آگاهی؛ سنگ بنای مقابله با اعتیاد

اعتیاد به مواد مخدر امروزه یکی از مهمترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است که عوارض ناشی از آن بخش های مختلف جامعه بشری را درگیر کرده و زمینه ساز آسیب های اجتماعی جبران ناپذیری می شود.

شیوع بالای اعتیاد عوارض جسمی و روحی- روانی زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند و بر همین اساس شناخت عوامل اجتماعی و فرهنگی در گرایش به اعتیاد، پیشگیری و شناخت همه‌گیری آن اهمیت ویژه‌ای دارد.

مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۸۷ میلادی، روز ۲۶ ژوئن مصادف با ۶ تیر را به عنوان روز جهانی مبارزه با مواد مخدر نام گذاری کرده که در جمهوری اسلامی ایران هفته‌ای به این عنوان اختصاص داده است و شعار سال ۱۴۰۰ یاری گران زندگی، مشارکت های اجتماعی و پیشگیری از اعتیاد است.

مشکل مواد مخدر یکی از چالش‏ برانگیزترین مسائلی است که جامعه جهانی با آن رو به رو بوده و متأسفانه تأثیرات نامناسبی را در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، امنیت و جلوگیری از توسعه پایدار در جوامع گذاشته است.

سوء مصرف مواد مخدر پس از تصادفات بیشترین میزان مرگ و میر را دارد و این در حالی است که در ناهنجاری هایی همچون طلاق ، کودک آزاری، نزاع و جرایم مالیاتی، مواد مخدر نقش پر رنگی دارد و با ریشه کنی آن ، این ناهنجاری ها در کشور به شدت کاهش خواهد یافت

کاهش سن مصرف مواد مخدر نیز یکی دیگر از معضلات مهم جوامع به خصوص جامعه ایران بشمار می رود و بر اساس آمار و اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر که مبتنی به این آمار سیاست گذاری می شود، دو میلیون و هشتصد هزار نفر در سنین ۱۵ الی ۶۴ سال مصرف کننده مستمر مواد مخدر در ایران داریم که از این تعداد، یک میلیون و ۹۵۷ هزار نفر دچار اختلال مصرف مواد مخدر هستند که هیچگونه فعالیت اقتصادی انجام نمی دهند.

براساس جدیدترین آمارها حدود ۶۰ هزار نفر در استان گیلان در دام این بلای خانمان سوز گرفتارند.

براساس گزارش پلیس مواد مخدر گیلان سال گذشته ۲ هزار و ۸۹۷ کیلوگرم مواد مخدر در این استان کشف و ۵۰۷ قاچاقچی دستگیر شده و کشف مواد مخدر نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۴ درصد افزایش داشته است.

در کنار تلاش پلیس مبارزه با مواد مخدر راه اندازی اولین مرکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد گیلان بهمن ماه سال گذشته، اجرای طرح یاریگران زندگی در مدارس استان و فراهم سازی زمینه های اشتغال بهبودیافتگان برای جلوگیری از بازگشت به چرخه اعتیاد از جمله اقداماتی است که طی سالهای گذشته در راستای پیشگیری از افزایش اعتیاد در این استان انجام شده است.

اما جدا از اقدامات صورت گرفته باید این واقعیت را پذیرفت که این روزها هیچ کس از بلای خانمان سوز اعتیاد در امان نیست و با توجه به اینکه در هفته مبارزه با مواد مخدر قرار داریم لازم است دانش و آگاهی افراد جامعه علی الخصوص والدین و نوجوانان و جوانان در خصوص مفهوم مصرف مواد مخدر و اعتیاد افزایش یابد به همین منظور به بررسی نقش خانواده در جلوگیری از اعتیاد فرزندان از زبان متخصص روانشناسی و مربی کشوری پیشگیری از اعتیاد پرداختیم که آنچه در ذیل می خوانیم ماحصل این گفتگو است.

اعتیاد سن و جنسیت نمی شناسد   

متخصص روانشناسی و مربی کشوری پیشگیری از اعتیاد می گوید: نباید فراموش کنیم اعتیاد سن، جنسیت، تاهل و تجرد، تحصیل کرده و بی سواد، با شخصیت و بی شخصیت و فقیر و ثروتمند نمی شناسد همه را به سمت خود می کشاند. پس والدین نباید بگویند مسئله مواد و اعتیاد، مسئله من و خانواده ام نیست من و خانواده ام در امان هستیم.

دکتر محمودرضا هاشم ورزی اضافه می کند: با توجه به شرایط پیش رو و دسترسی آسان به انواع مواد، هیچ کس از این بلای خانمان سوز در امان نیست. پدران و مادران باید هوشیار باشند، سن اعتیاد در جامعه ما پایین آمده و گرایش نسل نوجوان و جوان جامعه روز به روز درحال افزایش است.

