درس‌هایی از مباهله برای جامعه امروز

امروز دوازدهم مرداد ۱۴۰۰ خورشیدی برابر با بیست و چهارم ذیحجه ۱۴۴۲ قمری مصادف با واقعه مباهله در سال نهم هجری است. مباهله به معنای درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ می‌دهد که هر کدام ادعای حقانیت دارند. این واژه در تاریخ اسلام به ماجرایی اشاره دارد که طی آن، پیامبر اکرم (ص) پس از مناظره با مسیحیانِ نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند. با این حال مسیحیان نجران، در روز موعود از این کار خودداری کردند.

جریان مباهله پیامبر (ص) نه‌تنها نشانگر حقانیت اصل دعوت پیامبر (ص) است، بلکه بر فضیلت همراهان او یعنی حضرت علی، فاطمه و حسنین علیهم السلام در این ماجرا دلالت می‌کند و شیعه معتقد است حضرت علی (ع) بر اساس آیه مباهله، به منزله نَفْس و جان پیامبر است.

آیت‌الله عبدالله جوادی آملی مفسر بزرگ قرآن که معتقد است غدیر جزء واجبات رکنی امامت است، گفته‌ که مباهله جزء واجبات رکنی ولایت است و با سالروز ازدواج فرق می‌کند؛ در حالی که نه رسانه‌ها از او نام می‌برند و نه در حوزه‌ها خبری هست. آن وقت مسائل واجبات غیررکنی را خیلی دامن می‌زنیم، آنها هم واجب هست اما مثل اجزای نماز است لکن حمد و سوره کجا، رکوع و سجود کجا؟ حمد و سوره واجب غیررکنی است اما رکوع و سجود واجب رکنی است.

در سال های اخیر برخی نهادها دنبال احیا و بزرگداشت این واقعه هستند که امسال به دلیل افزایش شیوع ویروس کرونا این برنامه ها بیشتر در فضای مجازی ارائه می شود.  

حجت الاسلام عباس عبدالهی به مناسبت سالروز واقعه مباهله به خبرنگار معارف ایرنا گفت: این روز به دلیل نزول آیه ۶۱ سوره آل عمران به یکی از مناسبت های بزرگ جهان اسلام و عالم تشیع تبدیل شده است. ماجرای تاریخی شان نزول آیه مباحثه ای است که میان مسیحیان نجران با پیامبر اکرم (ص) رخ داده است. در این آیه می خوانیم «هرگاه بعد از علم و دانشی که (در باره مسیح) به تو رسیده، (باز) کسانی با تو به محاجّه و ستیز برخیزند، به آنها بگو بیایید ما فرزندان خود را دعوت کنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما از نفوس خود دعوت کنیم، شما هم از نفوس خود؛ آنگاه مباهله کنیم و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.» 

وی در توضیح این آیه گفت: تعدادی از مسیحیان وقتی از نبوت پیامبر در مدینه مطلع می شوند، به مدینه سفر می کنند تا این پیامبر جدید را ملاقات کنند. در این ملاقات مباحثاتی میان علمای این گروه مسیجی با پیامبر درمی گیرد و به ویژه روی مساله اولوهیت یا عبودیت عیسی مباحثه جدی و مجادله ای صورت می گیرد. مسیحیان معتقد به اولوهیت عیسی هستند ولی پیامبر اکرم  و قرآن کریم به صراحت از عبودیت عیسی در محضر حق سخن گفتند. وقتی مباحثه به سرانجام نمی رسد و پیامبر اصرار و لجاجت مسیحیان را می بینند این آیه ۶۱ نازل می شود که حالا که کار به اینجا رسید وعده بگذاریم و پسران، فرزندان و زنانمان را بیاوریم و خودمان هم بیاییم و با هم مباهله کنیم و درنهایت، قوم دروغگو را نفرین کنیم تا خدا نفرین را در حق گروه باطل اجابت کند.

