حریم منظری " پل خواجو" اصفهان ، همچنان اسیر کمند ساخت و ساز

منظر و کریدور (سرسرا) دیداری پل خواجو، یکی از بی‌بدیل‌ترین آثار تاریخی ایران و میراث چهار صد ساله اصفهان با ادامه عملیات ساخت  یک مجتمع مسکونی با استناد به حق مکتسبه مخدوش شده که به اعتقاد کارشناسان  چنین اتفاقی برای منظر یک اثر ملی و یگانه ایران، حقوق عامه را نشانه گرفته است و باید بازنگری شود.

پل خواجو از آن جمله آثاری است که همیشه برای اصفهان حکم شناسنامه را داشته و از این رو با توجه به توسعه ساخت و سازها و رشد عمودی آنها، رعایت حریم منظری این اثر تاریخی شاخص،  به همراه قوانین شهری و ضوابط حرایم تعریف شده، اهمیت دوچندان دارد.

ارتفاع بناها در حریم درجه یک پل‌های تاریخی اصفهان، ۱۲ متر است؛ به گفته شهرداری منطقه ۳ اصفهان، مجتمع مسکونی یاد شده، چهار طبقه بر روی پیلوت(همکف) است که گرچه از حریم درجه یک، خارج اما با احتساب طبقات و همکف، با ارتفاع بیشتر از ۱۵ متر درست در کریدور دیداری و منظر پل تاریخی خواجو قرار می‌گیرد ؛ آنچه موجب چنین اتفاق ناخوشایندی در منظر این اثر تاریخی شده، ساخت دو بنای مسکونی با همین ارتفاع در سال‌های گذشته بوده که  بر همین اساس و طبق طرح تفصیلی اقدام به صدور پروانه ساخت برای بنای یاد شده شده است.  

در این میان اما کارشناسان شهرسازی معتقداند ضوابط طرح تفصیلی به عنوان طرح بالادستی به تنهایی کافی نیست و خلاء قوانین لازم الاجرا و ضوابط طراحی منظر دلیل مخدوش شدن منظر آثار و المان‌های تاریخی شهر اصفهان است. آنان بر این باور اند که تا برطرف شدن این خلاء قانونی باید در شهر اصفهان، شهرداری بافت تاریخی با قوانین و ضوابطی جدا از ضوابط  سایر نقاط شهر ایجاد شود تا به واسطه آن بتوان  منظر آثار و بافت‌های تاریخی را از چنین آلودگی های بصری حفظ کرد.

برای اصفهان که شهره به شهر گنبدها و پل‌های تاریخی است و منظر و افق دید آن از گذشته‌های دور تا به امروز آراسته به آثار فاخر معماری به همراه زاینده‌رود و کرانه‌های زیبایش بوده است ، تحت شعاع قرار گرفتن این المان‌های طبیعی و تاریخی با بناهای بی‌هویت، اتفاق جبران ناپذیری خواهد بود که تبعات آن در آینده نه چندان دور، از دست رفتن سیما و منظر آثار میراث فرهنگی شهرموزه اصفهان است.  این اتفاق از نگاه کارشناسان معماری و میراث فرهنگی  به نوعی بی توجهی به هویت و شناسنامه‌های شهری است که باید میراث تاریخی و فرهنگی آن در همه ارکان توسعه ای مد نظر باشد.

علاوه بر این، گفته می‌شود نوعی ناهماهنگی بین میراث فرهنگی و شهرداری موجب ارتفاع گرفتن این ساختمان در کریدور دیداری پل خواجو شده است.شهرداری می‌گوید طبق ضوابط طرح تفصیلی اقدام به صدور پروانه کرده است و معاونت میراث فرهنگی اصفهان در مقابل معتقد است که شهرداری باید به دلیل حساسیت موضوع از اداره کل میراث فرهنگی استعلام می‌گرفت.

