چاه‌های غیرمجاز سبزوار و خسارت های جبران ناپذیر آن

در پی بحران خشکسالی، در سالهای گذشته اقدام غیرقانونی حفر چاه‌های غیرمجاز به عنوان یکی از مهمترین راههای برداشت آب‌های زیرزمینی افزایش یافته است که این موضوع علاوه بر وارد آوردن خسارات جبران ناپذیر به منابع آبی و تشدید افت سفره های زیرزمینی، منجر به فرونشست زمین و آسیب به زیرساخت های کشاورزی در برخی از مناطق شده است که با توجه به تبعات و آثار مخرب این پدیده، باید راهکار جدی تری از سوی دستگاهای اجرایی، با همیاری کشاورزان برای مهار آن اندیشیده شود.

دشت سبزوار در چنگال چاه‌های غیرمجاز

چاه‌های غیرمجاز کشاورزی، سالهاست که شیره جان زمین را در غرب خراسان رضوی می مکند، تعلل در باور خطر و مهار آن در سالیان گذشته، سبزوار را در وضعیت بحرانی و قرمز قرار داده‌ است و هر چند که در سال‌های اخیر بیش از هزار و ۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز توسط امور آب ناحیه سبزوار بسته شده است، اما علیرغم این تلاش ها همچنان شمار زیادی از این چاه‌ها به صورت کامل مسدود نشده است و هنوز حتی آماری دقیق از چاههای غیرمجازی که آب را از دل زمین می کشند، وجود ندارد.

وجود چاههای غیرمجاز، ظلم به کشاورزان

کشاورزی مهمترین بخشی است که از حفر چاه های غیرمجاز آسیب می بیند و این موضوع، شرایط فعالان این عرصه را در روزهای سخت خشکسالی، بغرنج تر کرده است.

یک کشاورز سبزواری گفت: وجود چاههای غیرمجاز ظلم به کشاورزان است که در این  شرایط خشکسالی و بحران منابع آب روزگار سختی را می گذرانند، اگرچه تمامی چاههای کشاورزی هوشمند شده است اما برخی با سوء استفاده و حفر غیرقانونی چاه، منابع آبی را به یغما می برند.

محمد حسین آبادی افزود: موارد زیادی از ایجاد خانه باغ در نواحی مختلف شهرستان سبزوار مشاهد شده است که عمده آنها برای تامین آب زراعت و باغبانی خود اقدام به حفر چاه غیرمجاز کرده اند و با نصب ظاهری تانکر آب، اذهان را فریب می دهند.

وی با اشاره به سخت تر شدن وضعیت کشاورزان در دوران خشکسالی عنوان کرد: حتی افزایش بارندگی‌ها در سال گذشته در این منطقه نتوانست مشکلات و مسائل بزرگ ناشی از خشکسالی‌های چند سال اخیر را کاهش دهد. اکنون زمان آن فرا رسیده است که جوامع محلی و کشاورزان ضمن آگاهی از مضرات چاه‌های غیر مجاز، در اطلاع رسانی این مورد تخلف به مراجع قضایی و امور آب انسجام بیشتری داشته باشند.

این کشاورز سبزواری ادامه داد: با اجرای قوانین بازدارنده و موثر نباید اجازه داد برخی با حفر چاههای غیر مجاز سبب کم آبی و خسارت به کشاورزان زحمتکش شوند.   

حسین آبادی اظهار داشت: تداوم استفاده از چاه‌های غیرمجاز و مدیریت نامناسب مصرف در چاه‌های مجاز می‌تواند وضعیت را بیش از گذشته سخت تر کند و ضروری است که دستگاه‌های اجرایی اقدام اساسی در این زمینه صورت دهند.

فرونشست زمین و ایجاد شکاف در دشت ها حدود ۹۰ درصد از منابع آبهای زیرزمینی در بخش کشاورزی مصرف می شود و با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در امر اشتغال و از سویی وجود بحران خشکسالی های پیاپی،  ضرورت ساماندهی چاههای غیرمجاز با همکاری بین بخشی و دستگاه قضایی بیش از گذشته احساس می شود.

مدیر امور آب ناحیه سبزوار گفت: در چند دهه گذشته تغییر اقلیم در مناطق شرقی کشور و به ویژه غرب خراسان رضوی زمینه ساز پدیده خشکسالی بوده و با کاهش بارندگی و افزایش جمعیت، نیاز انسان به محصولات کشاورزی و تامین آب افزایش یافته که مجموع این موارد امروز کمبود آب را به یک بحران جدی در منطقه تبدیل کرده است.