این کارشناس مذهبی افزود: بر این اساس روز مباهله تعیین می شود و وقتی پیامبر اکرم (ص) این پیشنهاد را مطرح می کند که من با اهل بیتم حضور پیدا می کنم، مصداق فرزندان، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) هستند و حضرت زهرا (س) مصداق زنان است و منظور از انفسنا نیز امیرمومنان (ع) و پیامبر (ص) هستند که بر اساس همین تطبیق الفاظ آیه بر اهل بیت پیامبر (ص)، امام رضا (ع) در پاسخ به مامون که سوال کرده بود ذکر پدرت علی (ع) در کجای قرآن است، فرمود بزرگترین نشانه و آیه ای که دال بر فضیلت پدرم علی در قرآن آمده آیه مباهله است.

وی ادامه داد: در نهایت وقتی مسیحیان نجران صدق در نیت و عزم در مجاهدت پیامبر (ص) را دیدند که با زن و بچه و اهل بیت خود حضور پیدا کرده، دریافتند با صدیقین مواجه هستند و به همین دلیل از ادعای خود کوتاه آمده و به پیامبر گفتند اجازه دهید ما در مدینه سکونت کنیم و در کیش مسیحیت بمانیم و طبق مقررات اسلام جزیه پرداخت کنیم.

آیه مباهله و اثبات شجره طیبه امامت

عبدالهی با اشاره به درس های این آیه و واقعه تاریخی مباهله برای جامعه امروز گفت: طبق فرموده امام رضا (ع) مفاد آیه مباهله در اثبات حقانیت امیرمومنان و فرزندانش در مصداق اهل بیت بودن نسبت به پیامبر و همچنین مصداق اتحاد وجودی و نفسی حضرت علی با پیامبر و در نمایندگی و پیشوایی امت اسلام است و می توان گفت بهترین آیه در این زمینه است.

وی افزود: در واقع این آیه بهترین آیه برای اثبات خلافت رسول الله و شجره طیبه امامت است. وقتی حضرت علی (ع)، نفس پیامبر (ص) است یعنی کسی به جز علی بعد از پیامبر شایستگی خلافت رسول الله را ندارد. وقتی حضرت فاطمه (س) به تنهایی به عنوان مجموعه زنان امت است، هر جریان فکری و اجتماعی که در مقابل راه و شخصیت آن حضرت قرار گرفته باشد، قطعا خلاف مکتب اسلام و ضد حق خواهد بود.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: وقتی حسنین و شجره طیبه فرزندان زهرا (س) مصداق فرزندان امت هستند، طبیعی است دشمن آنان، ظالم و متجاوز به حقوق سیدان اهل بهشت و قطعا باطل و مصداق دشمنان حق، قرآن و پیامبر محسوب می شوند.

وی اضافه کرد: مشاهیر تفاسیر اهل سنت و شیعه درباره این واقعه تاریخی بر این موارد تاکید دارند و به عنوان نمونه جارالله زمخشری (مفسر قرن پنجم و ششم) در تفسیر خود می گوید این آیه و شان نزول آن دلالت بر فضیلت اصحاب کسا بر سایر امت دارد و فخر رازی و سایر مفسران نیز بر این نکته اذعان دارند. 

مباهله، معیاری برای مجاهدان راه حق

عبدالهی اظهار داشت: این واقعه تاریخی و مفاد آیه مباهله یک درس بزرگ اجتماعی برای ما دارد. یعنی این آیه نشانه و معیار مجاهدان و مبارزان در راه حق است که تا پای جان در راه خدا استقامت می ورزند. پیامبر (ص) به مسیحیان نجران پیشنهاد داد نفرین کنیم تا گروهی که حق نیست از بین برود. کسی که اعتقاد دارد در راه حق قدم برمی دارد و امتی که در حق قیام کرده و بر حق استقامت ورزیده از هیچ خطری و هیچ تهدیدی تا پای جان نمی هراسد و استقامت می کند و این درسی است که جامعه امروز ما به آن نیازمند است.

وی با استناد به آیه ۱۱۲ سوره هود که می فرماید «فاستقم کما امرت» گفت: از آیه مباهله این درس را می گیریم که اگر بر حق هستیم و قیام برای خدا داشته ایم پس نباید از چیزی بترسیم و باید تا پای جان در راه حق استقامت داشته باشیم.