روایت میراث فرهنگی از ماجرای ساخت و ساز در منظر پل خواجو

ناصرطاهری معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در پاسخ به آنچه موجب شده است تا عملیات ساختمانی یک مجتمع مسکونی دوباره  از سر گرفته شود، به ایرنا گفت: بعد از اینکه اداره کل میراث از طریق مراجع قضایی علیه مالک و شهرداری منطقه ۳ به خاطر صدور پروانه ساختمانی در حریم پل خواجو بدون استعلام از میراث فرهنگی، پیگیری حقوقی کرد، موفق به گرفتن دستور توقف شد.  پرونده  در دادسرای شعبه  پنجم شهید تولایی در حال انجام بود که با خبر شدیم عملیات ساختمان، مجدد به جریان افتاده است. با تماس تلفنی من با یگان حفاظت  میراث فرهنگی سعی در توقف کار ساختمان داشتیم چرا که تاکنون دستور قضایی جدیدی دریافت نشده و تا تکمیل روند قضایی و حقوقی  ادامه عملیات غیرقانونی است.

وی افزود: حتی در صورتی که رای مبنی بر منع تعقیب هم صادر شود، ما فرصت بیست روزه ای برای اعتراض به رای دادگاه خواهیم داشت؛ اما ۲ روز پیش دستور مقام قضایی مبنی بر رفع دستور توقف عملیات و اجازه ادامه کار  توسط دادسرا صادر شد. اداره کل میراث فرهنگی مکاتبه ای با دادسرا  در این رابطه انجام داده است و بر این اساس با توجه به اقدامات حقوقی انجام شده توسط اداره کل میراث فرهنگی، باید منتظر دستور مقام قضایی باشیم.

روایت شهرداری از ساخت و ساز در منظر پل خواجو

طبق گفته‌های حسین کارگر،شهردار منطقه ۳ اصفهان، بعد از صدور دستور توقف از سوی نهادهای نظارتی و دوباره از سر گرفته شدن عملیات ساخت و ساز، دایره حقوقی شهرداری منطقه پیگیر بود تا از ادامه کارجلوگیری کند اما با مراجعه مالک به کلانتری، به آنها گفته شده که این دستور قاضی است و ادامه کار بلامانع.

ایمان انتشاری  مسوول حقوقی شهرداری منطقه ۳ دراین باره به ایرنا گفت: این مجتمع چون در شعاع مازاد ۱۵۰ متر از پل خواجو قرار گرفته، از دیدگاه ما قانونی است اما به خاطر نگرانی‌های میراث فرهنگی،می خواستیم از ادامه کار جلوگیری کنیم که  با صدور دستور قضایی مبنی بر رفع توقف عملیات، امکان آن هم نیست.

وی افزود:این بنا چهار طبقه روی پیلوت(همکف) بوده و تنها هم نیست؛ پروانه ساختمان‌های مجاور هم به همین ترتیب است.

از نگاه مسوول حقوقی شهرداری منطقه ۳، چون پیشتر ۲ باب ساختمان دیگر با همین ارتفاع در این محدوده ساخته شده  ساختمان محل مناقشه خط آسمان را قطع نکرده است.

سخنان انتشاری در تایید این ساختمان، شاید بر نگرانی کارشناسان از افزوده شدن تدریجی ارتفاع در حریم آثار و بافت تاریخی اصفهان صحه بگذارد؛ چرا که به تاکید کارشناسان،تخفیف و عبور آسان از ضوابط و قوانین میراث فرهنگی موجب ایجاد حق مکتسبه برای مالکان و در نتیجه رویه ای نادرست می‌شود که حاصلش مخدوش شدن و  بر هم خوردن سیما و منظر آثار تاریخی است.

