چالش خشکسالی و شیوع بیماریهای مشترک انسان و دام

کارشناسان پرورش دام می‌گویند: کمبود علوفه در مراتع و چراگاهها که به دلیل بروز خشکسالی رخ داده است باعث آخوربندی دامها و نزدیک شدن مخاطره آمیز آنها با پرورش دهندگان دام می‌شود که به دنبال آن احتمال گزش دامداران بوسیله کنه های انتقال دهنده بیماریها از جمله بیماری کشنده تب کریمه کنگو بسیاز افزایش می یابد.

آنان معتقدند در چنین شرایطی دامداران باید بیش از گذشته به رعایت تدابیر ایمنی از جمله سم پاشی جایگاه نگهداری دام و حمام ضد کنه آنها توجه کنند.

رییس واحد پیشگیری از بیماریهای واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در این زمینه گفت: حدود ۶۰ درصد عوامل بیماری زا بین انسان و دام مشترک هستند و حدود ۷۵ درصد از بیماری های نوظهور مانند کرونا منشاء جانوری دارند.

دکتر زهرا نهبندانی با بیان اینکه ۱۳ تا ۲۱ تیر ماه به عنوان هفته اطلاع رسانی بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان نامگذاری شده است افزود: ضرر و زیان اقتصادی ناشی از بروز این بیماری ها به دلیل کاهش تولید فراورده های دامی، مرگ و میر دام و معدوم کردن دام در راستای کنترل بیماری ها بسیار زیاد است از این رو پیشگیری از این بیماریها از اهمیت بسیار برخوردار است.

وی ادامه داد: افرادی نظیر قصابان، سلاخان، چوبداران، کارکنان کشتارگاهها، کشاورزان و دامداران به علت تماس و مصرف فراورده های دامی بیشتر در معرض ابتلا به این بیماریها هستند.

رییس واحد پیشگیری از بیماریهای واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، بیماریهای هاری، تب مالت، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، سالک، سیاه زخم و آنفلوآنزای پرندگان را از مهمترین بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان برشمرد و گفت: بیماری هاری در اثر ابتلا به ویروس خطرناک و کشنده ناشی از گزش یا خراش توسط حیوانات وحشی و اهلی و گاهی جوندگان بروز می‌کند.

وی افزود: گزش توسط حیوان هار و از راه زخم ایجاد شده، خراشهای پوستی از طریق لیسیدن مخاط لب، چشم و بینی انسان توسط حیوان هار، پیوند عضو از انسان مبتلا به هاری و وسایل آلوده به ویروس از دیگر راههای انتقال بیماری هاری است.

دکتر نهبندانی ادامه داد: خودداری از نگهداری سگ و گربه در منزل و در صورت نگهداری از آنها قلاده زدن و واکسیناسیون آنها علیه هاری، جلوگیری از تردد سگهای صاحبدار در معابر عمومی، جلوگیری از نزدیک شدن کودکان به سگهای ولگرد، جمع آوری و دفن بهداشتی زباله، ایمن سازی و واکسیناسیون افراد در معرض خطر از جمله راههای پیشگیری از انتقال بیماری هاری است.

وی گفت: پرهیز از گازگرفتگی حیوانات، هرچند جزئی و بصورت خراش باشد و شستشوی زخم با آب صابون به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه و مراجعه به واحدهای مبارزه با هاری مستقر در مرکز بهداشت شهرستانها در هر ساعت شبانه روز جهت انجام واکسیناسیون بعد از گزش حیوان، ضروری است.

رییس واحد پیشگیری از بیماریهای واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، بیماری ویروسی خطرناک واگیردار و گاهی برای انسان کشنده است که با تب و خونریزی همراه می‌باشد افزود: راههای انتقال این بیماری، گزش کنه آلوده یا له کردن آن روی پوست، تماس پوست با لاشه، خون یا ترشحات حیوان آلوده، تماس با خون یا ترشحات بدن انسانهای بیمار است.

وی ادامه داد: شناسایی و درمان کامل بیماران، جداسازی دام از محل زندگی انسانها، پرهیز از تماس بدن با بافتهای آلوده انسان و حیوان مبتلا، استفاده از وسایل حفاظتی و جلوگیری از گزش کنه، جلوگیری از نقل و انتقال حیوانات مبتلا و قاچاق دام، بهسازی محل نگهداری دام، جلوگیری از کشتار غیر مجاز دام، از بین بردن  کنه ها از طریق سم پاشی و ایجاد حمام ضد کنه، خودداری از کشتار دام به عنوان نذر و قربانی در داخل مغازه و معابر عمومی از راههای مهم  پیشگیری از این بیماری است.

