قطار مذاکرات هسته ای برخلاف برخی پیش بینی ها از ایستگاه پنجم گذر کرد و از روز شنبه ۲۲ خردادماه وارد ایستگاه ششم شد. آیا این ایستگاه پایانی است یا باید منتظر ایستگاه بعدی بود؟ برای پاسخ به این پرسش در ابتدا باید نگاهی به مواضع دیپلمات های حاضر در نشست افکند.
«سید عباس عراقچی» رییس تیم مذاکره کننده کشورمان در وین بعد از شروع دور ششم مذاکرات گفت که «به شخصه فکر نمی کنم که ظرف هفته جاری ما بتوانیم به جمع بندی نهایی برسیم و تصور من این است که حداقل یک بار دیگر ما باید جمع بندی مذاکرات را به پایتخت ها منتقل کنیم. لذا من در این دوره مذاکراتی هم فکر نمی کنم ما به جمع بندی نهایی برسیم.»
«میخائیل اولیانوف» رییس تیم مذاکره کننده روسیه نیز که پیشتر امید زیادی برای دستیابی زودهنگام به توافق داشت، روز نخست ازسرگیری مذاکرات احتمال داد که دست‌کم به دو هفته زمان برای دستیابی به توافق نیاز باشد.
این درحالی است که «انریکه مورا» معاون سیاسی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که ریاست نشست کمیسیون مشترک برجام را بر عهده دارد، اظهار کرد انتظار دارد که دو طرف در این دور از مذاکرات به توافق برسند و هدف یافتن راه‌های نزدیک شدن به توافق نهایی در روزهای آینده است.
همچنین امیدواری به احیای برجام را می توان در بیانیه پایانی نشست مشترک اتحادیه اروپا و آمریکا مشاهده کرد. بر اساس متن بیانیه که در وب‌سایت شورای اروپایی منتشر شده، آمده است: «عزم ما این است که با همکاری یکدیگر با اشاعه سلاح‌های کشتار جمعی مقابله کنیم و تلاش برای کنترل جهانی تسلیحات را تجدید کنیم. ما از تلاش‌ها و مذاکرات دیپلماتیک جاری در وین به منظور تسهیل بازگشت ایالات متحده به برجام و نیز اجرای کامل و موثر آن از سوی ایران و آمریکا تاکید داریم.»
در ادامه بیانیه آمده است: «اتحادیه اروپا و ایالات متحده بر این نظرند که هم‌راستا با بازگشت کامل و موقر اجرای ایران به تعهدات هسته‌ای خود، لغو تحریم‌ها بخشی ضروری از برجام است.»
چراغ سبز آمریکا برای عملیاتی سازی کانال مالی سوییس، سیگنال دیگری برای کاهش اختلافات و ایجاد اعتماد متقابل بود. به گفته «ایگنازیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوییس، بایدن روز سه‌شنبه ۲۵ خرداد حمایت خود را از سرعت‌بخشی به صدور مجوز نقل و انتقالات مالی برای تجارت اقلام انساندوستانه با ایران در چهارچوب سازوکار مالی سوئیس اعلام کرده است.
لازم به ذکر است که در پیِ خارج شدن آمریکا از توافق هسته‌ای در هجدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۷، اروپا برای نجات برجام سازوکارهایی مختلفی را عرضه کرد؛ سازوکارهایی چون «طرح کانال ویژه مالی» (SPV) که از همان ابتدا ناکام ماندند و تنها سازوکاری که هر چند بسیار محدود اما سرانجام به اجرا درآمد، «اینستکس» بود. سازوکار مذکور بهمن ماه ۹۷ یعنی حدود ۹ ماه پس از خروج آمریکا از توافق متولد شد.
هدف از ایجاد و راه‌اندازی اینستکس جبران خسارات ناشی از تجارت بدون دلار یا به عبارتی دیگر راهکاری برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران بود. همچنین با خروج آمریکا از برجام و در پی آن، خروج شرکت‌های بزرگ از ایران به دلیل تهدید و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به منظور تشویق و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، برای همکاری با تهران شکل‌گرفت.
هر چند انتظار می‌رفت که کالاهای تحریم‌شده از این مجاری به ایران صادر شود اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت پوشش قرار داد تا به تدریج به دیگر کالاها تسری یابد. بالاخره اوایل سال ۱۳۹۹ به دلیل بحران کرونا، صادرات تجهیزات پزشکی به ایران از این درگاه انجام گرفت.
در مجموع، نشانه های مثبتی که از دور ششم مذاکرات وین مخابره می شود باعث شده همه طرف ها به نتیجه بخش بودن مذاکرات خوشبین باشند. در همین پیوند چند روز پیش «هایکو ماس» وزیر امور خارجه آلمان خواستار انعطاف همه طرف‌ها شد و در گفت وگو با خبرگزاری «رویترز» تاکید کرد: «موضوع بر سر انعطاف و عملگرایی همه طرف‌های شرکت‌کننده است. بازی کردن با زمان، به نفع هیچ کسی نیست».
در ایران نیز دولت روحانی در تکاپو برای احیای توافقی است که سال ها برای دستیابی به آن کوشیده اما نه به هر قیمتی. برای تیم دیپلماتیک ایران توافقی اهمیت دارد که منافع ملی در آن لحاظ شده باشد. از این رو عراقچی همزمان با دور ششم مذاکرات در وین تاکید کرد که «ما به دنبال دستیابی به یک توافق مطلوب و خوب برای جمهوری اسلامی ایران هستیم و در این مسیر، نه عجله داریم و نه وقت را تلف می‌کنیم.».
نظر شما