مسوول حقوقی شهرداری منطقه ۳ در گفت وگو با ایرنا افزود: این کوتاهی از میراث فرهنگی است. آیا میراث فرهنگی زمانی که ۲ ساختمان دیگر ساخته شده اند، خواب بوده است؟! مالک طبق ارتفاع ۲ ساختمان دیگر و نه مازاد آنها، در این محدوده، پروانه می‌خواهد. ما هم می‌بینیم که خط آسمان را قطع نمی‌کند و به آن پروانه ساخت داده ایم. طبق ضوابط،  ارتفاع ۱۲ متری تا شعاع ۱۵۰ متری پل مجاز است اما  فاصله این ساختمان تا پل بیشتر از این مقدار است.

روایت مقام قضایی از ماجرای خواجو

جواد مصلحی  قاضی شعبه ۵ بازپرسی دادسرای عمومی و انقلاب اصفهان نیز در این رابطه به ایرنا گفت: از نگاه ما تخلفی صورت نگرفته است. نمایندگان میراث فرهنگی آمدند و گفتند ما  جهت پیشگیری از تخلف اعلام شکایت کردیم. مالک از شهرداری پروانه دارد. دعوا اما دعوای بین شهرداری و میراث فرهنگی است و مالک، یک شخص حقوقی است که وسط  دعوای دو نهاد عمومی ، یعنی شهرداری و میراث فرهنگی  فدا می‌شود. این حق الناس است؛ نمی‌خواهیم به خاطر اینکه ۲ نهاد عمومی با هم مشکلاتی دارند، حق یک شخص حقیقی غیردولتی تضعیع شود، در حالی که هنوز مرتکب جرمی هم نشده است.

وی افزود: اگر جرمی رخ بدهد بازپرس وظیفه رسیدگی و برخورد با مجرم را دارد. بازپرس وظیفه پیشگیری از وقوع جرم را ندارد. وظیفه ما این است که ببینم آیا جرائم میراث فرهنگی در خصوص  پل  خواجو به عنوان یک اثر ملی رخ داده است یا خیر! ما این موضوع را  بررسی کردیم و دیدیم که هنوز جرمی واقع نشده که بخواهیم ادامه ساخت و ساز را متوقف کنیم.

به گفته دوستداران میراث فرهنگی، بعد از دستور رفع توقف، عملیات ساخت و ساز توسط مالک سرعت گرفته و طبقات نهایی به زودی سقف ریزی خواهد شد.

مصلحی  در پاسخ به این پرسش که در رابطه با یک اثر شاخص ملی، حقوق عامه تا چه اندازه در نظر گرفته شده ، معتقد است که حقوق عامه تضعیع نشده؛ چرا که طبق مجوزهای قانونی، مطابق پروانه ساختمان و مقررات میراث فرهنگی اقدام شده است.

وی افزود: اگر معاونت میراث فرهنگی اصفهان تقاضایی در این رابطه  دارد، به ما اعلام کند تا بررسی کنیم، اگر ببینیم کار غیرقانونی انجام شده است، جلوی ساخت و ساز را  می‌گیریم.

وقتی سیما و منظر فرهنگی و تاریخی شهر قربانی می‌شود

در این پیوند، آتوسا افغان رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان با ابراز نگرانی از آنچه تحت عنوان حقوق مکتسبه، سیما و منظر آثار و بافت تاریخی را نشانه گرفته است، به ایرنا گفت: میراث فرهنگی اعلام می‌کند که شهرداری  برای صدور پروانه این ساختمان از ما استعلام نگرفته و به همین دلیل این گونه عمل شده است. نکته بارز و مشخص این است  که شهرداری‌هایی که بخشی از بافت‌های تاریخی در محدوده آنها قرار دارد، ممکن است در بسیاری از موارد اشتباهات جبران ناپذیری داشته باشند. در زمان حاضر ما با موارد این چنینی  برخورد داریم.