وی ادامه می دهد: بیشتر معتادان، موادمخدر را در محدوده سنی ۱۵-۲۶ سالگی و با سیگار شروع کرده اند و در حال حاضر سن شروع اعتیاد به زیرسن ۱۳ سالگی رسیده است و این به معنای تعطیلی علم، خلاقیت، اقتصاد، خودشکوفائی فرد و جامعه است.

وی تصریح می کند: براساس بررسی های صورت گرفته در شهر تهران ۹ درصد دانش آموزان دبیرستانی اولین نخ سیگار را قبل از مدرسه حدود ۶ سالگی تجربه کردند.

سیگار و قلیان دروازه ورود به اعتیاد است

هاشم ورزی سیگار و قلیان را دروازه ورود به اعتیاد دانست و افزود: فرد سیگاری و قلیانی آمادگی جسمانی و روانی زیادی برای آلودگی به مواد مخدر دارد تا افرادی که سیگار و قلیان مصرف نمی کنند.

وی با اشاره به افزایش مصرف حشیش، گل، شیوع مت آمفتامینها (مانند شیشه) در جامعه ما شیشه را اعتیادآور ترین ماده مخدر در ایران دانست و گفت : این تصور غلط است که چون شیشه مورفین ندارد پس اعتیاد آور نیست و براحتی می توان آن را کنار گذاشت یکبار مصرف شیشه گاه تا۸۰ درصد موارد ، مصرف دوباره آن را بالا می برد.

متخصص روانشناسی اضافه کرد: باید این تصور غلط که اعتیاد فقط مختص پسران است و دختران از این بلا در امان هستند را کنار گذاشت، اعتیاد فقط برای پسران نیست ، دختران هم در این مسیر سرعت گرفته اند.

هاشم ورزی بیان کرد: والدین باید آگاهی لازم را در مورد مواد مخدر داشته باشند. نتایج یک تحقیقات نشان می دهد والدینی که از اطلاعات کافی در خصوص مواد اعتیاد آور برخوردارند و نسبت به مصرف مواد فرزندان خود دغدغه دارند، فرزندانشان کمتر به سمت مصرف مواد خواهند رفت.

وی با اشاره به نتایج تحقیقی که در سال ۱۳۸۶ انجام شده می افزاید: این تحقیق نشان داد ۵۵ درصد والدین پس از پنج سال از اعتیاد فرزندان خود مطلع شده اند و علت آن عدم آگاهی والدین از انواع مواد رایج مصرفی، عوارض و پیامدهای آن سخن نگفتن والدین با فرزندان در خصوص مضرات، عوارض و خسارت های ناشی از مصرف مواد است.

هاشم ورزی تصریح می کند: به تصور برخی از پدران و مادران سخن گفتن در مورد مواد اعتیاد آور، توهم زا، محرک، الکل و... با فرزندان باعث تحریک آنان برای مصرف مواد خواهد شد. والدین باید بدانند که سکوتشان سبب کسب اطلاعات غلط توسط فرزندان از سوی دوستان یا سایر سایت های اینترنتی خواهد شد.

وی تذکر داد: لازم است با رعایت شرایط سنی فرزندان با آنان در این خصوص گفتگو کرد به گونه ای که در دوره نوجوانی فرزندان به آگاهی کافی در مورد پیامدهای مصرف مواد داشته باشند.

۶۰ درصد نوجوانان و جوانان با فشار همسالان معتاد شده اند   

متخصص روانشناسی اضافه کرد: چگونگی رفتار والدین در شکل گیری شخصیت فرزند نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای دارد. او می تواند شخصیتی قوی ، با جرات و مسئولیت پذیر در برابر اعتیاد بسازد یا شخصیتی نرم و لطیف که توان نه گفتن به فشار همسن و سالان در برابر آسیب های اجتماعی نظیر اعتیاد و الکل را نداشته باشد.

هاشم ورزی تاکید می کند: طبق بررسی های انجام شده ۶۰ درصد نسل نوجوان و جوان جامعه بخاطر فشار همسالان در گیر اعتیاد شدند. چون نه گفتن را بلد نبودند از این رو اگر خانواده نقش و وظائف خود را درست انجام دهد می تواند خانواده خود را در برابرآسیب اجتماعی مانند اعتیاد مصون نگهدارد و حفظ کند.

وی اظهار کرد : در دنیایی زندگی می کنیم که افراد به دنبال یافتن سریع ترین جواب ( قرص، آمپول و یا ...) به مسایل و مشکلات خود هستند راه حلی تضمین شده که نیازمند هیچ گونه هزینه در سبد زندگی و تلاش برای بدست آوردن نباشد.