دکتر نهبندانی با بیان اینکه سالک نیز یک بیماری پوستی، طولانی مدت و بدون درد و تب قابل انتقال بین انسان و حیوان از جمله جوندگانی از قبیل موش صحرایی و سگ است گفت: سالک از طریق نیش پشه خاکی به انسان و حیوان منتقل می شود لذا برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری باید ضمن استفاده از لباس مناسب و نصب توری در و پنجره، از خوابیدن زیر جریان کولر و پنکه خودداری شود همچنین پرهیز از انباشتن هرگونه مواد زائد و کودهای حیوانی داخل یا خارج از منازل مورد تاکید است.

وی افزود: جمع آوری و دفع صحیح زباله، مرمت و ترمیم حفره ها و شکاف دیوارها، تخریب و تسطیح اماکن مخروبه و مبارزه با جوندگان از دیگر راههای پیشگیری از این بیماری است.

رییس واحد پیشگیری از بیماریهای واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه بیماری های عفونی حاد یا مزمن قابل انتقال بین انسان و برخی حیوانات از جمله گاو، گوسفند، بز، خوک و شتر نیز وجود دارند که از طریق تماس با دام یا فرآورده های دامی به انسان منتقل می‌شوند ادامه داد: راههای انتقال این بیماریها تماس مستقیم با بافتهای حیوان آلوده نظیر خون و ترشحات، جنین سقط شده، مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی آلوده به ویژه پنیر تازه، خامه و سرشیر و انتقال از طریق تنفس هوای آلوده است.

وی گفت: شناسایی و کشتار دامهای آلوده، واکسیناسیون دامهای واجد شرایط، رعایت اصول بهداشتی هنگام برخورد با دام و بافتهای حیوانی آلوده، خودداری از مصرف شیر خام و فرآورده های لبنی غیر پاستوریزه از جمله راهکارهای پیشگیری از این بیماریهاست.

دکتر نهبندانی افزود: انسان بطور اتفاقی در اثر تماس با دام یا فرآورده های دامی آلوده به بیماریهای عفونی حیوانات وحشی و اهلی به ویژه نشخوارکنندگان مبتلا می شود و با توجه به روش انتقال به سه شکل جلدی، تنفسی و گوارشی، این بیماریها از طریق تماس بریدگی یا خراشهای پوست با دام آلوده، تنفس اسپورهای زنده و جایگزینی آنها در ریه یا مصرف بافت آلوده حیوانات تلف شده منتقل می شوند.

وی ادامه داد: سوزاندن یا مدفون ساختن عمیق لاشه های مشکوک و پوشاندن آن با لایه ای از آب آهک، واکسیناسیون دامهای حساس و جداسازی حیواناتی که علائم بیماری دارند، ضد عفونی فرآورده های دامی برای پیشگیری از این بیماریها اهمیت دارد.

رییس واحد پیشگیری از بیماریهای واگیردار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: به منظور کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان، پرهیز از تماس صورت روی بدن حیوان، شستشوی دست ها بلافاصله پس از نوازش حیوان، اجتناب از دست زدن به حیوانات ولگرد و غیر خانگی، استفاده از لباس و دستکش مناسب در صورت ذبح دام، جوشاندن شیر و مصرف نکردن فرآورده های لبنی غیرپاستوریزه، شستشوی محل نیش پشه یا دیگر حشرات با آب و صابون ضروری است. 
یک عضو هیات علمی گروه عفونی دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز گفت: تب کریمه کنگو یک بیماری ویروسی است که با گزش کنه آلوده منتقل می شود و احتمال بروز این بیماری در بین دام هایی که به روش سنتی ذبح می شوند وجود دارد از همین رو بخصوص در ایام تابستان گوشت مصرفی باید از محل های معتبر بهداشتی تهیه و برای جلوگیری از ابتلا به تب کریمه کنگو از مصرف جگر و گوشت خام و نیم پز پرهیز شود.

دکتر علی اکبر حیدری افزود: گوشت دام بعد از ذبح باید ۲۴ ساعت داخل یخچال بماند و سپس استفاده شود و باید در دمای ۷۰ درجه گرم و پخته شود.

وی ادامه داد: بیماری تب کریمه کنگو به دلیل فعالیت کنه ها در فصل گرما بخصوص در تابستان شیوع پیدا می‌کند و پس از آلوده شدن فرد علایم بیماری بین ۲۴ ساعت تا ۱۴ روز بعد بروز می کند.

این عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف گوشت هایی که خارج از سیستم دامپزشکی توزیع می‌شود به دلیل اینکه ممکن است رعایت مسائل بهداشتی  در آنها، از جمله ماندگاری ۲۴ ساعته قبل از مصرف در داخل یخچال صورت نگرفته باشد در صورت تماس مستقیم به دلیل خراشهای احتمالی پوست دست و نیز مصرف خام و نیم پخته آن احتمال ایجاد بیماری دارد.

