برگزاری اجلاس سازمان همکاری شانگهای با تمرکز بر افغانستان

این اجلاس که  قرار است از امروز ۱۳ و ۱۴ ژوئیه برابر با ۲۲ و ۲۳ تیر در شهر دوشنبه برگزار شود، بطور سنتی مسائل مربوط به مقدمات اجلاس سران این سازمان را بررسی می‌کنند، اما این بار مساله امنیت افغانستان و طرح کمک به این کشور در شرایطی که آمریکا نیروهای خود را پس از ۴۰ سال از این کشور خارج می‌کند یکی از اصلی ترین محورهای این مذاکرات خواهد بود.

به عبارت دیگر در اجلاس وزیران خارجه سازمان شانگهای مسائل مهم منطقه ای و بین المللی بررسی خواهد شد و بدیهی است که باتوجه به وضعیت پیچیده افغانستان، در وهله اول  اوضاع این کشور بررسی خواهد شد.

به نوشته پایگاه تحلیلی "اوراسیانت"، در حال حاضر مرز افغانستان با تاجیکستان تقریبا بطور کامل تحت کنترل طالبان قرار گرفته است.

از دیگر سو؛ تهاجمات طالبان از زمان اعلام خروج نیروهای آمریکایی در ماه مه شدت گرفته است و فروپاشی نیروهای دفاعی دولتی در استان های مختلف بسیار سریع بوده است.

شایان ذکر است مساله افغانستان از زمان شکل گیری سازمان همکاری‌ شانگها با هدف مبارزه با تهدیدهای امنیتی جدید و با گردهمایی سران کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ در شهر شانگهای تحت عنوان گروه شانگهای ۵ ، همواره مورد اهمیت بوده است.

اهمیت و جایگاه افغانستان برای شانگهای

پس از شکل ‏گیری رسمی سازمان همکاری‏ شانگهای، با توجه به اهداف این سازمان و تغییراتی که در طول سال‏های گذشته در آن به وجود آمده، افغانستان به دلیل شرایط ویژه‏ ای که به خصوص پس از سال ۲۰۰۱ داشته، خواه ناخواه در محور توجه شانگهای قرار گرفت.

 بر این اساس، برای درک اهمیت و جایگاه افغانستان برای سازمان همکاری شانگهای، این اهمیت و جایگاه باید در محور اهداف این سازمان پس از تشکیل رسمی آن مورد بررسی قرار بگیرد.

 با نگاهی به اهداف تشکیل سازمان همکاری‏ شانگهای در طول سال‏های گذشته، سه دسته اهداف شامل مبارزه با تروریسم و مواد مخدر، حرکت به سوی ایجاد توازن قدرت در جهان چندقطبی به خصوص در مناطق تحت نفوذ و حضور ایالات متحده‏ امریکا و همکاری‏های اقتصادی وجود دارد. بنابر این با خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان، این کشور بیش از پیش برای این سازمان اهمیت پیدا می کند.

گفتنی است مقابله با تهدیدهای امنیتی، از گروه‌های تروریستی در منطقه تا تهدیدهای غرب در قالب گسترش سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مهمترین عامل شکلگیری سازمان شانگهای است.

اگر چه در آغاز شکل گیری این سازمان، حل کردن چالش‌های امنیتی کشورهای تازه استقلال یافته (پس از فروپاشی شوروی) یکی از مهمترین دلایل پیدایش سازمان شانگهای بود.

 در آن زمان کشورهای یاد شده پس از استقلال دریافتند که نمی‌توانند به تنهایی  با گسترش سازمان‌ها و فعالیت‌های تروریستی، افراط گرایی و فعالیت گروه‌های جدایی طلب مقابله کنند، از این رو همکاری در چارچوب سازمانی منطقه‌ای برای تحقق اهداف امنیتی را در دستور کار قرار دادند.

 بر این اساس اهداف سازمان همکاری شانگهای، علاوه بر حل و فصل اختلافات مرزی اعضاء برکار جمعی علیه سه محور تروریسم، گروه‌های جدایی طلب و افراط گرا و مبارزه علیه گروه‌های تروریستی مانند القاعده و گروه‌های وابسته به طالبان متمرکز شد.

«بختیار حکیم اف» نماینده رئیس جمهوری روسیه در امور سازمان همکاری شانگهای در گفتگو با خبرگزای تاس گفت: در اجلاس وزیران خارجه کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای اوضاع افغانستان یکی از مهمترین مواردی خواهد بود که در این اجلاس مطرح می شود.

گفتنی است در هفته‌های اخیر، جنگ داخلی در افغانستان با تشدید حملات گروه طالبان به مناطق تحت کنترل حکومت این کشور تشدید شده و اوضاع افغانستان را ناامن تر کرده است.

نماینده رئیس جمهوری روسیه در امور سازمان همکاری شانگهای خاطرنشان کرد که انتظار می رود وزیر خارجه افغانستان در این اجلاس شرکت کند و طرف تاجیکستانی که ریاست اجلاس را برعهده دارد اعلام کرده است که دولت افغانستان دعوت برای شرکت وزیر خارجه این کشور در اجلاس دوشنبه را پذیرفته است.