وی افزود: وقتی این اتفاق در خارج از حرائم شهر، حرائم میراثی یا طبیعی  یا حرائمی که در قانون  و شورای عالی شهرسازی و معماری  قبول و ابلاغ شده است، رخ نداده باشد، حقوق مکتسبه ای ایجاد می‌کند و مالک نسبت به حقش محق می‌شود اما وقتی اتفاقی در حرائم شهر باشد، بحث حقوق شخصی افراد  چندان اهمیت ندارد و همواره در قانون ما حقوق عامه بر حقوق شخصی ارجحیت دارد.

افغان با ابراز تاسف از اینکه به راحتی حقوق عامه با اصطلاحی به اسم حقوق مکتسبه زیرپا گذاشته می شود، گفت: در طرح‌های قبلی هم که در شهر مطرح بوده، همواره به بحث حقوق مکتسبه استناد شده است. حقوق مکتسبه در برابر حقوق  عامه وجاهت ندارد و این موضوع اکنون، به شهر لطمه می زند.

اشاره رییس انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان علاوه بر ماجرای مخدوش شدن منظر پل خواجو با ساخت یک مجتمع مسکونی، به ماجرای مجتمع تجاری نیوشا در حریم میدان نقش جهان است که با استناد به حقوق مکتسبه مالک، قوانین میراثی در حریم میدان نقش جهان نقض و با ارتفاعی بیشتر از ۲ برابر ارتفاع مجاز، از آن عبور کرد.

وی در ادامه گفت‌وگو با ایرنا یادآور شد: آنچه  در پیگیری‌های اخیر تمام کنشگران میراث فرهنگی، انجمن مهندسین معمار، دوستداران اصفهان  با آن درگیر بوده‌اند این است که نمی‌توان حفاظت از بافت‌های تاریخی را  با ساختاری که شهرداری‌ها به طورعادی، کار می‌کنند، انجام داد و به این ترتیب نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که اتفاقات خوشایندی برای بافت تاریخی بیفتد.

افغان تاکید کرد: اصفهان نیاز به شهرداری بافت تاریخی دارد و تمام ضوابط این قسمت می‌بایست با سایر نقاط شهر متفاوت باشد. مگر پل خواجو را می‌شود تکرار کرد که حالا این ساختمان را به راحتی می توان در کریدور دید پل خواجو دید. این آسیب بصری به این بنای تاریخی را چه کسی می‌خواهد جبران کند؟! چرا باید شهروندها و تمام ایرانی‌ها این بودجه را بپردازند؟!

وی تاکید کرد:  باید این بنا را جوری  به آیندگان بسپاریم که ده‌ها قرن دیگر هم بتواند ماندگاری خودش را در سیمای شهری حفظ کند ولی این اتفاق‌ها در منظر چنین اثر تاریخی جای تاسف دارد.

از نگاه افغان نظام قضایی کشور و به خصوص سیستم قضایی اصفهان نیاز یه یک نگاه تخصصی ساختمان و بافت تاریخی و حقوقی دارد و می بایست شعبه‌های تخصصی  مرتبط با بافت تاریخی  با یک وحدت رویه روی موضوعات محل مناقشه رای بدهند.

کارشناسان تاکید می کنند که حفاظت از دید و منظر نشانه‌های تاریخی  و میراث فرهنگی اصفهان، مثل پل خواجو و دیگر آثار محور تاریخی فرهنگی این شهر باید در تمام طرح‌های عمرانی و شهری بیشتر مورد توجه باشد و در این رابطه اهرم‌های اجرایی قوی‌تری در راستای حفظ هویت اصفهان برنامه ریزی و تدوین کرد.

پل خواجو از بناهای دوره  شاه عباس دوم صفوی است، که در سال ۱۰۶۰ هجری قمری بر روی زاینده رود بنا شد،خواجو به دلیل معماری چشمگیر، تزئینات کاشیکاری و آوازخوانی در زیر طاق‌های ضربی طبقه همکف آن از پل‌های مشهور اصفهان است، این پل بین ۲ پل تاریخی جویی و شهرستان قرار دارد.

در استان اصفهان بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است.