعب کاهش یافته و میزان آبدهی آن ها نسبت به دوره قبل ۱۲ درصد کاهش نشان می دهد.
شناسایی چهار هزار حلقه چاه غیر مجاز 
مرتضوی اظهارداشت : در حال حاضر تعداد ۴ هزار و پنج حلقه چاه غیرمجاز آب در استان شناسایی شده است که از این منابع آبی، ۳۶ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌شود به طوری که در مجموع یکهزار و ۶۷۵ حلقه چاه غیرمجاز کشاورزی نیز در استان مسدود شد و پلمب این چاهها، از برداشت حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب آب جلوگیری شده و در مصرف منابع زیرزمینی صرفه جویی شده است.

وی خاطرنشان کرد: سالانه با برداشت غیر مجاز ۱۰ تا ۱۵ میلیون مترمکعب از منابع آب استان کاسته می‌شود، اما این مشکل همچنان وجود دارد و باید کشاورزان مصرف آب را مدیریت کنند.

وی با بیان این که با اجرای تعدیل برداشت از آب چاه های دارای پروانه، میزان برداشت در پروانه ها در زمان تمدید اعمال می شود گفت: ۵۰ تا ۶۰ درصد از چاه ها که در دهه های پیش حفر شده و پروانه دریافت کرده اند، مشمول اعمال محدودیت در برداشت از منابع زیر زمینی شوند.

چالش آب برای  ۱۷۰ هزار روستایی 
معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی گفت: اکنون ۲۶۵ روستای این استان با جمعیت ۱۷۰ هزار نفری به دلیل کاهش بارندگی و افزایش میزان آب برای مصارف غیر شرب با تنش آبی مواجه شدند.
رضا عطایی  افزود: اگرچه آمار روستاهای دارای تنش آبی در سال جاری نسبت به سال گذشته با کاهش ۱۵ درصدی مواجه است، ولی پیش بینی می شود که با فرارسیدن فصل گرما تنش آبی نیز در روستاهای استان افزایش یابد.
به گفته وی ۸۴۱ روستای دارای سکنه در خراسان شمالی وجود دارد که ۶۸۹ روستای بالای ۲۰ خانوار تحت پوشش خدمات شرکت آب و فاضلاب  استان هستند.
وی با بیان این که کاهش بارندگی ها تاثیر زیادی در تامین آب شرب شهری و روستایی دارد گفت: تاکنون تنش آبی قابل ملاحظه ای در ۲۴ شهر استان خراسان شمالی وجود ندارد.
عطایی با تشریح تاثیر کاهش بارندگی بر میزان  ذخایر آبی افزود: کاهش بارندگی ها علاوه بر این که کاهش ذخیره مخازن شهرها را درپی دارد و آنها را با خطر مواجه می کند.

وی خاطرنشان کرد: آب شرب سه شهرستان بجنورد اسفراین و شیروان از سدها تامین می شود و  پیش بینی شده تابستان امسال مشکلی برای تامین آب نداشته باشیم با این حال اگر هم چنان کاهش بارندگی ها تدوام داشته باشد ممکن است این شهرها هم با مشکل مواجه شوند.

معاون شرکت آبفای استان خراسان شمالی  با بیان این که در سال های خشکسالی برداشت آب شرب به ویژه در روستاها نیز بیشتر است افزود: با کاهش و خشک شدن آب رودها و چشمه ها روستاییان از شبکه آبرسانی برای آبیاری دام و زمین استفاده می کنند و همین امر فشار برروی شبکه آب را بیشتر می کند.
وی میزان مصرف آب شرب استان را  ۸۰ میلیون متر مکعب در سال بیان کرد و اظهار داشت: استاندارد سرانه مصرف آب در شهرها  ۱۷۰ لیتر و در روستاها ۱۴۰ لیتر به ازای هر نفر در روز برآورد شده اما این سرانه در شهرهای استان ۲۲۵ و در روستاها حتی بیشتر از شهرها و ۲۳۰ لیتر است.
عطایی خاطرنشان کرد: اضافه برداشت از شبکه آبرسانی به خصوص روستاها را می تواند با قطعی آب مواجه کند و مشترکان روستایی باید دقت بیشتری در مصرف آب داشته باشند تا با قطعی مواجه نشوند.
شرکت آب و فاضلاب خراسان شمالی بیش از ۲۰۰ هزار مشترک آب در شهرها، ۱۲۱ هزار مشترک آب در روستاها و ۶۰ هزار مشترک فاضلاب دارد.
معاون توسعه و پیش‌بینی اداره کل هواشناسی خراسان شمالی گفت: بارندگی در هشت ماه سال آبی جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۴۸.۳ درصدی به ۱۴۳.۷ میلی‌متر رسید که این وضعیت برای منابع آبی استان نگران کننده است.
مهدی کمالی اظهار داشت: این میزان بارندگی در مدت مشابه سال آبی گذشته ۲۷۷.۹ میلی متر بود که میزان بارش ها مطلوب برای کشتزارها و همچنین منابع آبی مطلوب بود.

وی افزود: میزان بارندگی در مدت مشابه دوره آماری بلندمدت ۲۳۴.۳ میلی متر گزارش شده است که بر این اساس میزان بارندگی ها در سال آبی جاری نسبت به دوره آماری بلندمدت ۳۸.۷ درصد کاهش دارد.
کمالی گفت: میانگین بارندگی در استان در سال آبی ۲۶۷.۴ میلی متر است که تاکنون در سال آبی جاری ۵۳.۸ درصد از این رقم محقق شده است. 

وی خاطرنشان کرد: تا پایان سال آبی جاری، بارندگی موثر و قابل توجهی پیش بینی نشده است از این رو شاهد اثرات خشکسالی خواهیم بود.

اختصاص ۲۲۰ میلیارد ریال اعتبار برای جبران خسارت
معاون دفتر مدیریت بحران استانداری خراسان شمالی با بیان اینکه پدیده خشکسالی در سال جاری به این استان خسارت زیادی وارد کرده است گفت: هم اکنون میزان آمار خسارت این پدیده در دست بررسی و جمع آوری است.

صادق رمضان زاده افزود : برای بخشی از جبران خسارت در این استان ۲۲۰ میلیارد ریال اعتبار اختصاص یافت که این میزان اعتبار برای تامین آب شرب و تقویت خط انتقال از سد شیرین دره به شهر بجنورد و روستاهایی که قرار است که از این محل تامین شود اختصاص یافت.

وی با بیان اینکه موضوع خشکسالی در تمام جلسه های ستاد بحران استان مطرح و پیگیری می شود اظهار داشت: این استان چندین سال است که با خشکسالی درگیر است اما امسال این پدیده شدیدتر شده است.

استان خراسان شمالی از لحاظ جغرافیایی در منطقه معتدل کوهستانی واقع است که میانگین باران سالانه آن حدود ۲۴۰ میلمتر می رسد و حدود  ۳۴۴ هزار هکتار اراضی زیر کشت باغی و زراعی دارد با تولید افزون بر یک میلیون تن محصولات کشاورزی و باغی است و ۸۲ هزار نفر بهره برداری بخش کشاورزی این استان محسوب می شوند.