متاعِ عشق فروشند که نان از هنر خورند

به گزارش ایرنا، در تقویم جهانی ۱۰ ژوئن هر سال روز جهانی صنایع دستی و در کشور ما از ۲۰ تا ۲۶ خرداد هفته صنایع دستی نام گرفته است و گیلان در این مناسبت سری پرآوازه دارد، گیلان این سرزمین سبز که مردمانش به سخت کوشی و نرم خویی و ظرافت شهره اند هنرمندانی دارد که سازه های فاخری خلق می کنند از جنس طبیعت که پیوند محکمی با سرشت آدمیانش دارد.

حصیربافی، خراطی، چوب تراشی، منبت و معرق، رشتی دوزی، لباس محلی، چادرشب بافی، گره چینی، نازک کاری، بامبوبافی، مرواربافی، سفالگری، کاشی معرق، مینای خانه بندی، چلنگری، قلمزنی، گلیم بافی، جاجیم بافی، شال بافی، نمد مالی، جوراب بافی، عروسک بافی، قلاب بافی و … برخی از هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان است.

در حال حاضر روستاهای ارده رضوانشهر با محوریت شال‌بافی، جیرده شفت با محوریت سفال، عنبران آستارا با محوریت گلیم بافی و روستای شالمای شهرستان ماسال با محوریت چوب تراشی ثبت شده اند و پیش تر نیز شهر رشت به عنوان شهر خلاق خوراک شناسی در یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد) ثبت شده است.

به بهانه روز جهانی صنایع دستی و هفته میراث فرهنگی برای گردشی یکروزه با هنرمندان صنایع دستی از حصیربافان روستای لیجارکی تا خراطان جزیره قلم گوده انزلی دیداری تازه کردیم همان هایی که متاعِ عشق می فروشند و نان از هنر می خورند.

دست اندازهای تامین مواد اولیه حصیربافی

حصیر بافی یکی از صنایع دستی بومی و اصیل استان گیلان است که از گذشته‌های دور تاکنون در نقاط مختلف این استان بویژه بین زنان بندرانزلی، غازیان و آبکنار رواج داشته و دست بافت های زنان این دیار از شهرت و مرغوبیت خاصی برخوردار بوده است.

در اولین بازدید به سراغ کارگاه حصیر بافی بانوی جوانی در روستای لیجارکی رفتیم، روستایی که ۲۷۵ هنرمند حصیر باف دارد. این زن جوان کارگاهش را در طبقه دوم یک آپارتمان مسکونی دایر کرده و محصولاتش از سفره ، کلاه و زنبیل گرفته تا سبد در هر گوشه از کارگاه به چشم می خورد.

سعیده رمضانزاده مدرس صنایع دستی و مسئول این کارگاه می گوید: حصیر بافی را از هشت سالگی نزد مادرش آموخته و با حمایت های همسر و مادر همسرش توانسته این کارگاه را دایر کند.

او که در این کارگاه همراه با ۱۵ بانوی دیگر به تولید انواع محصولات حصیری مشغول است، اضافه می کند: علاوه بر تولید و فروش صنایع دستی به دو صورت حضوری و مجازی به علاقمندان حصیر بافی آموزش می دهم.

وی ادامه می دهد: در آموزش مجازی هنرجویان تمام مراحل را نکته به نکته می آموزند تاکنون علاقمندان بسیاری از استان های سیستان و بلوچستان ، کهکیلویه و بویر احمد ، خراسان و ... از آموزشهای ما بهره مند شده اند. علاوه بر آموزش برای این هنرجویان مواد اولیه هم ارسال می شود.

رمضانزاده در مورد نحوه فروش محصولاتش می گوید: پیش از شیوع کرونا محصولاتمان را در بازار هفتگی خمام عرضه می کردیم و از درآمد آن کم و بیش راضی بودیم اما قرنطینه های خانگی و محدودیت های تردد موجب شد محصولاتمان را در فضای مجازی به فروش برسانیم و بزودی برند خود را خواهیم داشت.

