یک درصد جامعه زنان در خطر یائسگی زودرس

نارسایی زودرس تخمدان که به آن «یائسگی زودرس»می گویند، در نتیجه نقصی است که در تخمدان اتفاق می افتد و بر اثر آن عملکرد تخمدان از نظر تولید تخمک باکیفیت خوب و تعداد مناسب از بین می رود. در نهایت این مساله باعث قطع قاعدگی و بروز عوارض ناشی از کمبود تولید هورمون تخمدانی می شود که هورمون استروژن است.

در همین خصوص دکتر سید نوید المدنی سرپرست کلینیک مشاوره ژنتیک پژوهشگاه رویان روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا توضیح داد: نارسایی زودرس تخمدان که در قدیم از آن با عنوان یائسگی زودرس نامبرده و به عنوان پاف pof در نظر گرفته می شد، به دلیل اینکه در درصدی از موارد (حدود ۵ تا ۱۰ درصد) تخمدان دوباره کارکرد خود را به دست می آورد و تخمک بالغ از تخمدان به دست می آید و باروری اتفاق می افتد، دیگر به آن یائسگی زودرس گفته نمی شود و در حال حاضر اصطلاح «نارسائی زودرس تخمدان» برای این اختلال بکر برده می شود.

وی در توضیح این اختلال گفت: مفهوم نارسایی زودرس تخمدان به این معنا است که یک نقص اولیه در تخمدان رخ می دهد. یعنی از عدم شروع قاعدگی در سنی که برای هر خانمی اتفاق می افتد یا توقف قاعدگی قبل از زمان و موعد مقرر (یائسگی طبیعی) به عنوان آمنوره اولیه یا آمنوره ثانویه نامبرده می شود.

عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان ادامه داد: در حال حاضر طبق آمارها، یک درصد جامعه زنان دچار نارسایی زودرس تخمدان زیر ۴۰ سالگی می شوند. حال اگر افرادی را با کاهش رزرو تخمدانی در نظر بگیریم، این عدد بسیار فراتر از یک درصد خواهد بود.

۵۰ سالگی سن یائسگی طبیعی در ایران

سرپرست کلینیک مشاوره ژنتیک رویان با بیان اینکه یائسگی طبیعی در قومیت های مختلف در ایران عددهای مختلفی دارد، تاکید کرد: طی تحقیقات انجام شده در ایران پیرامون این موضوع، اعداد مختلفی به دست آورده اند اما به طور متوسط در ایران سن ۵۰ یا ۵۱ سالگی زمان طبیعی یائسگی به شمار می رود.

وی افزود: در این سن تخمدان قابلیت هایش را برای تولید تخمک به اندازه و قابلیت مناسب برای باروری از دست می دهد. چراکه هورمون هایی که از تخمدان ترشح می شود، متوقف شده و در واقع یائسگی طبیعی رخ می دهد.

المدنی با اشاره به موضوع یائسگی پاتولوژیک یا مرضی اظهار داشت: اگر این موضوع در سن زیر ۴۰ یا ۴۲ سالگی اتفاق بیفتد، به عنوان «نارسائی زودرس تخمدان» از آن نام برده می شود.

کاهش قاعدگی بیش از ۴ ماه علت نارسایی زودرس تخمدان

عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان با بیان اینکه معیارهایی برای تشخیص نارسایی زودرس تخمدان در نظر گرفته شده است، ادامه داد: یکی از این موارد، آمنوره یا همان اختلال در قاعدگی به شکل توقف در قاعدگی است و دیگری اولیگومنوره، کاهش شدید تعداد قاعدگی های ماهانه است که بیش از چهار ماه برای یک فرد اتفاق بیفتد. 

وی اضافه کرد: نارسایی زودرس تخمدان ممکن است با مکانیسم های مختلفی اتفاق بیفتد اما مهم ترین آن اختلال در عملکرد فولیکول های تخمدانی (فولیکول به معنای شکل قبل از بلوغ تخمک است که در تخمدان ها وجود دارد) یا از بین رفتن فولیکول های اولیه قبل از ۴۰ سالگی است.

