تأثیر اندیشه‌های امام موسی‌کاظم (ع) بر تحکیم تمدن اسلامی

امام موسی کاظم(ع) در دوران حساسی از تاریخ اسلام زندگی می کرد و همواره می کوشید تا با توجه به خفقان وضع موجود از تمام ظرفیت ها و امکانات موجود در جهت رشد و استحکام تشیع کمک گیرد. شروع دوران امامت امام موسی کاظم(ع) مقارن با اعمال فشارهای سیاسی و اجتماعی بر خاندان اهل بیت(ع) از طرف حکومت عباسیان و همچنین ظهور فرقه های مذهبی در ابعاد گسترده بود در چنین شرایطی و با وجود محدودیت های بسیار امام کاظم(ع) ناگزیر بود که برای دستیابی به اهداف والایی که مدنظر داشت به فعالیت های فرهنگی و اجتماعی روی آورد اما در این میان شناخت روش های مورد استفاده توسط امام(ع) در مسیر این فعالیت ها، از اهمیت خاصی برخوردار است، هرچند که موضوعات دیگری همچون میزان کارکردهای این اقدامات و ابزارهایی که در اختیار امام کاظم(ع) بوده نیز به نوبه خود دارای اهمیت است. هفتمین امام شیعیان پس از شهادت امام صادق(ع) مسوولیت دشواری را در برابر حفظ اسلام واقعی از گزند خطراتی که آن را تهدید می کرد برعهده داشت. نگرانی هایی همچون حرکت مزدورانه خلفای عباسی و تظاهر آنها به دینداری برای تداوم حکومت و همچنین خطر فرقه گرایان مذهبی که در آن عصر فعالیت های گسترده فرهنگی را آغاز کرده بودند از جمله مهمترین دغدغه ها برای امام موسی(ع) بود. در این دوره انواع و اقسام فرقه های سیاسی، مذهبی و اجتماعی با شدت فوق العاده ای قصد جذب مردم به سوی خود را داشتند و دولت عباسی هم بنا به دلایل سیاسی و برای فراهم کردن تداوم حکومت خود از فعالیت این جریانات حمایت می کرد. در این زمان اگر اقدامات امام کاظم(ع) در راستای خنثی سازی این تهدیدات و دسیسه ها نبود شرایط بسیار اسفناکی برای احکام و قوانین اسلامی رقم می خورد. این اقدامات زمینه را برای رشد فرهنگی جامعه اسلامی در مسیر صحیح آن فراهم کرد.

۲۰  ذی الحجه، سالروز میلاد هفتمین پیشوای شیعیان جهان امام موسی کاظم(ع) است، امام همامی که با استواری و صلابت از دین و شریعت اسلام صیانت کرد و بدین ترتیب مسیر سعادت حقیقی را در برابر دیدگان اهل یقین روشن ساخت. این حضرت دوران کودکی خود را در مکتب پربار جعفری سپری کرد و مفاهیم حقیقی اسلام ناب محمدی را از پدر خویش آموخت و برای پذیرش مسوولیت سنگین پیشوایی شیعیان آماده شد، ایشان با شهادت مظلومانه پدر بزرگوارش در ۲۰ سالگی، رسالت و مسوولیت سنگین امامت را برعهده گرفت و به مدت ۳۵ سال جامعه اسلامی را هدایت کرد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز میلاد امام موسی کاظم(ع) به گفت وگو با «محمدمهدی رستگاری» استاد و پژوهشگر تاریخ اسلام پرداخت.

تاسیس مکتبی بر پایه اصول شریعت

محمدمهدی رستگاری با بیان اینکه امام موسی کاظم(ع) با گردآوری حدیث های پدر بزرگوار خود، مکتبی را بر پایه اصول شریعت، سنت پیامبر(ص) و امامان بنا نهاد، گفت: این امام همام با شیوه های مختلف تربیتی، عملی، مناظره های سیاسی و مبارزه بی امان با غاصبان خلافت و تربیت شاگردان بسیاری، مبانی راه حق و حقیقت را برای همگان آشکار ساخت. این امام بزرگوار در برابر رفتار انتقام جویانه حاکمان عباسی برای تحکیم فرهنگ امت اسلامی روش مناسب و هماهنگ با اهداف رسالت را برگزید که یادآور ویژگی های اخلاقی پیامبر(ص) بود و جلوه هایی از خصلت ها و معیارهای رسول خدا(ص) را متبلور ساخت. امام کاظم (ع) در زمانی به امامت رسیدند که حکومت بنی عباس در صدر حکومت بودند و خود را به نوادگان پیامبر(ص) نسبت می دادند و با استبداد و شیوه های مختلف امام(ع) را تحت فشار می گذاشتند. امام کاظم(ع) با تربیت شاگردانی کوشید تا در مدت غیبت خویش در میان مردم که بدلیل زندان و حصر بود به سوالات و ابهامات مردم پاسخ دهند. با این کار علاوه بر پاسخگویی بر سوالات و مشکلات مردم، زمینه ای را برای زندگی در عصر غیبت و آمادگی ذهنی پیروان برای پذیرش این موضوع فراهم آورد.