این پژوهشگر مذهبی با اشاره به آیه ۹۵ سوره نساء و در بیان درس دوم آیه مباهله گفت: کسانی که مصداق مجاهدان هستند طبق قرآن که می فرماید فضل الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما، خدا در بزنگاه ها، بحران ها و چالش های سیاسی و اجتماعی امداد غیبی خود را به موقع به آنها می رساند و زیر سایه سرپرستی خدا و پشتیبانی شونده از قدرت لایزال الهی به پیش خواهند رفت.

وی افزود: پیامبر در ابتدا با مسیحیان به استدلال و اقناع کردن پرداختند و وقتی کار به مباهله کشید، از جان خود مایه گذاشتند و مباهله را پیشنهاد کردند ولی خدا اجازه نداد مباهله صورت بگیرد و این هیمنه حق بود که دل های مسیحیان را لرزاند. در آیه ۶۵ سوره انفال آمده است اگر چه شما مومنان در مقابل کفار و اهل شرک یک دهم هستید ولی نترسید که خدا با شماست.

عبدالهی با اشاره به آیه ۶۲ سوره شعرا گفت: حضرت موسی در چالش با سپاه فرعون گفت ان معی ربی سیهدین. یعنی پرودگار من مرا هدایت می کند. جبهه حق و انسان های برحق و کسانی که برای خدا قیام می کنند، همواره باید این قاعده را مورد توجه قرار دهند که تحت پشتیابی خدا حرکت کنند و خدا همیشه با آنهاست؛ همانگونه که در آیه ۱۰ سوره فتح می فرماید یدالله فوق ایدیهم یعنی قدرت خدا بالاتر از همه قدرت هاست و یا در آیه ۲۵۷ سوره بقره می فرماید الله ولی الذین امنوا یخرجهم من الظلمات الی النور.

وی افزود: بنابر این جامعه ای که به حق قیام کرده در مقابل همه فشارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی استقامت می ورزد و باید یقین داشته باشد که در معیت حق و قدرت لایزال حق نابود نخواهد شد و آیه ۴۰ سوره حج می فرماید و لینصرن الله من ینصره یعنی خدا یاری کننده کسانی است که او را یاری می کنند.

این کارشناس مذهبی اضافه کرد: خوشبختی و رهبری بشر در هر نقطه ای از جهان یکی از نشانه های مهم صدق مدعیان راهبری بشر و مدیریت جوامع است که آیا این مدعیان با زندگی خودشان و اهل بیت خودشان در میدان مبارزات و مجاهدت های اجتماعی حاضر می شوند یا زندگی آنها جدای از فضای نقش راهبری و مدیریتی است که برای جامعه ادعا می کنند.

مباهله معیاری برای تشخیص رهبران الهی 

وی افزود: معیار و نشانه صدق تربیت و صدق در کردار و گفتار رهبران سیاسی، اجتماعی و فکری در تاریخ این است که آیا این فرد با تمام سرمایه‌های زندگی خود در صحنه و میدان است یا نقشی که پذیرفته، نقشی جدای از زندگی شخصی خویش است. طبق آیه مباهله یکی از نشانه های مهم تشخیص رهبران الهی از رهبران غیرالهی این است که رهبران الهی اول خودشان عامل به سخنان خود و مکتبشان هستند. یعنی اولین مجاهد هزینه کننده از زندگی و جان و فرزندان و مال خودشان در راه مکتب نظری و عملی خودشان هستند.

عبدالهی تاکید کرد: هر جای دنیا که باشیم این قاعده پابرجاست. یعنی اگر می خواهیم بینییم رجال سیاسی و مدیریتی به حرف های خود اعتقاد دارند یا نه یکی از مهمترین نشانه ها این است که ببینیم حرف هایی که می زنند آیا از داخل زندگی خودشان، شخصیت و اهل بیت خودشان آغاز می شود یا خیر. این نکات در شرایط کنونی جهان اسلام و جهان تشیع خصوصا مسیر پر افتخار عزت و پیشرفت که ایران آغاز کرده و در نقطه بلوغ آن قرار دارد، بسیار مهم و اساسی است.