وی افزود: در اجلاس دوشنبه، طرح پیشنهادی ازبکستان برای انجام اقدامات مشترک برای کمک به بازسازی اجتماعی و اقتصادی افغانستان بررسی خواهد شد.

 حکیم اف گفت: بر این باوریم که این سند باید در همه وزارتخانه ها و سازمان های ذیربط بررسی و در سطح نخست وزیران تایید شود و باید آن را خوب و جدی تنظیم کرد.

 این مقام روس پیشتر گفته بود که در مذاکرات آتی وزیران خارجه کشورهای عضو این سازمان در شهر دوشنبه بیانیه مشترکی را در مورد اوضاع افغانستان تصویب می کنند.

ایران و سازمان همکاری شانگهای

  سازمان همکاری شانگهای نیز مانند بلوکهایی مانند اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا «آسه آن»، سازمان همکاری اقتصادی «اکو»، اتحادیه همکاری منطقه‌ای کشورهای جنوب آسیا «سارک» و سازمان کشورهای صادرکننده نفت « اوپک» بخشی از فرایند همگرایی در آسیا به شمار می‌آید.

جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ میلادی مانند هند و پاکستان به عنوان اعضای ناظر به این سازمان پیوست.

 هند و پاکستان در سال ۲۰۱۷ به عضویت دائم آن درآمدند. ایران نیز در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۸۳ ( ۲۰۰۴ ) تقاضای عضویت خود را ارائه کرد و سند پیوستن به آن همراه پاکستان و هند به عنوان ناظر در اجلاس سران سازمان در شهر آستانه قزاقستان در تاریخ ۱۴ و ۱۵ تیر ماه ۱۳۸۴ امضاء شد.

بنابر این می‌توان گفت ایران نیز به عنوان کشوری مهم در قاره آسیا از تقویت همگرایی در این منطقه منتفع خواهد شد.

 با نگاهی به موقعیت ژئوپلیتیکی ایران می‌ توان دریافت که این کشور در اکثر تقسیم بندی‌های سیاسی-جغرافیایی آسیا وجود دارد.

به عبارت دیگر موقعیت خاص و منحصر به فرد ایران در منطقه خاورمیانه و همچنین آسیا مساله ای نیست که کشورهایی مانند چین و روسیه، که نقش مهمی در این سازمان ایفا می کنند، از این موضوع غافل باشند.

با نگاهی به نقشه می‌توان دریافت که ایران عضوی از مجموعه کشورهای خاورمیانه؛ کشورهای حوزه خلیج فارس، حاشیه دریای خزر است و در عین حال متصل به آسیای میانه است. از دیگر سو، ایران بخشی از زیرمجموعه آسیای جنوب غربی  نیز به شمار می‌آید.  .

اگرچه ایران چندین سال است که به عنوان ناظر با سازمان همکاری های شانگهای همکاری می‌کند ولی تا به حال به عضویت دائم در نیامده است.

در خرداد سال جاری، «نظام الدین زاهدی» سفیر تاجیکستان در تهران در نشست خبری درباره سازمان همکاری شانگهای اظهار کرد الحاق ایران به این سازمان بعنوان عضو اصلی جزو برنامه‌های این سازمان است. وی افزود: تصمیمات سازمان باید با رضایت همه کشورهای عضو باشد.

سفیر تاجیکستان در تهران با بیان اینکه کشورهای عضو اصلی ریاست سازمان را برعهده دارند، گفت: در حال حاضر ریاست سازمان برعهده تاجیکستان است. شهریور ماه امسال و در بیستمین نشست سازمان همکاری‌های شانگ‌های از ریاست تاجیکستان تجلیل به عمل می‌آیدو ریاست بعدی سازمان ازبکستان خواهد بود.

ایران  نیز به سبب برخورداری از ذخایر نفت و گاز و با دارا بودن جمعیتی بالای بیش از ۸۰ میلیون نفر و موقعیت منحصر به فرد ژئو پلیتیکی و ژئو اکونومیک از اهمیت مهمی برخوردار است.

از این رو عضویت ایران در سازمان شانگهای که از نفوذ بالایی در جهان برخوردار است و محدوده جغرافیایی حدود ۶۰ میلیون کیلومتر مربع با جمعیتی حدود ۳ میلیارد نفر را به خود اختصاص می دهد، یک بازی برد-برد به شمار می آید.

در پایان می توان گفت غرب یکی از مخالفان عضویت ایران در این سازمان به شمار می‌آید زیرا عضویت ایران در این سازمان منافعی را برای ایران به همراه خواهد داشت و این کشور با بهره گیری از پتانسیلهای عظیم ژئو پلیتیک و ژئو اکونومیک خود می‌تواند روز به روز به  توانمندی ایران در منطقه افزوده شود.