متخصص روانشناسی آموزش را مهمترین ابزار برای مواجهه با آسیب های روانی و اجتماعی دانست و گفت: پدر و مادری در تربیت فرزندان خود توانمند هستند که اصول و روشهای صحیح تربیت را بدانند.

وی افزود: ما در عصر دانش و آگاهی زندگی می کنیم و در این عصر باید فرزندانی توانمند، قوی و مقتدر پرورش دهیم که با کسب مهارت های لازم، روشهای خوب زیستن، با هم زیستن و رویارویی با مسائل و مشکلات زندگی را یاد بگیرند و توان مقابله با امواج متلاطم آسیب های مختلف اجتماعی مانند اعتیاد به موادوالکل را داشته باشند.

نقش عوامل روانی در مصرف مواد مخدر

توجه به این نکته مهم تربیتی ضروری است که فرزندان از طریق چشم بیشتر تربیت می شوند تا از طریق گوش گاه فریاد رفتارمان بلندتر از فریاد گفتار مان است . ما بایذ مراقب رفتارهای خود در قبال کودکان، نوجوانان و جوانان باشیم.

روانشناس و مدرس حوزه روانشناسی در این خصوص اظهار کرد: توجه کنیم کسی دلش نمی خواهد درگیر مواد باشد و هیچ کس به یکباره معتاد نشده است، مصرف مواد و اعتیاد یک نوع بیماری است که مجموعه ای از عوامل در ایجاد آن نقش دارد.

هاشم ورزی عوامل و شرایطی که در مصرف مواد نقش دارند را به سه دسته کلی تقسیم کرد و گفت: این موارد شامل عوامل سرشتی، روانی - شخصیتی و اجتماعی می شود.

وی نقش عوامل روانی، شخصیتی در مصرف مواد و اعتیاد را بسیار بااهمیت تر از سایر علل عنوان کرد و خاطر نشان ساخت: هنگامی که فرد تحت تاثیر عوامل اجتماعی و اقتصادی ( مانند بیکاری، طلاق، دوستان ناسالم، دسترسی به مواد و... ) باشد رفتن به سوی اعتیاد و یا عدم مصرف مواد از سوی او به ویژگیهای شخصیتی اش وابسته است.

هاشم ورزی گفت: خیلی از افراد مشکلات مالی و اقتصادی و یا  خانوادگی دارند آیا همه ی آنها به سمت مواد و اعتیاد یا الکل رو می آورند. هر چند وجود این عوامل بسیار مهم و تاثیر گذار است اما نکته مهم اینجاست که چرا بعضی ها سراغ مواد، اعتیاد و الکل می روند و خیلی از افراد تحت این شرایط به سمت مواد و اعتیاد نمی روند. اینجاست که نقش خود فرد، ویژگیهای روانی و شخصیتی اش، تربیت اش بسیار مهم جلوه می کند.

چرا پیشگیری از اعتیاد را باید از دوران کودکی شروع کرد؟

این روانشناس و مدرس حوزه روانشناسی ادامه داد: ویژگیهای نسبتا ثابت و پایدار در شخصیت فرد است که بخشی از آن سرشتی و بخش مهم دیگری از آن دوران کودکی و خانواده است و قسمت دیگر آن فرهنگ و محیط و تجربیات ماست.

به گفته وی این عوامل تار و پود شخصیتی افراد است که تعیین می کند چطور با مسائل زندگی روبرو شویم و با دیگری و دیگران رفتار کنیم . برخی روان شناسان می گویند ذهن کودک مثل یک لوح یا صفحه سفید است اگر پدر و مادر نقاش، خطاط، طراح و رسام خوبی باشند می توانند این برروی این صفحه این موضوعات را درست پیاده کنند وگرنه این صفحه را خط خطی می کنند.

وی تاکید می کند: اکثر روانشناسان و جامعه شناسان ریشه بسیاری از آسیب های اجتماعی مانند اعتیاد به مواد، الکل و مانند آن را به چگونگی شکل گیری شخصیت فرد در خانه و خانواده نسبت می دهند، بنابراین نقش خانواده در تربیت فرزند بسیار مهم و اساسی است.

الگوی خوبی برای فرزندان باشید/بجای پند و اندرز عمل کنیم

بچه ها به هزار دلیل کوچک و بزرگ از ما بزرگترها تقلید می کنند. مانند لباس پوشیدن، حرف زدن و راه رفتن. آنها دوست دارند بزرگ شوند و بزرگ از دید آنها یعنی پدر و مادر باهمه ویژگی هایشان. کودکان بیشتر زبان رفتار ما را می فهمند تا زبان گفتار ما پس به جای آنکه ساعتها پند و اندرز بدهیم عمل کنیم.

