رشد ۴ میلیونی جمعیت روزانه تهران و افزایش خطرات زلزله 

مهدی زارع روز یکشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا اظهار داشت: آنچه آسیب پذیری تهران را تشدید می کند، جمعیت آن است. بیشترین خسارت زلزله در مناطق مرکزی به سمت جنوب، جنوب شرق و جنوب شرق تهران قابل انتظار است.

وی با اشاره به اینکه این شهر بدون پیش بینی ایمنی و بدون ملاحظات پیشگیری ساخته شده و گسترش یافته است، ادامه داد: بازار سنتی تهران که در محدوده منطقه دوازده و در جنوب تهران واقع است، محل تردد حدود ۱.۵ تا ۳ میلیون نفر جعیت در روز است و هر نوع زلزله شدید در روز می تواند به مشکل بزرگ انسانی در این منطقه تبدیل می شود. تلفات بالا در شمال شرقی تهران نیز به دلیل تراکم بالای جمعیت ساکن در منطقه چهار تهران برآورد شده است.  

زارع اظهار داشت: ارزیابی آسیب پذیری زمین لرزه، برآورد تلفات، تخمین آوار و انتخاب محل اسکان موقت برای بعضی از مناطق تهران انجام شده است. تهران در روز جمعیت بیشتری دارد و معرضیت بالاتر، نمایانگر ریسک بالاتری خواهد بود. از سوی دیگر در شب هنگام به دلیل سکونت بیشتر مردم در زیر سقف بناها، آسیب پذیری بیشتری قابل انتظار است. بنابراین تقاضا برای خدمات امدادی در شب بیشتر است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله گفت: تاب آوری بسیاری از ساختمان های مدارس در تهران بالا نیست و زمین های مدرسه ها نسبتاً کوچک است و استفاده از آنها به عنوان فضای تخلیه موقت در زمان زلزله برای دانش آموزان آسان نیست. مقاومت ساختمان مدارس در برابر زلزله شدید باید به سرعت کنترل شود و اقدامات اجرایی باید اجرا شود. هر مدرسه باید در زمان زلزله یک کتابچه راهنمای ایمنی برای دانش آموزان تهیه کند.

وی در پاسخ به این سوال که به نظر شما در حوزه تاب آوری وضعیت تهران بعد از زلزله چگونه خواهد بود، اظهار داشت: تاریخچه زلزله ها و وجود گسل های فعال نشانگر خطر بالای زلزله در محدوده تهران است و با وجود این خطر بالقوه و گزارش خرابی و تاب آوری ساختمان ها در تهران، حتی در شرایطی که زلزله ای رخ نداده است، مانند آتش سوزی ۳۰ دی ماه ۱۳۹۵ در ساختمان پلاسکو، به نظر می رسد که تاب آوری بسیاری از بناها و محله های تهران نسبت به زلزله چندان بالا نباشد.

زارع اظهار داشت: علاوه بر این، از زلزله مخرب ۲۷ مارس ۱۸۳۰ دماوند شمیرانات تاکنون هیچ زلزله ای اصلی با بزرگای بیش از ۷ در شعاع کمتر از ۵۰ کیلومتری مرکز تهران کنونی رخ نداده است؛ این مساله نشان دهنده مستعد بودن زمین برای بروز زمین لرزه ای مخرب است.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله با اشاره اینکه تهیه سناریوهای زلزله و شناسایی مناطق مستعد ریسک زلزله در شهر تهران به ارزیابی مناسب تاب آوری در تهران کمک می کند، اضافه کرد: لرزه خیزی، زمین شناسی، گسل های فعال، توزیع جمعیت، کاربری زمین، بافت شهری، وضعیت ساختمان و میزان و زمان های سکونت و سن ساختمان ها و همچنین مجاورت با برخی از زیرساخت های حیاتی از پارامترهایی است که در سال های اخیر کمک کرده تا سناریوهای زمین‌لرزه‌های محتمل در تهران و ریسک قابل انتظار چنین سناریوهایی ارزیابی و توسط دانشمندان ارایه شود.  