این بانوی جوان با خرسندی از اینکه دست سازه های زنان این دیار در دورترین نقاط کشور مورد استفاده قرار می گیرد گفت: خوشحالیم که از سراسر ایران مشتریانی داریم که خریدار حصیر های ما هستند و توانسته ایم با همکاری بانوان حصیر باف روستای لیجارکی در آمد بیشتری کسب کنیم و چرخه اقتصادی خانوداه را به گردش بیاندازیم.  

او به مشقات تهیه مواد اولیه اشاره می کند و می افزاید: برای تهیه مواد اولیه و  گسترش کارگاه و جذب افراد بیشتر نیز به مزارعی نیاز است که گیاهانی نظیر لی و سوف در آن پرورش یابد.  

گفتگو به ایجاد مزرعه که می رسد خدیجه حقپرست دیگر بانوی حصیر باف این کارگاه اضافه می کند: اگر فروش زمین های اطراف به افراد غیر بومی و تغییر کاربری مزارع همچنان ادامه داشته باشد ما برای تهیه مواد اولیه صنایع دستی دچار مشکل می شویم.

این بانوی با سابقه ۲۰ ساله حصیر بافی ادامه می دهد: اگر زمین های غیر قابل کشت اطراف تالاب برای پرورش گیاهان مورد نیاز حصیر بافی به روستائیان واگذار شود به اشتغالزایی منطقه و استان گیلان کمک شایانی خواهد شد.

او می افزاید: لی و سوف (گیاهانی که مواد اولیه حصیر بافی هستند) قابلیت پرورش در مزرعه را دارند و به دلیل آبگیر بودن این منطقه اگر پنج بوته لی بکاریم سال بعد ۳۰ بوته خواهیم داشت. این روستا شرایط مساعدی برای کشت این گیاهان دارد اما ورود افراد غیر بومی این امکان را از ما خواهد گرفت.

حال خوب دل در کارگاه سنتورسازی با وجود مشکلات

از روستای لیجارکی راهی روستای طالب آباد و کارگاه سنتور سازی هنر و صنعت استاد حقپرست هنرمندی آرام  و اندک گو می شویم. در تاریک و روشن کارگاهش نت های موسیقی و سازهای سنتور و کتابخانه کوچکی حاوی کتابهای با مضامین موسیقی  قرار دارد اما این همه کارگاه نیست چون در گوشه ای دیگر دستگاههای صنعتی را می توان دید. استاد علاوه بر نواختن موسیقی قطعات کوچک صنعتی نیز می سازد همانطور که از نام کارگاهش پیداست تلفیقی از هنر و صنعت.

مسعود حق پرست در مورد نحوه و مراحل ساخت ساز سنتور توضیحاتی می دهد و محل قرار گرفتن هر یک از اجزای ساز را تک به تک می گوید و می افزاید: برای من همه چیز در پول خلاصه نمی شود، ساز حال دلم را خوبتر می کند حتی به درستی نمی دانم کدام هنرجو کی و چقدر شهریه کلاسش را واریز کرده است.

گاه هنرجویان با استعداد از استاد جوایزی هم می گیرند.

او اضافه می کند: در سال ۸۳ احساس کردم اکثر سازهای موجود در بازار کیفیت لازم را ندارند و این امر دلیلی شد برای آنکه ساختن ساز را فرا بگیرم و با مشورت استادم سعی کردم سنتورهای باکیفیت تری بسازم.   

حقپرست از سال ۷۲ نوازندگی سنتور را زیر نظر استاد مجید کیانی فراگرفت و به مدت ۲۶ سال شاگرد این استاد بزرگ بود می گوید: ذهنم را درگیر مشکلات نمی کنم و اعتراضی ندارم چون جامعه متناسب با فرهنگ و آموزه خود در وجاهت ترین وضعیت خود قرار دارد و به همین سبب اعتراضی ندارم.