هاشم ورزی ادامه می دهد: وقتی بعد از خستگی کار روزانه یا مواجه شدن با مشکلی سیگار یا قرص مصرف می کنید فرزندان فکر می کنند بهترین راه برای کاهش اضطراب، مصرف سیگار یا قرص است. یادمان باشد کودکان بیشتر از طریق چشم تربیت می شوند تا گوش.

وی تاکید می کند: بدون تجویز پزشک دارو مصرف نکنید و فرزندتان را درگیر رفتارهای ناسالم نکنید و نگوئید برای شما سیگار بخرد.

این روانشناس با بیان اینکه به فرزندتان عاقلانه دوست پیدا کردن را آموزش دهید و بر فعالیت فرزندتان نظارت کنید ، افزود : باید بر فعالیت کودکان به گونه ای نظارت کرد که به حس استقلال جویی او لطمه ای وارد نشود به گونه ای که حریم خصوصی آنها رعایت شود و از هر گونه اعمال رفتار پلیسی در منزل اجتناب کرده و بدون اجازه وارد این حریم نشوند.

وی گفت: والدین به خوبی می دانند فرزندان نسبت به وسایل شخصی خود بسیار حساس بوده و در صورت عدم رعایت توسط والدین، امنیت روانی آنان درهم ریخته و فضای منزل برای آنان جذاب نخواهد بود و به این ترتیب مقدمات خروج مستمر از منزل و سپری کردن اوقات فراغت با دوستان فراهم خواهد شد.

هاشم ورزی افزود: شواهد و یافته های مطالعات متعدد به نقش موثر دوستان و همسالان در دوره نوجوانی به عنوان مهمترین نقطه اتکا افراد اشاره دارد به گونه ای که عملکرد گروه همسالان جانشین خانواده و به حاشیه رفتن والدین در زندگی می شود.

وی اضافه کرد: در پاره ای از موارد گروه همسالان عملکرد منفی دارند بطوریکه در گرایش نوجوانان و جوانان به مصرف مواد اعتیادآور و الکل نقش موثری ایفا می کنند . به عبارتی در این دوران، فشار دوستان و همسالان سبب می شود تربیت خانوادگی فرد تحت الشعاع قرار گرفته و نوجوانان برای پذیرفته شدن از طرف دوستان، با ورود به گروه های کجرو و منحرف اقدام به کسب هویت، تثبیت آن و همچنین ابراز وجود کنند.

استفاده والدین از کتابهای تربیتی برای کسب آگاهی در زمینه اعتیاد

اولین نکته مهم برای توانمند سازی فرزند تربیت پدر ومادر با بهره گیری از کتابهای تربیتی مناسب است که خود علم زندگی و هنر خوب زیستن است.

 با توجه به اینکه رفتارهای انسان بر پایه نیازهایش شکل می گیرد و طبیعت نیاز در آدمی پاسخ گیری است. لذا اگر نیازهای طبیعی فرزندان را به تناسب مراحل مختلف رشد آنان شناسایی و پاسخ بهنگام به داده شود می توان از بروز بسیاری از آسیب ها مانند اعتیاد جلوگیری کرد.

هاشم ورزی می گوید: اگر این نیازهای روانی، عاطفی در کودکان به موقع شناسایی نشوند و پاسخ نگیرند به خلاء روانی و عاطفی تبدیل می شود که در فضای احساسی دوران نوجوانی و جوانی گاه با اعتیاد به این نیاز پاسخ داده می شود. چراکه فکر می کند اعتیاد در برابر مسائلی که پیش روی اوست یک نوع پاسخ و راه حل مناسب است.

وی پاسخگویی به نیازهای روانی، عاطفی را یک اولویت مهم عنوان کرد و افزود: اگر نیازهای طبیعی فرزندانمان را نشناسیم و به آنها پاسخ مناسب ندهیم مانند ایجاد خراش بر روی تنه نهالی است که با تنومند شدن درخت بزرگ تر می شود.

این روانشناس مهم ترین اصل برای دور نگهداشتن فرزندان از سیگار، الکل، مواد اعتیاد آور و رفتارهای پرخطر را ایجاد صمیمیت بین والدین و کودکان عنوان کرد و افزود : از معجزات صمیمیت این است که بیش از آنکه شما مراقب فرزندتان باشید تا اشتباهی نکند، او برای این که رشته محبت و صمیمت پاره نشود تلاش می کند دو سوم کودکان می گویند نگرانند که احترام و توجه والدین را از دست بدهند و این یکی از اصلی ترین دلایلی است که نمی گذارد به سوی استفاده از مواد اعتیادآور بروند.