ایجاد فرقه های مختلف توسط بنی عباس

این پژوهشگر تاریخی با اشاره به فرقه سازی توسط بنی عباس بیان داشت: بنی عباس همواره سعی در تفرقه و ایجاد فرقه هایی برای نابودی شیعیان داشتند که امام(ع) با ایجاد سازمان وکالت این هدف شوم دشمن را نیز نقش برآب کرد. صبر و استقامت نماد امام کاظم (ع) است و ایشان با صبر و صبوری که داشت در برابر بی حرمتی ها به اسلام و مسلمانان ایستادگی می کرد.

نقش روحانیت در تبیین زندگی امام(ع)

وی با بیان این موضوع که علما و اندیشمندان دینی باید چهره واقعی زندگی امام کاظم(ع) را برای مردم تبیین کنند، افزود: با روشنگری برخی ذهنیت های نادرست که در تفکر مردم ریشه کرده است از میان می رود. امام کاظم(ع) در دوران حساسی از تاریخ اسلام زندگی می کرد که جامعه شیعه به دلیل سخت گیری ها و حصرهایی که بر شیعیان روا می شد، از نظر روحی و روانی دچار آسیب جدی شده بود، در این میان قیام هایی که صورت پذیرفت با شدیدترین نوع ممکن سرکوب می شد، به همین منظور امام کاظم(ع) برای انجام دادن رسالت الهی و مصون داشتن آن از تباهی و تحریف و همچنین بازداشتن امت از فروپاشی و نابودی، حمایت از آمران به معروف را در پیش گرفت. این امام همام در تقوا و پرهیزکاری، زهد و دوری از مادیات دنیا، بخشندگی و سخاوت و ... شخصیت بی نظیری در زمان خویش بود.  امام کاظم(ع) افزون بر تلاش برای برقراری فرهنگ و انتقال مفاهیم اسلامی به مردم، برای شناساندن حاکمان ظالم و اثبات نداشتن صلاحیت آنان برای حکومت داری، اقدامات گسترده‌ای انجام داد که این فعالیت ها برپایه اصل روشنگری در میان مردم نسبت به امور جامعه اسلامی صورت می‌گرفت.

عوامل استواری شیعیان

رستگاری در ادامه با برشمردن عوامل استواری شیعیان بیان داشت:‌ امامان شیعه همگی بر لزوم رعایت تقیه پافشاری می کردند و سعی داشتند تا تشکل شیعه و رهبری آنها را به طور پنهانی اداره کنند که با توجه به دخالت های بنی عباس بروز مشکلاتی را ایجاب کرده بود. حکومت های اموی و عباسیان در صدد نابودی خاندان پیامبراکرم(ص) بودند و همواره با تعقیب کردن، آنان را به شهادت می رساندند تا جایی که آنان سیادت خود را مخفی می‌کردند. منابع روایی شیعی حکایت از آن دارد که امام موسی‌بن جعفر(ع)  بیش از یک سده قبل از ولادت و  توسط رسول ‏الله(ص) به این لقب نامیده شده‌اند. بسیاری علت مشهور بودن حضرت(ع) را این مسأله می‌دانند که امام کاظم(ع) هنگام خشمگین شدن خشم خود را فرومی‌خورد و با شخصی که با ایشان بدرفتاری کرده به‌نیکی رفتار می‌کرد، از این رو تصویر همه از امام کاظم(ع) تصویر فردی است که در طول حیات خویش خشمگین نشده و خشم خود را فرو می‌خورد تا آنجا که به‌عنوان صفتی در ایشان در آمده است. ایشان در هر شرایطی که حاکمیت در دست طاغوت بود، توانست به وظیفه خود عمل کند، بنابراین پیروان اهل حقیقت باید با هر شرایط زمانی و مشکلات پیش رو بر وظیفه ایمانی خود پایبند بوده و به آن عمل کنند. هفتمین امام شیعیان(ع) می‌فرمایند: «دعایی به اجابت نزدیک است که انسان غیابی برای برادر مؤمن دعا کند.» از برخی احادیث امام موسی کاظم (ع) می توان دریافت، فردی که طعم فقر و نداری را نچشیده قدر نعمت را نخواهد دانست و نمی‌تواند برای مردم درست تصمیم بگیرد، بنابراین مسوولان در جامعه کنونی نیز  باید به این نکته توجه ویژه ای داشته باشد.