سنتور، سازی ایرانی است که برخی منابع اختراع آن به آشوریان و بابلیان و برخی دیگر به ابونصر فارابی نسبت می‌دهند. این ساز از طریق ایران، هم به شرق و هم به غرب راه پیدا کرد و از لحاظ شکل ظاهری جعبه‌ی ذورنقه‌ای شکل است که ضلع بلند آن در جلو نوازنده قرار می‌گیرد. جنس آن تماما از چوب است و بر روی سطح فوقانی آن، دو ردیف خرک چوبی قرار دارد. سنتور دارای ۷۲ عدد سیم است که به دسته‌های چهارتایی تقسیم می‌شوند.

از نوازندگان نامدار قدیم سنتور می‌توان محمدصادق خان، علی‌اکبر شاهی، سماع حضور، حبیب سماعی، حسین صبا، ابوالحسن صبا و از نوازندگان دهه‌های اخیر می‌توان فرامرز پایور، محمد حیدری، پرویز مشکاتیان، داریوش صفوت، حسین ملک، فضل‌الله توکل، منصور صارمی، مجید نجاحی، مجید کیانی، ارفع اطرایی، سوسن دهلوی، رضا شفیعیان، پشنگ کامکار، جواد بطحایی، اردوان کامکار، سیامک آقایی، حسین پرنیا را نام برد. از سازندگان مشهور سنتور هم می‌توان به مهدی ناظمی و داریوش سالاری اشاره کرد.

از منبت و معرق تا ساخت قایق های چوبی/کار هزینه بر و درآمد اندک است

به سمت قلم گوده حرکت می کنیم و در کوچه پس کوچه های این جزیره به خانه کوچکی می رسیم که به سبک خانه های سنتی این دیار ایوانی کوچک و درهای دولنگه چوبی دارد.

بوی خرده چوب ها در هوای دم کرده خرداد ماه حس خوشایندی دارد و این حس با دیدن کشتی تزئینی نسبتا بزرگی که با بادبانهای برافراشته در ایوان این کارگاه کوچک قرار گرفته بهتر هم می شود.

خالق این آثار زیبا داستانی می گوید، این هنرش را در زندان فراگرفته و در مدت ۱۴ سالی که در زندان بود در کارگاه منبت، معرق و چوب تراشی کار کرده است.

رضا مهدوی بی پروا از گذشته اش می گوید و آثاری خلق می کند که مردمی از سراسر کشور خریدار هنرش هستند و در دست ساخته هایش می توان ظرافت و دقت در جزئیات را دید.   

او خواسته اش حمایت مسئولان از هنرمندان است و می گوید: این کار پرهزینه و زمانبر و درآمدش اندک است و اگر در حین کار با دستگاه های چوب بری حادثه ای اتفاق افتد نمی توانم هزینه بیمه خود و کارگرم را پرداخت کنم.  

این مشکلات اما تاثیری بر گشاده رویی و مهمان نوازی این هنرمند ندارد و او همچنان پرشور و حرارت به کار خویش ادامه می دهد.

امید برگزاری نمایشگاه اختصاصی برای هریک از رشته های صنایع دستی  

در آخرین مقصد این سفر یکروزه به نمایشگاه جمعی از هنرمندان شهر انزلی در اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این شهر سری می زنیم و در گپ و گفت با رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انزلی هنر هنرمندان این سرزمین را می ستاید و ابراز امیدواری می کند: در سال آتی بتوانیم برای هر یک از رشته های صنایع دستی یک نمایشگاه اختصاصی برگزار کنیم.

پیمان تنگ بریس اظهار می کند: بالغ بر ۸۰۰ هنرمند در انزلی کارت صنعتگری دارند و در این شهرستان در رشته های مختلف صنایع دستی فعالیت می کنند.

او می افزاید: ما وظیفه داریم صنایع به جا مانده از گذشتگان را حفظ و بازسازی کنیم تا این آثار زیبا برای آیندگان به یادگار بماند.   

وی ادامه می دهد: با جمع آوری این آثار می توان موزه هنرهای سنتی و صنایع دستی را در منطقه ایجاد و علاوه ایجاد جاذبه های گردشگری بین نسل های جدید و قدیم پیوند برقرار کرد.