محمد ثابتی مقدم با اشاره به کاهش ۶۱ درصدی بارندگی در سبزوار نسبت به سال زراعی گذشته، افزود: یکی از مهمترین آثار کاهش بارندگی ها، افت منابع آب است. هم اکنون آبهای زیرزمینی در دشت جوین ۸۵ سانتی متر و در دشت سبزوار ۳۵ سانتی متر افت دارد و آب این دشت ها شورتر از گذشته شده است. همچنین استفاده بی رویه از منابع آب، فرونشست زمین و ایجاد شکاف در دشت ها را در پی داشته است.

مدیر امور آب ناحیه سبزوار با اشاره به اینکه بستن چاه‌های غیرمجاز نقش موثری در جلوگیری از افت آب‌های زیرزمینی دارد، گفت: در اجرای طرح تعادل بخشی منابع آبی، عملیات انسداد چاه‌های غیرمجاز به صورت جدی پیگیری می‌شود.

ثابتی مقدم افزود: از سال ۱۳۹۴ تاکنون عملیات انسداد هزار و ۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز توسط امور آب ناحیه سبزوار انجام شده و در این مدت هفت میلیون متر مکعب آب از این طریق صرفه‌جویی شده است.

وی تصریح کرد: همچنین ۳۲۶ حلقه چاه آب غیرمجاز ظرف یک سال اخیر در شهرستان‌های سبزوار، داورزن، جوین، جغتای، خوشاب و ششتمد، در غرب استان خراسان رضوی با تلاش کارشناسان حقوقی و پس از دریافت دستور قضایی مسدود شده است.

ضرورت مدیریت مصرف و تشدید اقدامات حفاظتی

بسیاری از کارشناسان معتقدند که در کنار اقدامات سلبی باید اقدامات فرهنگی نیز در زمینه حفظ و حراست از منابع آبی صورت گرفته و کشاورزان و بهره برداران آب نه به واسطه زور، بلکه با آگاهی و تمایل در حفاظت از منابع آبی به ویژه سفره‌های زیرزمینی مشارکت کنند.

یک کارشناس حوزه کشاورزی گفت: تامین آب مورد نیاز کشاورزان از طریق اجرای طرح‌های پایاب سدها،  تلاش برای گسترش طرح‌های کشت جایگزین، توسعه آبیاری مدرن و فرهنگ‌سازی از طریق رسانه‌ها از جمله اقدامات اساسی است که می تواند تلاش های صورت گرفته در حراست از منابع آبی را به مرز موفقیت نزدیک کند.

علی قانع با بیان اینکه گام‌های موفقی در مقابله با بحران چاه‌های غیرمجاز برداشته شده است، افزود: در عین حال همچنان تهدید به صورت کامل در این حوزه از بین نرفته است و تداوم خشکسالی و کمبود منابع آبی در نبود نظارت های مستمر و کافی و همچنین خلاء قوانین بازدارنده، برخی را به حفر چاههای غیرمجاز در مناطق کم آب ترغیب کرده است.

وی با اشاره به برخی رفتارهای نادرست در حوزه مدیریت آب عنوان کرد: به عنوان مثال احداث استخرهای تفریحی در باغ ویلاها که بیشتر آنها از چاه های غیرمجاز تامین آب می شوند، نقش بسزایی در آسیب به کشاورزی منطقه داشته است که ماحصل این گونه رفتارها، کاهش محصولات کشاورزی و در نتیجه گرانی میوه و بیکاری کشاورزان خواهد بود.

قانع ادامه داد: همچنین احداث چاه های غیرمجاز زمینه ساز برداشت بیش از حد منابع آبی می شود که این موضوع هم موجب وارد شدن آسیب جدی به قنوات و جریان های آبی زیرزمینی می شود.

این کارشناس اظهار داشت: در شرایط کاهش چشمگیر بارش ها، تغییر الگوی کشت، تجهیز چاه های مجاز آب به شمارشگرهای هوشمند و مقابله جدی با چاه‌های غیرمجاز، برخی از راهکارهای برون رفت از چالش خشکسالی است.

۱۸ درصد از کل منابع آب خراسان رضوی در محدوده ۶ شهرستان غربی آن واقع شده است.

امور آب ناحیه سبزوار شهرستان های سبزوار، جوین، جغتای، خوشاب، داورزن و ششتمد را در بخش غربی استان خراسان رضوی زیر پوشش دارد.

سبزوار در ۲۳۰ کیلومتری غرب مشهد، دارای ۳۵ هزار هکتار کشتزار، ۱۶ هزار هکتار عرصه باغی و حدود ۲۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی است که سالانه حدود ۱۵۰ هزار تن انواع محصولات کشاورزی تولید می کند.