گنبدقابوس که ۱۰۲۵ سال قبل به دستور شمس المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار احداث شده بود بعد از گذشت سالیان طولانی ۱۰ تیر ۱۳۹۱ به عنوان بلندترین گنبد آجری جهان در فهرست آثار سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ثبت شد تا برنامه‌ریزی برای پاسداشت بهتر این بنا به طور جدی در دستورکار قرار بگیرد.
اهمیت ثبت جهانی گنبدقابوس به حدی بود که رییس جمهور وقت به همراه دیگر مسوولان کشوری شهریور سال ۱۳۹۱ با سفر به گنبدکاووس در جشن ثبت جهانی این اثر تاریخی بازمانده از قرن سوم و چهارم هجری قمری شرکت کرد.
این بنای تاریخی که سال نود سال قبل در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده بود به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس پردیس آینه تمدن اسلامی و شاهکار عصر طلایی جهان اسلام در قرون سوم و چهارم هجری قمری و نیز شاهدی بر نگاه مهندسی و دانش معماری اسلامی است.
عبدالمجید نورتقانی مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس به مناسبت نهمین سالروز ثبت جهانی گنبدقابوس در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: این بنای تاریخی با دارا بودن معیارهای لازم در سی و ششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به میزبانی شهر سنت پترزبورگ روسیه به‌عنوان پانزدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی قرار گرفت.
وی افزود: به‌طور متوسط در ۹ سال گذشته و تا قبل از شیوع کرونا سالانه حدود ۱۰۰ هزار گردشگر داخلی و خارجی از برج قابوس دیدن کردند که این استقبال گسترده فرصت ارزشمندی برای توسعه صنعت توریسم گلستان است.
نورتقانی ادامه داد: بعد از ثبت این اثر تاریخی در فهرست جهانی، پایگاه میراث جهانی برج قابوس با توجه به اهمیت بنا اقدامات مختلفی مانند ایجاد نرده‌های حفاظتی بلند و ساماندهی و تطبیق نقشه هندسی بخش شرقی عرصه برای حفاظت و مرمت از این اثر تاریخی را اجرا کرد.
وی به اجرای پروژه ساماندهی حریم درجه یک برج قابوس در سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: آزادسازی محوطه شرقی برج قابوس قبل از ثبت جهانی آغاز شده بود و از سال ۹۷ نیز پروژه ساماندهی حریم درجه یک در دستور کار قرار گرفت و تاکنون در حدود ۱۰ هزار مترمربع از این حریم با ۴۰ میلیارد ریال اعتبار محوطه سازی شد.
نورتقانی افزود: تکمیل پروژه ساماندهی حریم درجه یک برج قابوس به عنوان میراث تاریخی که بخشی از فضای شهری محسوب می‌شود، نیازمند تخصیص ۱۲۰ میلیارد ریال اعتبار و همکاری بیشتر شهرداری و شورای شهر است.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس یادآور شد که مرمت این بنای تاریخی به طور جدی از سال ۱۳۱۰ هجری شمسی آغاز شد و گروه‌های متخصص از آن زمان تاکنون اقدامات ارزشمندی برای حفظ و مرمت این اثر تاریخی انجام دادند.
وی گفت: در ادامه برنامه‌های مدیریتی میراث جهانی برج قابوس، سال ۹۷ پیش مطالعه برنامه مستندنگاری مرمت برج قابوس در مدت یک سال توسط اساتید دانشگاه شهید بهشتی انجام شد و اواخر سال گذشته نیز قرارداد دیگری با این دانشگاه به عنوان پیمانکار برای تهیه طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی بنا و ساخت نمونه آجر و ملات مورد استفاده در این بنا منعقد گردید.
نورتقانی اضافه کرد: تاکنون مراحل مستندنگاری و فن‌شناسی پروژه تهیه طرح جامع مرمت پوسته خارجی قسمت مخروطی (گنبد رک) این بنای تاریخی انجام شده است.
وی، حفاظت و مرمت پیوسته بناهای ثبت جهانی را جزو پروتکل‌های یونسکو دانست و گفت: به موازات تهیه طرح جامع مرمت، دفتر فنی پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس سال ۹۸ داربست‌های را برای بوته زدایی و اجرای برنامه‌های مطالعاتی بر روی بنا نصب کرد.
نورتقانی وجود داربست را برای انجام مراحل مرمت، مطالعه و آسیب نگاری برج قابوس ضروری دانست و افزود: تاکنون با استفاده از داربست ۱۰ مرتبه عملیات حذف علف‌های هرز از قسمت مخروطی برج قابوس با روش قطع کردن توسط قیچی باغبانی انجام شده است.
گنبدقابوس به‌عنوان یک شاهکار معماری اسلامی بر روی تپه‌ای به بلندی ۱۵ متر قرار گرفته، ۵۵ متر ارتفاع دارد و با احتساب بلندی تپه، ارتفاع آن در مجموع به ۷۰ متر می‌رسد و آجر و ملات گچ از مصالح اصلی ساخت آن است، هرساله تا پیش از شیوع کرونا هزاران مسافر و گردشگر داخلی و خارجی از آن بازدید می‌کردند.
بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کاملاً خوانا و برجسته هستند که در دو ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است " بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنة سبع و تسعین و ثلثمائة قمریة و سنة خمس و سبعین و ثلثمائة شمسیة".
برگردان پارسی این کتیبه‌ها نیز چنین است که "به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال ۳۹۷ هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی".
شهرستان مرزی گنبدکاووس با ۳۷۳ هزار نفر جمعیت دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.
نظر شما