وی با بیان اینکه افرادی که با حیواناتی مثل بز، گوسفند، گاو و دیگر احشام در تماس هستند از جمله دامپروران، دامپزشکان، تکنسین های دامپزشکی و روستاییان بیشتر در معرض این بیماری هستند افزود: فعالان در مشاغل پزشکی و پزشکان به دلیل تماس احتمالی با خون و ترشحات بیماران از طریق سرسوزن ها و وسایل نوک تیز آلوده یا ریخته شدن خون آلوده در مخاط یا دستان زخمی نیز در معرض  ابتلا به این بیماری هستند.

دکتر حیدری ادامه داد: پس  از انتقال و گذشتن دوره کمون، بیمار مبتلا دچار علائم غیر اختصاصی مثل تب، لرز، بدن درد و سردرد می‌شود و پس از چند روز خود به خود بهبود می‌یابد ولی درصدی از این مبتلایان پس از بهبودی یکی دو روزه یا بطور مستقیم وارد مرحله بعدی یعنی کاهش پلاکت های خون و خونریزی از بینی و دهان و دیگر منافذ بدن می‌شوند یا روی بدن آنها لکه های ناشی از خونریزی جلدی به نام پتشی و پورپورا حاصل می گردد.

وی گفت: گرچه درمان اختصاصی صددرصد موثر وجود ندارد ولی با شک به این بیماری باید به پزشک و مراکز پزشکی رجوع شود چون درمان های نگهدارنده و داروی موثری به اسم ریباویرین به شرط آنکه بیمار باردار نباشد یا دچار نارسایی حاد کلیه نباشد، درمان کننده است.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: برای جلوگیری از بیماری بهترین راه آن است که از مصرف گوشت و جگر خام اجتناب شود و برای ذبح گوسفند فقط  از طریق کشتارگاه و سازمان دامپزشکی اقدام شود.

هنگام ریز کردن گوشت از دستکش استفاده شود

وی با بیان اینکه باید از پاشیدن خون تازه گوسفند در زخم  و مخاط چشم و امثال آن یا مصرف گوشت و جگر تازه و نپخته اجتناب گردد، ادامه داد: استفاده از دستکش پلاستیکی در موقع ریز کردن گوشت و جگر خام از همه جهت مطمئن‌تر است و باید از تماس مناطق باز بدن با کنه جلوگیری کرده و در صحرا و علفزار کفش مناسب پوشیده یا شلوار را داخل جوراب نمود.

دکتر حیدری گفت: کنه را نباید روی بدن له کنند و نباید حرارت دهند بلکه باید با پنس از ناحیه گردن با احتیاط خارج کنند و هرگز بدون دستکش آن را دستکاری نکنند.

وی افزود: در صورت بروز هر خونریزی بدون توجیه یا افت پلاکت همراه با تب به این بیماری و امثال آن فکر کنند و هر خون و ترشح را بدون توجه به ظاهر سالم فرد، آلوده به این ویروس یا ویروسهای دیگر قلمداد نمایند و باید همیشه در موارد تماس با خون و ترشحات و سرسوزنها از دستکش استفاده کنند.

صنعت دامداری جایگاه ویژه‌ای در تامین نیازهای غذایی مردم دارد و مصرف لبنیات و گوشت قرمز که از دام به دست می‌آید بخش بزرگی از زنجیره غذایی انسانی است لذا نیاز است دولتمردان و همچنین فعالان این صنف با نگاه چند وجهی پرورش دام را مد نظر قرار دهند.

طی سالهای گذشته بخش اعظمی از نیاز لبنی و گوشت کشور با واردات تامین می‌شد اما اکنون این مواد درصد اندکی از واردات کشور را تشکیل می‌دهند ولی خشکسالی و عدم بارندگی مناسب در کنار تحریم‌های ظالمانه علیه کشور و برخی تصمیمات لحظه‌ای و غیرکارشناسی باعث شده است نگاه واحد برای بر طرف کردن مشکلات پیش آمده در این صنعت را شاهد نباشیم.

این عوامل باعث شده است پرورش دام سبک و سنگین برای دامدار صرفه اقتصادی نداشته باشد به همین دلیل برخی از دامداران، گاوهای مولد و آبستن خود را به کشتارگاه‌ها سپرده‌اند تا با فروش آنها بتوانند برای سایر دامهای خود غذا تامین کنند و این در حالی است که برای پرورش یک دام سنگین زمانی در حدود سه سال لازم است و با این رویکرد طی چند ماه آینده شاهد کاهش توزیع گوشت و مواد لبنی در کشور خواهیم بود.

استان خراسان رضوی حدود ۱۷۰ هزار راس دام مولد سنگین و بیش از سه میلیون و ۲۰۰ هزار راس دام مولد سبک شامل گوسفند و بز  دارد که جز در موارد استثنایی شامل بیماری و پایان عمر اقتصادی دام، مجوزی برای کشتار آنها صادر نمی‌شود.

همچنین ۱۵ میلیون راس دام برابر با ۱۰ درصد جمعیت دام کشور متعلق به استان خراسان رضوی است و سالانه ۷۶ هزار تن گوشت قرمز در این استان تولید می‌شود.