زارع توضیح داد: معرضیت و نقشه های آسیب پذیری فیزیکی و در صورت امکان سنجش های آسیب پذیری های اجتماعی، نهادی، اقتصادی و فرهنگی نیز امکان ارزیابی تاب آوری را فرآهم می کند.

وی گفت: مدیران شهری باید در این مناطق به توسعه مراکز اسکان اضطراری، بیمارستان ها و به ملاحظات ساخت و ساز توجه بیشتری کنند. بافت قدیمی شهر؛ مصالح ساختمانی نامرغوب، معابر باریک به ویژه در جنوب تهران؛ وجود تسهیلات خطرناک مانند پمپ بنزین ها، مخازن مواد شیمیایی و خطوط انتقال نفت، گاز و بنزین و ساخت و ساز در دامنه ها و لبه های تند در حاشیه شمالی شهر و وجود خطوط برق فشار قوی منجر به افزایش تعداد تلفات در هر زلزله محتمل می شود.  

جمعیت هلال احمر ایران می تواند بلافاصله پس از وقوع زلزله عملیات امدادرسانی را آغاز کند، ولی امداد در مناطق مختلف شهر باید با مشارکت شهروندان و همکاری شهرداری های مناطق از هم اکنون برنامه ریزی و ساماندهی اولیه شود.

زارع افزود: با توجه به ضرورت برنامه ریزی عملیات اضطراری و مراحل بازسازی، ارزیابی میزان آوار پس از یک فاجعه احتمالی و مدیریت آوار احتمالی بسیار مهم است.  

وی گفت: بقایای بزرگ شامل بقایای ساختمانی (بتن، فولاد و فایبرگلاس)، مبلمان، لوازم خانگی، وسایل نقلیه و چراغ های خیابان است، در حالی که بقایای کوچک شامل درختان، قطعات سنگ، گرد و غبار، آجرها، سیم های برق، بقایای فاضلاب، مواد قابل اشتعال و آلوده کننده و روغن می شوند.

زارع ادامه داد: تخمین آوار یک روش تجربی است که بر اساس مشاهدات و تجربیات حاصل از زمین لرزه های گذشته انجام می شود. تجهیزات لازم برای برداشتن آوار برآورد می شود. روش های کاهش اندازه آوار و بازیافت و همچنین بررسی شرایط سایت های مناسب برای ذخیره آوار مورد بررسی قرار می گیرد.

به گزارش ایرنا، طبق هشدار کمیته اضطراری فجایع طبیعی (DEC) در سال های اخیر هم اکنون بیشترین نگرانی های سازمان های امدادرسان جهان در مورد وقوع زلزله در شهرهای بزرگ جهان از جمله تهران، استانبول در ترکیه و کاتماندو در نپال است.

شهر تهران در دامنه جنوبی البرز و روی نهشته‌های آبرفتی کواترنر بنا شده و قسمت جنوبی آن در کناره شمال باختری کویر قرار دارد. اختلاف ارتفاع ناگهانی بین البرز و تهران می‌تواند در اثر راندگی شمال تهران باشد. علاوه بر راندگی شمال تهران و چندین گسل جوان و جنبای در شمال و جنوب شهر، نهشته‌های آبرفتی دشت تهران و شهر ری نیز دارای گسل ­های متعددی هستند که به هنگام جنبیدن گسل‌های بزرگ ممکن است دچار لغزش و جابجایی شوند.

از میان گسل های متعدد دربرگیرنده تهران، شاخه گسل مشاء در شمال شرقی تهران و در جایی را که با گسل تهران تلاقی می کند، به عنوان چشمه لرزه ای با اهمیت بالا برمی‌شمریم. گسل شمال تهران در مرز کوه و دشت و چسبیده به حوزه شهری تهران در شمال شهر، گسل کهریزک در جنوب، راندگی نیاوران از جمله گسل های با توان لرزه زائی بالا است گسل های شمال و جنوب ری و توان لرزه زائی آنها نیز شایان توجه است.