سرپرست کلینیک مشاوره ژنتیک رویان با تاکید بر اینکه نارسایی زودرس تخمدان علاوه بر تخمک، عملکردهای هورمونی در تخمدان را نیز تحت تاثیر قرار می دهد، خاطرنشان کرد: این اتفاق علاوه بر بروز آمنوره و اولیگمنوره در فرد، باعث بروز علائمی ناشی از کمبود استروژن در هورمون اصلی ترشح شده از تخمدان نیز می شود. ناباروری، پوکی استخوان و افزایش خطر عوارض قلبی و عروقی از جمله این علائم است. 

۷۰ درصد علل نارسایی زودرس تخمدان ناشناخته است

وی در پاسخ به این سوال که چرا این اتفاق می افتد و تخمدان قبل از زمانی که برایش در نظر گرفته شده عملکرد خود را از دست می دهد و دیگر قابلیتی برای تولید تخمک و هورمون های لازم را ندارد، افزود: متاسفانه شایع ترین علل وقوع این اتفاق ناشناخته و بیش از ۷۰ درصد علل نامشخص است. اما از برخی از علل شایع می توان به شیمی درمانی و اشعه درمانی که به دلیل بدخیمی خود بافت تخمدان یا سایر بافت های دیگر فرد اتفاق می افتد نیز اشاره کرد. البته این موضوع به نوع و دوره مصرف و دز دارو نیز بستگی دارد که ۴۰ تا ۶۸ درصد موارد، قاعدگی قطع می شود و تخمدان کارایی خود را از دست می دهد.

عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان گفت: عوارض جراحی که ممکن است روی تخمدان یا حفره شکمی یا لگنی انجام شود یا عوارض شیمی درمانی و پرتودرمانی نیز باعث نارسایی زودرس تخمدان می شود.

اختلال در تخمدان بر اثر مداخلات درمانی برگشت پذیر است

المدنی تاکید کرد: آمارها نشان می دهد که ۶۵ تا ۷۰ درصد موارد در خصوص عللی که مداخلات درمانی باعث به وجود آمدن عملکرد مختل در تخمدان می شود، برگشت پذیر است.

عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان با اشاره به علل دیگر نارسایی زودرس تخمدان اظهار داشت: علل ژنتیکی یکی از علل مهم وقوع نارسایی تخمدان در افراد است و علل عفونی مثل بیماری های ایدز نیز از دیگر موارد وقوع این اختلال هستند که ممکن است عملکرد تخمدان را به شدت تحت تاثیر قرار بدهد و باعث قطع عملکرد تخمدان شود. در این حالت تخمک و هورمون های مربوطه را تولید نمی کند و باعث نارسایی زودرس تخمدان می شود.

المدنی با اشاره به اینکه فاکتورهای خطری برای بروز این وضعیت در جمعیت های مختلف وجود دارد که ما در اصطلاح به مجموع این علل مولتی فاکتوریال می گوییم، تصریح کرد: در مجموع می توان گفت خانواده هایی که استرس بالایی دارند، شغل و شخصیت آنها استرس بالایی دارد، چاقی، سطح سواد پایین، وضعیت اقتصادی و اجتماعی نامناسب، اعتیاد به مصرف مواد، سابقه مداخلات جراحی های متعدد تخمدانی، بیماری های زمینه ای زنانگی، بعضی از بیماری های مزمن خودایمن مثل رماتیسم مفصلی یا اختلالات تیروئیدی یا دیابت و مهمتر از همه سابقه خانوادگی نارسایی زودرس تخمدان در منسوبین درجه یک از فاکتورهای خطر بروز این اختلال در نظر گرفته می شود.

عضو هیات‌ علمی پژوهشگاه رویان گفت: بنابراین آگاه بودن متخصصان زنان، متخصصان غدد و افرادی که با این بیماران مواجه هستند، بسیار مهم است و حفظ بانک کردن تخمک های این افراد کمک می کند که باروری های سهل تر و بدون عارضه داشته باشند.